«Μια γυναίκα στο Βερολίνο» Μ.Χίλερς Εκδόσεις Πηγή 2025 σελ.355

Γράφει : Ο Κώστας Α. Τραχανάς

 

Καθώς το Βερολίνο έπεφτε στα χέρια του ρωσικού στρατού, μια νεαρή γυναίκα στην πόλη κρατούσε καθημερινά αρχείο των προσωπικών εμπειριών της και των γειτόνων της, αποφασισμένη να περιγράψει την κοινή μοίρα εκατομμυρίων ανθρώπων.

Απαλλαγμένη από κάθε αυτολύπηση, αλλά με οξεία παρατήρηση και ενθαρρυντικό μαύρο χιούμορ, η ανώνυμη συγγραφέας καταγράφει στο ημερολόγιό της την καθημερινότητα μιας κατεστραμμένης πολυκατοικίας και τη μικρή ομάδα των ενοίκων της που παλεύουν να τα βγάλουν πέρα μέσα στα συντρίμμια, χωρίς φαγητό ,θέρμανση ή νερό.Με καθαρή ματιά και χωρίς συναισθηματισμούς , απεικονίζει τους συμπολίτες της στο Βερολίνο με όλη την ανθρωπιά αλλά και την αθυροστομία τους, διεφθαρμένους πρώτα από την πείνα και κατόπιν από τους Ρώσους.Με συγκλονιστικές και ζωντανές λεπτομέρειες διηγείται τις ντροπιαστικές ταπεινώσεις στις οποίες υπόκεινται πάντα οι γυναίκες σε μια κατακτημένη πόλη: τους μαζικούς βιασμούς που υφίστανται όλες , ανεξαρτήτως ηλικίας ή αναπηρίας. Μέσα από αυτή τη δοκιμασία διατηρεί την ανθεκτικότητα ,την αξιοπρέπεια και τη σθεναρή θέλησή της να περάσει τα δεινά του πολέμου , μέχρι να επιστρέψει η κανονικότητα και η ασφάλεια στην πόλη της.

Το «Μια γυναίκα στο Βερολίνο» είναι ένα απαραίτητο αρχείο και συνάμα ένα σπουδαίο λογοτεχνικό έργο, το οποίο όχι μόνο αποκαλύπτει μια πραγματική ηρωίδα ,που σίγουρα θα ενταχθεί στις διαχρονικές μορφές του εικοστού αιώνα, αλλά δίνει επίσης φωνή στα θύματα του πολέμου που σπάνια ακούγονται : τις γυναίκες.

Δεν είναι απλώς ένα ημερολόγιο , είναι μια προσωπική ματιά στο ανθρώπινο κόστος του πολέμου, ιδιαίτερα για τις γυναίκες .Γραμμένο από κάποια ανώνυμη , το βιβλίο αποτυπώνει την οδυνηρή περίοδο από τις 20 Απριλίου έως τις 22 Ιουνίου του 1945 , κατά τις τελευταίες ημέρες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και την κατάληψη του Βερολίνου από τον σοβιετικό στρατό.

Αυτό το ημερολόγιο δείχνει το χάος, τον φόβο και την καταστροφή που σάρωσε το Βερολίνο όταν έπεσε υπό σοβιετική κατοχή.Μέσα από τα μάτια της ανώνυμης γυναίκας ο αναγνώστης βιώνει την πείνα ,την αβεβαιότητα και τον τρόμο για τους στρατιώτες που πλησίαζαν, οι οποίοι συχνά αντιμετώπιζαν τον γυναικείο πληθυσμό με βάναυση σκληρότητα .Ένα από τα πιο εντυπωσιακά θέματα αυτού του βιβλίου είναι ο καθημερινός αγώνας των γυναικών να επιβιώσουν από τη βία, ιδιαίτερα τη σεξουαλική , που αποτέλεσε τρομακτική πραγματικότητα για τόσο πολλές από αυτές.

Ωστόσο , παρά το ζοφερό θέμα του, το ημερολόγιο αυτό αποκαλύπτει επίσης στιγμές ανθρωπιάς και σκοτεινού χιούμορ. Η συγγραφέας βρίσκει μικρές , σχεδόν παράλογες λεπτομέρειες μέσα στο χάος, κάνοντας μερικές φορές ένα ειρωνικό σχόλιο για τους μεταβαλλόμενους ρόλους και τις σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών κατά τη διάρκεια της κατοχής.

