«Τον άρχοντα τριών δει μεμνήσθαι» Αγάθων , τραγικός ποιητής
Γράφει ο Κώστας Λ. Χρήστος
Φιλόλογος
Οι ανθρώπινες κοινωνίες ανέκαθεν προσέβλεπαν στην όσο το δυνατόν καλύτερη μέριμνα των ηγετών τους προς αυτές , τόσο για την ευημερία τους όσο και την προφύλαξη τους από εσωτερικούς κι εξωτερικούς κινδύνους. Προπαντός οι πολίτες ήλπιζαν κι ελπίζουν να ενδιαφέρονται οι κυβερνώντες για την άνοδο του βιοτικού τους επιπέδου, την ελευθερία τους, την υγεία τους, τη μόρφωσή τους και την προστασία τους από κάθε τυχόν κακό που θα έπληττε ή θα απειλούσε το κάθε άτομο και την κοινωνία τους γενικότερα. Κι αυτό είναι ένα διαχρονικό ζητούμενο, αρχαιόθεν θα έλεγα, από τότε ακόμα που οι άρχοντες αναλάμβαναν την εξουσία είτε με βάση τις ικανότητές τους, είτε με τον πλούτο τους, είτε με το ήθος τους και την ανδρεία τους είτε δια της ψηφοφορίας του λαού είτε ακόμα και δια της πυγμής.
Οι ελπίδες όμως των διαφόρων λαών για χρηστή κυβέρνηση από τους εκάστοτε ηγέτες τους πολλάκις διαψεύστηκαν, διαψεύδονται και κατά τη γνώμη μου θα διαψεύδονται σε αρκετές των περιπτώσεων. Και δεν είναι μόνο η ανικανότητα ενίοτε των κυβερνώντων αλλά υπεισέρχονται κι άλλοι ποικίλοι για τους λαούς παράγοντες, ένεκα των οποίων πολλοί κυβερνώντες αθετούν τις προεκλογικές τους δεσμεύσεις, πράττουν διαφορετικά από τις υποσχέσεις τους στο λαό και αντίθετα προς το γενικό συμφέρον. Ο ιδιωτικός τους πλουτισμός, η αλαζονεία της εξουσίας που φθείρει, τα συμφέροντα των ολίγων που τους περιστοιχίζουν, η ενδεχόμενη φασιστική νοοτροπία που τους διακατέχει και τη διοχετεύουν προς το λαό, η εκδίκηση των πολιτικών τους αντιπάλων που τους βλέπουν ως εχθρούς τους είναι μερικές από εκείνες τις περιπτώσεις που κάνουν ηγέτες να παραφέρονται και από υπερασπιστές τους λαού να γίνονται καταπιεστές του.
Κι αφήνω βεβαίως κατά μέρος τους ηγέτες εκείνους που με πραξικοπήματα και άλλους δόλιους τρόπους αναλαμβάνουν την εξουσία, με στόχο να τιμωρήσουν και να εκδικηθούν το λαό, ο οποίος είναι αντίθετος προς τα δικά τους πιστεύω και που πολύ δύσκολα οι λαοί τους αντιπαλεύουν, διότι αυτοί οι ηγέτες της πυγμής δεν ορρωδούν σε τίποτα και θεωρούν τις ανθρώπινες ζωές ως κάτι το ευτελές , αφαιρώντας τες μάλιστα κάποτε με βασανιστήρια και με ευχαρίστηση , όταν κάποιοι εκ των πολιτών διαφωνούν με τη δική τους ιδεολογία .
Και γι αυτή την τελευταία των περιπτώσεων αναφέρω ως παράδειγμα τον ναζισμό και φασισμό, εφαρμοσμένες πολιτικές σε χώρες που προκάλεσαν τόσα δεινά και στοίχισαν τόσες ζωές στην ανθρωπότητα, ως απότοκο παρανοϊκών ηγετών, οι οποίοι υιοθέτησαν μεθόδους εξόντωσης όσων αντίκειντο στα δικά τους πιστεύω και δεν προσχωρούσαν στις δικές τους αντιανθρώπινες θεωρίες.
