Παράδοξα και αντιφατικά θέματα του Αγιολογίου της Οσίας Μητρός ημών Θεοδώρας

Του πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου (χημικού-βιοχημικού).

Εισαγωγικά
Η Β Κυριακή Ματθαίου (18-Ιουνίου 2023) είναι αφιερωμένη στην ανάμνηση της ανακομιδής των λειψάνων της Οσίας Θεοδώρας, της πολιούχου της Άρτας. Με αφορμή την εορτή αυτή δημοσιεύουμε το παρακάτω άρθρο, που είναι συνέχεια από προηγούμενο που είχε τίτλο: Παράδοξα και αντιφατικά του Αγιολογίου της «εν Άρτη Εκκλησίας».
Τα αγιολογικά θέματα που έχουν σχέση με την πολιούχο μας Οσία Θεοδώρα είναι πολλά και χρειάζονται περαιτέρω έρευνα. Εκείνο όμως που θα συνεχίζουμε να τονίζουμε είναι το εξής:
Απαιτείται η άμεση επίσημη αγιοκατάταξη της Οσίας στο εορτολόγιο του Οικουμενικού Πατριαρχείου με την προβλεπόμενη εκκλησιαστική διαδικασία. (Μια επίσκεψη στην ηλεκτρονική διεύθυνση- http://www.ec-patr.eu/gr/typikon/2020/2020-03-11.htm- θα πείσει για τα γραφόμενα).
Είναι ΠΑΡΑΔΟΞΟ και ΑΝΤΙΦΑΤΙΚΟ, η πολιούχος μιας πόλεως, που αποτελούσε την ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΤΟΥ ΔΕΣΠΟΤΑΤΟΥ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ να είναι ΑΠΛΑ ΜΙΑ ΤΟΠΙΚΗ ΑΓΙΑ, άγνωστη στο χριστεπώνυμο Ορθόδοξο πλήρωμα για την προσφορά της στην Ορθοδοξία και στο Ελληνικό γένος.
Επίσης πρέπει να συμπληρωθεί το Συναξάριο της Οσίας με στοιχεία που έχει διασώσει η προφορική Αρτινή παράδοση και η ιστορία και τα οποία τα δημοσιεύσαμε σε προηγούμενα άρθρα.
Τα αγιολογικά θέματα που έχουν σχέση με την Οσία και πρέπει να ερευνηθούν είναι τα παρακάτω.

1. Ο μοναχός Ιώβ Μέλης και ο ιερομόναχος Ιώβ Ιασίτης είναι το ίδιο πρόσωπο;
Στο βιβλίο: Λεξικό Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων, τόμος Α των Wolfgang Buchwald-Armin Hohlweg Tusculum –OttoPrinz (Εκδόσεις Φουρλάς 1993) και στην σελ.228 γράφονται τα εξής: «…Ιασίτης Ιώβ Ιερομόναχος και σύμβουλος του πατριάρχη Κων/πόλεως Ιωσήφ Α΄ (1267-1275), με εντολή του οποίου και έγραψε –σε συνεργασία με τον Γεώργιο Παχυμέρη- έναν ογκώδη τόμο κατά των Λατίνων, καθώς και μία εγκύκλιο προς τους πιστούς στο ίδιο πνεύμα….. Το θέμα της ταύτισης του Ιασίτη με τον Ιώβ Μελή (ή Μελία) –και οι δύο μπορούν με βάση εσωτερικά κριτήρια να ταυτιστούν- δεν έχει ξεκαθαριστεί, κάτι που κάνει αδύνατη την απόδοση άλλων έργων σ΄αυτόν. Ως συγγραφέας των ύμνων στη Γέννηση του Χριστού, στα Θεοφάνεια, στο Πάσχα κ.λ.π. θεωρείται ο μοναχός Ιώβ Μελής στον οποίο ανήκουν ο βίος και η Ακολουθία στην Θεοδώρα της Άρτας…»
Αν υποθέσουμε, ότι συντάκτης του συναξαρίου και της ακολουθίας ήταν ο ιερομόναχος Ιώβ ο Ιασίτης, λόγιος ιερομόναχος, που ήταν σκληρός πολέμιος των Λατίνων δημιουργούνται οι εξής απορίες.