Το «Μια γυναίκα στο Βερολίνο» υπερβαίνει την απλή ιστορική τεκμηρίωση, είναι μια εξερεύνηση της ανθρώπινης κατάστασης κάτω από το βάρος του πολέμου. Δεν υπάρχει δραματοποίηση ή εξωραϊσμός , παρά μόνο η απλή , ωμή αλήθεια της εμπειρίας μιας γυναίκας. Ωστόσο, μέσα από τη φωνή της, ερχόμαστε αντιμέτωποι με μεγαλύτερα ερωτήματα σχετικά με τη φύση του πολέμου, την επιβίωση και τις ανομολόγητες θυσίες που έχουν κάνει οι γυναίκες στο πέρασμα της ιστορίας. Η ιστορία της πτώσης του Βερολίνου είναι γνωστή, αλλά αυτό το ημερολόγιο μας επιτρέπει να τη δούμε μέσα από έναν εντελώς προσωπικό φακό, προκαλώντας τον αναγνώστη να εξετάσει τον πόλεμο όχι μόνο ως μια αλληλουχία γεγονότων, αλλά ως μια εμπειρία που γίνεται αισθητή στο σώμα και το μυαλό.

Αν και αρχικά δημοσιεύτηκε ανώνυμα, η φωνή της συγκεκριμένης συγγραφέως είναι αναμφισβήτητη. Μιλάει για τα εκατομμύρια γυναικών που έζησαν τον εφιάλτη του πολέμου, αλλά των οποίων οι εμπειρίες δεν καταγράφηκαν ποτέ. Για μεγάλο χρονικό διάστημα η ιστορία του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου γράφτηκε κυρίως από άντρες ,από την οπτική γωνία των στρατιωτών και των στρατηγών. Όμως το «Μια γυναίκα στο Βερολίνο» προσφέρει μια ουσιαστική και συναρπαστική διόρθωση σε αυτή την αφήγηση, αναδεικνύοντας τον βάναυσο αντίκτυπο του πολέμου στις γυναίκες και τον άμαχο πληθυσμό. Μας αναγκάζει να αντιμετωπίσουμε το ερώτημα: τη σημαίνει να επιβιώνεις; Η επιβίωση έχει να κάνει μόνο με το να μείνεις ζωντανός ή έχει να κάνει με την προσπάθεια να βρεις νόημα εν μέσω της καταστροφής; Η ανώνυμη συγγραφέας έδωσε φωνή σε εκατομμύρια γυναίκες που επηρεάστηκαν από τον πόλεμο με τρόπους που τα βιβλία της ιστορίας συχνά αγνοούν.

Η ανάγνωση αυτού του ημερολογίου δεν είναι απλώς αναστοχασμός του παρελθόντος , είναι μια έκκληση να θυμηθούμε τη διαρκή δύναμη εκείνων που έζησαν μέσα σε αδιανόητες συνθήκες. Είναι μια έκκληση να αναγνωρίσουμε τους σιωπηλούς μάρτυρες της ιστορίας ,αυτούς των οποίων τα δεινά συχνά παραβλέπονται ,αλλά η αντοχή τους συνεχίζει να εμπνέει. Το «Μια γυναίκα στο Βερολίνο» προκαλεί τον αναγνώστη να κοιτάξει πέρα από τις πολιτικές και στρατιωτικές πτυχές του πολέμου και να εξετάσει το ανθρώπινο κόστος του, ιδιαίτερα για τους πιο ευάλωτους.

Η γυναίκα πίσω από αυτό το ημερολόγιο δείχνει την αξιοσημείωτη δύναμη που μπορεί να αναδυθεί ακόμα και από τις πιο σκοτεινές στιγμές. Τα λόγια της μας υπενθυμίζουν ότι, μπροστά στη συντριπτική καταστροφή, υπάρχει ακόμη η δυνατότητα αντίστασης, αντοχής και ,τελικά, ελπίδας.

Μάρτα Χίλερς (1911–2001). Η Μάρτα Χίλερς γεννήθηκε στη Γερμανία και σπούδασε δημοσιογραφία. Έζησε και εργάστηκε σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, καθώς και στη Βόρεια Αφρική, γράφοντας για εφημερίδες και περιοδικά.

Μιλούσ βεγαλλικά και ρωσικά, αγαπούσε τον πολιτισμό, είχε ευρύτητα πνεύματος και έντονη παρατηρητικότητα, ιδιότητες που τη συνόδευσαν σε όλη της τη ζωή.

Παρέμεινε για δεκαετίες μακριά από τη δημοσιότητα. Δεν επιδίωξε ποτέ την αναγνώριση και δεν αποκάλυψε το όνομά της όσο ζούσε. Ήθελε το έργο της να μιλά μόνο του — και το κατάφερε. Η μαρτυρία της από τις τελευταίες μέρες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου «Μια γυναίκα στο Βερολίνο», αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο εμβληματικά ντοκουμέντα της εποχής. Η γραφή της χαρακτηρίζεται από ψυχραιμία, οξύτητα και ειλικρίνεια, στοιχεία που αποτυπώνουν τη βαθιά της επίγνωση για την ανθρώπινη φύση. Όταν η ταυτότητά της αποκαλύφθηκε μετά τον θάνατό της, αποκαλύφθηκε και το μέγεθος της διακριτικής, αλλά ουσιαστικής της παρουσίας. Η Μάρτα Χίλερς δεν διεκδίκησε ποτέ ρόλο, αλλά άφησε πίσω της μια μαρτυρία που συγκλονίζει και παραμένει επίκαιρη.