Κι αν πρέπει να αναφέρω προκαταβολικά τις αρετές με τις οποίες είναι αναγκαίο να διέπεται ο κάθε ηγέτης, συνοπτικά θα μπορούσα να αναφέρω: απαραιτήτως ο άξιος ηγέτης πρέπει να διαπνέεται από πανανθρώπινες αξίες και να διακρίνεται για την πίστη του στη δημοκρατία. Πρέπει να είναι ιδεολόγος, αμερόληπτος, διορατικός, ηθικός κι έντιμος. Να είναι δίκαιος προς όλους, ειλικρινής, να τηρεί και να σέβεται τις παραδόσεις του έθνους του, να μην κάνει κομματικές διακρίσεις αλλά να φέρεται το ίδιο και με δίκαιο τρόπο προς το σύνολο των πολιτών. Και προπαντός να στηρίζει την όποια εξουσία του στην πειθώ και το διάλογο, με σεβασμό προς τους πολιτικούς του αντιπάλους, με τους οποίους πάντα πρέπει να συνδιαλέγεται για κρίσιμα θέματα που αφορούν στην κοινωνία την οποία αυτός άρχει.
Επίσης πρέπει να αποφεύγει τον νεποτισμό, το βόλεμα των «ημετέρων» του, το μίσος προς τους πολιτικούς του αντιπάλους και να μη στοχεύει στην εξόντωσή τους με παράνομους και σκοτεινούς τρόπους. Και τούτο διότι τότε οι πολίτες εξεγείρονται εναντίον του, σπάει η συνοχή της κοινωνίας. Κι όταν διαρρηγνύεται ο κοινωνικός ιστός τότε μύρια κακά έπονται, όπως η αναρχία, η βία, η εγκληματικότητα
Κοντολογίς, ο κάθε επίδοξος ηγέτης πρέπει να είναι υπόδειγμα ήθους και ψυχοπνευματικής καλλιέργειας. Και βεβαίως για την εκλογή τους, τουλάχιστον στα δημοκρατικά καθεστώτα, την κύρια ευθύνη την έχουν και οι πολίτες, οι οποίοι δεν είναι άμοιροι ευθυνών για τις τυχόν κακές τους ηγεσίες, αφού αυτοί βαρύνονται που δεν επιλέγουν τους βελτίστους.
Για όλες όμως τις κατηγορίες των ηγετών, δημοκρατικών και μη, ισχύει το του Αγάθωνος -5ος αιώνας π.Χ.) : «Τον άρχοντα τριών δει μεμνήσθαι: Πρώτον ότι ανθρώπων άρχει. Δεύτερον ότι κατά νόμους άρχει. Τρίτον ότι ουκ αεί άρχει» ( = όποιος βρίσκεται στην εξουσία πρέπει να θυμάται τρία πράγματα. Ότι κυβερνάει ανθρώπους, ότι πρέπει να εξουσιάζει σύμφωνα με τους νόμους κι ότι δεν θα κυβερνάει για πάντα.)
Αυτή τη σοφή ρήση, όμως, θα έλεγα πως η πλειονότητα των ηγετών την αγνοεί και ρέπει προς αντικοινωνικές πράξεις που σηματοδοτούν βεβαίως και το τέλος της εξουσίας τους. Ξεχνούν την αρχαία ρήση «αρχή άνδρα δείκνυσι», ότι δηλαδή η εξουσία αποκαλύπτει τις δυνατότητες του ανθρώπου, δείχνει τις ικανότητες και τον χαρακτήρα του. Κι αυτό συμβαίνει διότι, πέρα από το γεγονός ότι η εξουσία είναι αυτή που δείχνει την ακεραιότητα του χαρακτήρα των ηγετών, τις ικανότητές τους να άρχουν, την υπευθυνότητά τους, τις δημοκρατικές τους ευαισθησίες, τη στήριξη των αδυνάτων και πολλές άλλες αρετές τους, είναι από την άλλη κι αυτή που καταδεικνύει κι ενδυναμώνει και τα ελαττώματά τους. Η εξουσία είναι μεθυστική, δημιουργεί κάποτε στους ηγέτες την αλαζονεία, τον εγωϊσμό, την εκδικητικότητα, την τάση για ιδιωτικό τους πλουτισμό, την αυθαιρεσία. Κι αυτά ο καλός ηγέτης πρέπει να τα έχει πάντα υπόψη του και να τα αποφεύγει, χωρίς ποτέ να δίνει δικαιώματα δυσμενούς κριτικής προς αυτόν από το λαό του.
Πρωτίστως, συν τοις άλλοις, ο κάθε ηγέτης πρέπει να έχει κατά νουν το τρίπτυχο που ο ως άνω τραγικός ποιητής προκρίνει για τον καθένα εξ αυτών, όταν εκλέγεται κι αναλαμβάνει την εξουσία. Ότι δηλαδή δεν πρέπει να του διαφεύγει ότι ο άνθρωπος είναι έλλογο ον, που σκέφτεται και δρα αναλόγως κάθε φορά που βλέπει ότι τον καταπιέζουν, όταν για παράδειγμα του διαψεύδουν τις προσδοκίες του, όταν αυτός καταρρέει οικονομικά με ευθύνη των ηγετών του , όταν δεν του δίνουν ευκαιρίες για να δείξει τα προσόντα του, να αξιοποιήσει τις ικανότητές του και να προσφέρει στην κοινωνία τα δέοντα κι εφικτά από αυτόν.