Α. Γιατί στο συναξάριο της Οσίας δεν περιλαμβάνονται οι ομολογιακοί αγώνες της για την Ορθοδοξία;
Β. Γιατί δεν υπάρχουν τροπάρια στην ακολουθία σχετικά με τους αγώνες της Οσίας για τη διατήρηση της Ορθόδοξης πίστης;
Μήπως υπήρξε και άλλος Ιώβ μοναχός και επενέβη ποικιλοτρόπως στα γραπτά του μοναχού Ίώβ του 13ου αιώνα με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν αυτά τα μειονεκτήματα που αναφέραμε παραπάνω; Ή μήπως η ακολουθία της 11ης Μαρτίου ανήκε σε άλλη Οσία και μετασχηματίστηκε κατάλληλα από τον μοναχό Ιώβ; Αλλά τελικά ποιος ήταν αυτός ο μοναχός Ιώβ;

2. Το Συναξάριο της Οσίας.
Ο ιστορικός Ανδρέας Μουστοξύδης
Το κείμενο αυτό του βίου της Οσίας δημοσιεύτηκε και σχολιάστηκε από τον Ανδρέα Μουστοξύδη στο περιοδικό «Ελληνομνήμων» τεύχος 1 (Ιανουάριος 1843). Ο Μουστοξύδης ήταν από τους πρώτους Έλληνες ιστοριογράφους που εργάστηκαν με μεθοδικότητα και ακρίβεια πάνω στην ελληνική ιστορία. Κατά τα έτη 1843-1853 εξέδιδε το περιοδικό “Ελληνομνήμων ή Σύμμικτα ελληνικά”.
Όπως διαπιστώνει ο Α.Μουστοξύδης, ο Ιώβ έχει αρκετά ιστορικά λάθη και ανακρίβειες. Γράφει ο Α.Μουστοξύδης μεταξύ των άλλων και τα εξής:
«Ούτε ο βίος, ούτε η ακολουθία έμειναν ανέκδοτα, διότι αμφότερα περιλαμβανόμενα εις ένα της Μαρκιανής κώδικα, ετυπώθησαν ιδιαιτέρως, ο μεν εν Βονωνία (=Ιστορική πόλη της Ενδοπαδάνειας Γαλατίας της Ιταλίας) τω 1784 υπό Ιωάννου Αλοϋσίου του Μιγκαρέλλου, εις την υπ΄αυτού γενομένην περιγραφήν των Μαρκιανών Κωδίκων, η δε μετά δύο ενετικάς εκδόσεις μετετυπώθη εν Αθήναις με ωραίους χαρακτήρες τω αωμ’α, εν τη Τυπογραφία του Π.Μαντζαράκη, δαπάνη τινός εξ Άρτης αποδήμου, ευλαβείας χάριν.
Εις την τυπωθείσαν ακολουθίαν προσετέθη ο βίος της οσίας Θεοδώρας, όστις, αν και δεν εδηλώθη τούτο εις την έκδοσιν, δεν είναι άλλο, παρά χυδαία μετάφρασις ή μάλλον παράφρασις του ελληνιστί γεγραμμένου, περί ου είρηται ανωτέρω, εφ΄ου πολλά εξ εκείνου παρελείφθησαν, τινά συνεκλώσθησαν παραδόξως και παρεισήχθησαν διεξοδικαί προτροπαί δι΄ων επηυξήθη ως δύο τρίτα υπέρ το κείμενον. Το πρωτότυπον έπρεπε τουλάχιστον να καταχωρισθή, διότι σεβαστότερα είναι πάντοτε τα αρχαία και διότι ο σεμνός εκείνος του λόγου χαρακτήρ ήτο αρμοδιώτερος εις την υπόθεσιν.
Ημείς δημοσιεύομεν ήδη αυτό δια τε την βραχύτητα της συγγραφής και δια τον οποίον προτιθέμεθα σκοπόν να σημειώσομεν ιστορικά τινα λάθη, εις τα οποία υπέπεσεν ο Ιώβ, πεποιθότες ότι ουδείς θέλει κατακρίνη το επιχείρημα, διότι, καθώς αι ιεραί διηγήσεις, συνάδουσαι προς την αλήθειαν καθιστώσιν αυτήν μάλλον αξιοσέβαστον, ούτω και διαφωνούσαι ελαττούσι το προς αυτάς σέβας..»
“…Όλη αύτη η διήγησιςπαρ΄ουδενί άλλω αναγιγνώσκεται, αλλ΄ίσως ο Ιώβ ηρανίσθη τα λεγόμενα παρα τινός εις ημάς αγνώστου συγγραφέως. Σημειωτέον όμως ότι όσα αυτός διηγείται, περιλαμβανόμενα εν τω μεταξύ του εκθρονισμού του Αλεξίου και της εκτυφλώσεως Ιωάννου Λασκάρεως του παιδός ιστορούνται μόνον κατά πρόληψιν. Διότι, εάν ο Σεναχηρείμ εφονεύθη μετά την εκτύφλωσιν του ειρημένου παιδός και εάν τότε ο Μιχαήλ εκυρίευσεν την Αιτωλίαν και Νικόπολιν, έπρεπε ο τελευταίος ούτος να ήτο περίπου ογδοηκοντούτης και η γυνή του Σεναχηρείμ τουλάχιστον εβδομηκοντούτι, αλλά πώς εκ τοιούτου γήρατος γέννησις τεσσάρων ανηλίκων τέκνων;
…Μεγάλην εδώ και εξαισίαν σύγχυσιν έφερεν ο Ιώβ εις την ιστορίαν. Ο Θεόδωρος, ο Μανουήλ και ο Κωνσταντίνος, τους οποίους λέγει υιούς του Μιχαήλ, ήσαν αδελφοί αυτού και γνήσια τέκνα του Σεβαστοκράτορος Ιωάννου. Ο δε δεύτερος Μιχαήλ, ήτοι ο υιός, είναι αυτός ο πρώτος Μιχαήλ, ήτοι ο πατήρ,όστις υπό τινος των υπηρετών εξιφοκτονήθη εν καιρώ νυκτός επί της κλίνης συγκοιμώμενος μετά της αυτού γυναικός.

3. Το κύριο Απολυτίκιο της Οσίας.
Εντυπωσιακός τυγχάνει ο χαρακτηρισμός της στο κύριο απολυτίκιό της (υπάρχουν τέσσερα) ως «Βασιλίδων το κλέος» δηλ η ενδοξότερη και η πιο φημισμένη από τις βασιλίδες. ( Κλέος, σημαίνει δόξα, φήμη, γενικότερα ο,τιδήποτε προβάλλεται και ακούγεται).
Αλλά πώς ερμηνεύεται το αξίωμα «βασιλίς» ;.
Βασιλίς σημαίνει πρώτα βασίλισσα. Αλλά η Οσία ποτέ δεν υπήρξε βασίλισσα με την έννοια ότι δεν άσκησε πολιτική εξουσία, αφού μετά τον θάνατο του συζύγου της Μιχαήλ έγινε μοναχή και την πολιτική εξουσία την ασκούσε ο ενήλικας γιος της Νικηφόρος. Αν ονομάστηκε βασίλισσα, επειδή ήταν σύζυγος του Μιχαήλ, και αυτό απορρίπτεται, γιατι ο Μιχαήλ ονομαζόταν Δούκας Άγγελος Κομνηνός, Δεσπότης του κράτους της Ηπείρου και όχι βασιλιάς.