Πάνω απ΄όλα όμως ο πολίτης δεν ανέχεται να του στερούν την ελευθερία του, είτε αυτή είναι εθνική ελευθερία είτε αυτή σχετίζεται με τα πολιτικά του πιστεύω, την οικονομία, την θρησκεία, το πνεύμα, την ηθική, τη βούλησή του. Κι όταν οι άρχοντες του στερούν ή δεν ενδιαφέρονται γι αυτές τις ελευθερίες του, τότε ο άνθρωπος εξεγείρεται, γίνεται βίαιος και η κοινωνία μετατρέπεται σε ζούγκλα, με όποιες συνέπειες αυτό σημαίνει για την «καλή ζωή» και την πρόοδο των ατόμων και της κοινωνίας γενικότερα.
Ο ηγέτης συνάμα ποτέ δεν πρέπει να ξεχνά ότι η κυβέρνησή του πρέπει να εδράζεται πάνω στους νόμους που διέπουν και αφορούν στο κοινωνικό σύνολο, τους ψηφισμένους βεβαίως και αποδεκτούς από το λαό του. Να τηρεί τους νόμους αλλά και να τους βελτιώνει εκεί όπου χρειάζεται, με την ομόθυμη πάντα θέληση και του λαού του. Οι νόμοι, για να αποφεύγονται οι κοινωνικές ταραχές και οι πράξεις βίας, ανεξέλεγκτες ενίοτε, πρέπει να τηρούνται από τους πολίτες, με την προϋπόθεση βεβαίως ότι και οι ηγέτες τους σέβονται και τους εφαρμόζουν πιστά και το ίδιο προς όλους.
Τέλος, κάθε ηγέτης δεν πρέπει ποτέ να ξεχνά ότι «ουκ αεί άρχει», δεν θα είναι δηλαδή για πάντα ηγέτης. Η εξουσία του πάντα έχει αρχή και τέλος. Στις δημοκρατίες οι πολίτες μπορούν να επανεκλέξουν ηγέτες που τους εμπνέουν εμπιστοσύνη αλλά κάποτε και η εξουσία αυτών τελειώνει, διότι στο πολίτευμα αυτό οι πολίτες επιζητούν πάντοτε το καλύτερο. Και οι αντίπαλοι των ηγετών είναι πάντα αυτοί που υπόσχονται το καλύτερο, δευσμευόμενοι μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις και την τιμωρία των ηγετών που τυχόν παρανόμησαν κι έβλαψαν το λαό. Γι αυτό πάντα οι ηγέτες πρέπει να έχουν κατά νουν και το ειπωθέν από τον Μένανδρο: «αρχής τετευχώς, ίσθι ταύτης άξιος», τουτέστιν όταν αποκτήσεις εξουσία φρόντισε να φανείς αντάξιος αυτής.
Και θα ήθελα να κλείσω με την αναφορά μου στην εκλογή των ηγετών από τους πολίτες. Ο κάθε δηλαδή πολίτης προσερχόμενος στις κάλπες πρέπει με προηγηθέντα στοχασμό του και μεγάλη περίσκεψη να εκλέγει τους βέλτιστους σε ήθος και ικανότητες άρχοντες. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει οι πολίτες να παρασύρονται από τους «κράχτες» πολιτικών και τα ΜΜΕ που κάποτε από μέσα ενημέρωσης γίνονται μέσα μαζικής εξαπάτησης, καθότι αυτά πολλάκις εξυπηρετούν ίδια συμφέροντα στηρίζοντας και προωθώντας προς τούτο δικούς τους πολιτικούς προς την εξουσία, ασχέτως αν αυτοί δεν διακατέχονται από δημοκρατικές ευαισθησίες κι αντιλήψεις , ευπρέπεια κι άλλες αρετές που προανέφερα. Στις ψηφοφορίες τους οι πολίτες να μην ξεχνούν ποτέ αυτό που είχε πει ο Αισχίνης: «πονηρά φύσις , εξουσίας επιλαμβανομένη, δημοσίας απεργάζεται συμφοράς» ότι δηλαδή, όταν αναλάβουν την εξουσία άνθρωποι με κακό χαρακτήρα , τότε προκαλούν συμφορές στο κοινωνικό σύνολο». Κι αυτό ποτέ δεν πρέπει να μας διαφεύγει.