«Βασιλίς» επίσης λεγόταν η μικρόσωμη βασίλισσα και βασιλίδα ονόμαζαν ειρωνικά οι πάπες και Λατίνοι την Βασιλεύουσα δηλ.τηνΚων/πολη. Συνεπώς θα πρέπει να γνωρίζομε, ότι η πρώτη φράση του απολυτικίου της Οσίας «των Βασιλίδων το κλέος» σημαίνει η ενδοξοτέρα και η πιο φημισμένη μεταξύ των μικρόσωμων βασιλισσών, οπότε εννοεί καταχρηστικά την Θεοδώρα.
Αν όμως ήταν διατυπωμένον «της Βασιλίδος το κλέος» δηλ. της Κων/πολης ή του Βυζαντίου, τότε ασφαλώς το απολυτίκιο ανήκει σε άλλο πρόσωπο εκτός της Θεοδώρας και ο Ιώβ το τροποποίησε. Μια σύγκριση με το απολυτίκιο κάποιας οσίας Άννας (πιθανόν της Παλαιολογίνας) που αναγράφεται παρακάτω θα πείσει για τα γραφόμενα.
«Της Βασιλίδος (Κων/πόλεως) το κλέος, ασκητριών το αγλάϊσμα,
Ορθοδοξίας το τείχος, της πίστεως Θρόϊσμα.
Των αιχμαλώτων και πτωχών η προστάτης,
Των κατεχομένων ελπίς, συμπαραστάτης.
Των πολεμίων αμείληκτος τιμωρός,
Των ασθενούντων ακένωτος θησαυρός.
Αρταίων βασίλισσα του Βυζαντίου Καισάρισσα,
Ηπείρου πριγκίπισσα την πίστιν στηρίξασα.
Μητέρα ευσεβής, θυγατρός συνώνυμος της Παρθενομήτορος.
Δεύτε ούν φιλέορτοι την Άνναν τιμήσωμεν,
την κτήτορα των Ναών ευφημήσωμεν.
Αύτη γαρ κατελάμπρυνεν, την πίστιν εστήριξεν
Και αενάως πρεσβεύει υπέρ του ποιμνίου της.

4. Σύγκριση Συναξαρίου και Κανόνων του μοναχού Ιώβ της ακολουθίας της 11ης Μαρτίου
Εάν εξετάσουμε με προσοχή το συναξάριο της Οσίας Θεοδώρας, θα διαπιστώσουμε, ότι ο συγγραφέας του ήταν τελείως ξένος προς εκείνον που συνέταξε τα αριστουργηματικά τροπάρια της ακολουθίας της 11ης Μαρτίου. Δηλαδή ο συντάκτης του συναξαρίου και ο ποιητής της ακολουθίας ήταν διαφορετικά πρόσωπα και τελικά τα οικειοποιήθηκε όλα ο μοναχός Ιώβ;
Η πνευματική προσωπογραφία της Οσίας Θεοδώρας με βάση το Συναξάριο
Mελετώντας το συναξάριο της Οσίας μπορούμε να πούμε ότι η πνευματική της προσωπογραφία περιγράφεται στις εξής ενότητες.
Α. Στη διάρκεια του έγγαμου βίου και σε όλες τις φάσεις.
Β. Στη Μοναχική της ζωή, μετά την κοίμηση του συζύγου της Μιχαήλ.
Γ. Στη Φιλανθρωπική δραστηριότητα και ως πριγκίπισσα και ως μοναχή.
Δ. Σαν Κτιτόρισσα Μονών
Ε. Στην οσιακή κοίμησή της με τα γεγονότα που προηγήθηκαν
Στ. Στα θαύματά της μετά την οσιακή της κοίμηση
Η πνευματική προσωπογραφία της Οσίας Θεοδώρας με βάση την Ακολουθία της 11ης Μαρτίου.
Οι υμνογράφοι της Αγίας Θεοδώρας
Υμνογράφοι της ιεράς ακολουθίας της Οσίας Μητρός ημών Θεοδώρας, που ψέλνεται στις 11 Μαρτίου είναι οι εξής:
Α. Ιώβ Μέλης, που έζησε τον 14ο αιώνα.
Β. Ο΄Άρτης και Πρεβέζης Σεραφείμ Βυζάντιος.
Γ. Ο Πάνος Σεκληστινός.
Στα παρακάτω λάβαμε υπόψη την ακολουθία που εκδόθηκε το 1965 από τον μακαριστό Μητροπολίτη Σερβίων και Κοζάνης κυρό Διονύσιο.
Εάν εξετασθεί με την δέουσα προσοχή ο βίος της Αγίας Θεοδώρας, που συντάχτηκε από τον μοναχό Ιώβ Μέλη, θα διαπιστωθεί ότι ο συγγραφέας του είναι τελείως ξένος προς εκείνον τον μοναχό Ιώβ που συνέταξε τα αριστουργηματικά τροπάρια της ακολουθίας. Επίσης υπάρχουν τεράστιες διαφορές στο περιεχόμενο των δύο κειμένων (συναξαρίου-ακολουθίας), παρότι αναφέρονται στο ίδιο πρόσωπο. Έτσι λοιπόν μπορούμε να επισημάνουμε τις παρακάτω ουσιαστικές διαφορές.

Α. Δεν υπάρχει συμφωνία στα στοιχεία της πνευματικής προσωπογραφίας της Οσίας Θεοδώρας μεταξύ του συναξαρίου και της ακολουθίας του Ιώβ. Συγκεκριμένα η ακολουθία δεν ασχολείται με τον τρόπο που έζησε η οσία ως έγγαμος μητέρα και σύζυγος, ούτε πώς αντιμετώπισε τον μεγάλο πειρασμό εξ αιτίας της Γαγγρινής. Το μοναδικό τροπάριο που αναφέρεται στην οικογενειακή της ζωή είναι το παρακάτω.
Νομίμως βιούσα συζυγία, και παίδων εναλλομένη τοις βλαστήμασι, βλάβην ουχ υπέμεινας, την εκ ματαιότητος, αλλ’ αντί τούτων έκρινας μόνον κερδήσαι Χριστόν• διο και της εφέσεως έστης, χαίρουσα εν τούτω Οσία εις αιώνας.
Επίσης δεν γίνεται καμία αναφορά, ούτε στο φιλανθρωπικό έργο της Οσίας, ούτε αναφέρονται τα συγκλονιστικά γεγονότα που προηγήθηκαν της οσιακής της κοίμησης.
Β. Δεν γίνεται αναφορά στην ακολουθία για τη δραστηριότητα της Οσίας ως κτιτόρισσας μονών. Απλά στην εβδόμη ωδή υπάρχει ένα τροπάριο που αναφέρεται στον ναό του Αγίου Γεωργίου, όπου τάφηκε η Οσία.
Δειμαμένη Γεωργίω θείω Μάρτυρι, σεμνείον τίμιον, τούτω ενέθου σαυτήν, ως όλβον πολύτιμον, ύπνον τε εφύπνωσας, τον φυσίζωον, τον τοις δικαίοις πρέποντα, Θεοδώρα θαυμασία.
Αντίθετα στο συναξάριο γίνεται αναφορά και στη δημιουργία δύο μονών.
Τον μεν τοι Δεσπότην και σύνευνον η αοίδιμος Θεοδώρα τας περικαλλείς και ευαγείς ιδούσα συστησάμενον δύο μονάς, την της Παντανάσσης, φημί και της Παναγίας επικεκλημένης, τω μεγαλομάρτυρι και αυτή Γεωργίω, θείον ανήγειρε σεμνείον και εις γυναικείον τούτο συνεστήσατο.
Γ. Ο μοναχός Ιώβ έζησε τον 13ο αιώνα. Στην ακολουθία υπάρχουν τροπάρια που αναφέρονται σε θαυματουργά λείψανα της Οσίας, ενώ η επίσημη ανακομιδή των λειψάνων έγινε το 1873. Αυτό σημαίνει ότι ή υπήρχε και άλλη ανακομιδή προηγουμένως ή προστέθηκαν τροπάρια και μετά την ανακομιδή.
Επειδή και η ιστορία και η προφορική τοπική δημώδης παράδοση διατήρησαν πολλά στοιχεία από τη ζωή της Οσίας, που δεν αναφέρονται στο συναξάριο του Ιώβ Μέλη, απαιτείται περαιτέρω έρευνα, ώστε να ξαναγραφεί ολοκληρωμένη η ζωή της Οσίας και η προσφορά της στο Ορθόδοξο γένος. Επίσης πρέπει να συμπληρωθεί και η ασματική ακολουθία της Οσίας με στοιχεία που αναφέρονται στην εκκλησιαστική της προσφορά.

5. Ο Τάφος της Οσίας.
Ο βιογράφος της Αγίας Θεοδώρας μοναχός Ιώβ αναφέρει, ότι η Οσία, όταν κοιμήθηκε «κατετέθη εν τη παρ΄αυτής ανεγερθείση μονή». Για την ακριβή θέση όμως του τάφου ο Ιώβ δεν γράφει κάτι συγκεκριμένο. Ο Α.Ορλάνδος γράφει σχετικά: «Αν όμως κρίνουμε εκ της αναγλύπτου παραστάσεως βασιλίσσης, ήν φέρει μαρμάρινος τάφος ευρισκόμενος εν τω νάρθηκι του ναού της Αγ.Θεοδώρας, πρέπει να δεχθώμεν ότι το μνημείον τουτο ανήκει εις την Οσίαν». (Α.Ορλάνδου- Αρχείον των Βυζαντινών μνημείων της Ελλάδος»).

Το μνημείο αυτό αποτελείται από δυο μέρη:
Α. Από ένα ογκώδη σώμα σχήματος ορθογωνίου παραλληλεπιπέδου, μέσα στο έδαφος
Β. Το πάνω από αυτό κιονοστήρικτο επιστύλιο.
Το ερώτημα όμως που προκύπτει από τη μορφή του μνημείου είναι το εξής:
«Είναι δυνατόν μια ορθόδοξη μοναχή να ταφεί με αυτό τον προσανατολισμό;» Είναι γνωστό σε όλους, ότι κατά την ταφή των Ορθοδόξων χριστιανών ο προσανατολισμός του τάφου είναι προς ανατολάς. Εξ άλλου οι διαστάσεις του εντός του εδάφους οικοδομήματος του μνημείου (2,20 Χ 0,86) είναι μικρές για ένα κανονικό τάφο.
Άποψη του γράφοντος, αξιολογώντας τα υπάρχοντα στοιχεία της τοπικής παράδοσης και της ιστορικής έρευνας είναι ότι ο αρχικός τάφος της Οσίας δεν είναι το μνημείο αυτό. Το μνημείο κατασκευάστηκε από την Άννα Παλαιολογίνα, προκειμένου να διασώσει τα λείψανα της Οσίας από επίδοξους απαγωγείς. Εξάλλου ο μοναχός Ιώβ στην ακολουθία της Οσίας αναφέρει ότι υπήρχαν λείψανα της Οσίας, που τελούσαν πλήθος θαυμάτων, πριν την επίσημη λεγόμενη ανακομιδή του 1873. Δηλαδή έγινε ανακομιδή των λειψάνων της Οσίας από την Άννα Παλαιολογίνα, σύμφωνα με τις νεώτερες έρευνες και αυτή κατασκεύασε το μνημείο και τοποθέτησε εκεί τα λείψανα, για να τα προστατέψει. Και η ανακομιδή συνάδει πλήρως με τη μοναχική πρακτική, που γίνεται συνήθως μετά από ορισμένα χρόνια από την ταφή του μοναχού (συνήθως 3-5 έτη).
Το μνημείο αυτό διατηρεί την παλιά του θέση, όχι όμως και την αρχική του μορφή. Μετασκευάστηκε το 1873, όταν τελέσθηκε η ανακομιδή των λειψάνων της Αγίας, οπότε πήρε τη σημερινή του όψη.

Περιγραφή της θέσεως προ του ιερού Βήματος
Εξερχόμενος από την Ωραία Πύλη ο ιερέας βαδίζει επί δαπέδου, που εικονίζει τάφο. Ο εικονιζόμενος τάφος αρχίζει λίγα εκατοστά από την Ωραία Πύλη και φθάνει μέχρι το ψηφιδωτό και περιβάλλεται από πλαίσιο περίπου 20 εκατοστών. Το εντός του πλαισίου κάλυμμα είναι από μάρμαρο χρώματος γκρί-μπλέ, ενώ το υπόλοιπο δάπεδο είναι καλυμμένο με λευκές πέτρες. Το κάλυμμα φέρει εμφανέστατη ρωγμή και προσθήκη ξένου τεμαχίου. Τόσο η ρωγμή όσο και η προσθήκη, αλλά και τα ρήγματα του πλαισίου μαρτυρούν ότι το κάλυμμα έχει εξαχθεί επανειλημμένα. Άποψη του γράφοντος είναι, ότι αυτός είναι ο αρχικός τάφος της Οσίας Θεοδώρας. Μετά δε την ανακομιδή, στην εποχή του Νικηφόρου και της Άννας Παλαιολογίνας, τα λείψανα μεταφέρθηκαν στο μνημείο του νάρθηκα.
Οι ερμηνείες που δόθηκαν στην παράσταση του «τάφου της Οσίας» δημοσιεύτηκαν στο άρθρο μας «Ερμηνείες της ανάγλυφης παράστασης στον τάφο της Αγίας Θεοδώρας» (υπάρχει στο διαδίκτυο).
6. Το πρωτόκολλο εκταφής των λειψάνων της Οσίας του 1873
Και για το θέμα αυτό υπάρχει δημοσιευμένο και στον τοπικό τύπο και στο διαδίκτυο σχετικό άρθρο – μελέτη του γράφοντος. Ως τελικά συμπεράσματα γράφτηκαν τα εξής:

«Το συγκεκριμένο έγγραφο, λόγω των αντιφάσεων που έχει, περιπλέκει το θέμα της ανακομιδής των λειψάνων της Οσίας Θεοδώρας, παρά το διαφωτίζει. Ίσως γι΄αυτό να μην το συμπεριέλαβε και ο Σεραφείμ ο Βυζάντιος στο ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΠΕΡΙ ΑΡΤΗΣ ΚΑΙ ΠΡΕΒΕΖΗΣ. Άποψη του γράφοντος είναι να αποσυρθεί ως αναξιόπιστο και να παραμείνει η ιστορική μαρτυρία του Μητροπολίτου Σεραφείμ, όπως αναγράφεται στο ιστορικό ΔΟΚΙΜΙΟ του. «Εν τω ιερώ ναώ της Αγίας Θεοδώρας της Βασιλίδος υπάρχουσι τα ιερά αυτής οστά, εκτός της κεφαλής, ανορυχθέντα Αρχιερατική του Μητροπολίτη επιταγή τω έτει 1873 Μαρτίου 20, τας ιάσεις αφθόνως προχέοντα τοις ευσεβέσιν. (ΔΟΚΙΜΙΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ ΑΡΤΗΣ ΚΑΙ ΠΡΕΒΕΖΗΣ ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΥ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ -ΚΕΦ.ΙΔ-σελ.149 και 150).
Απομένει στην ιστορική έρευνα να αποδείξει τι απέγινε το κεφάλι του λειψάνου της Αγίας.