Torben Kuhlmann: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Ο Τόρμπεν Κούλμαν γεννήθηκε το 1982 και σπούδασε εικονογράφηση και γραφικές τέχνες στη Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών (HAW) του Αμβούργου. Πήρε το πτυχίο του το 2012 με το εικονογραφημένο βιβλίο Λίντμπεργκ – Η περιπετειώδης ιστορία ενός ιπτάμενου ποντικού, το οποίο λίγο αργότερα κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις NordSud, πολύ σύντομα έγινε μπεστσέλερ και μεταφράστηκε σε είκοσι γλώσσες – στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ψυχογιός, σε μετάφραση της Μαρίας Αγγελίδου, όπως και τα επόμενα βιβλία του: Έντισον – Το μυστήριο του χαμένου ποντικοθησαυρού, Άρμστρονγκ – Το περιπετειώδες ταξίδι ενός ποντικού στο φεγγάρι και, το πιο πρόσφατο, Αϊνστάιν – Το περιπετειώδες ταξίδι ενός ποντικού στον χώρο και τον χρόνο, το οποίο μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.

Τι σας ώθησε να γράψετε το βιβλίο Αϊνστάιν – Το περιπετειώδες ταξίδι ενός ποντικού στον χώρο και τον χρόνο;
Ξεκίνησα να δουλεύω πάνω στο βιβλίο αυτό θέτοντας το ερώτημα: Τι θα μπορούσε να συμβεί στην επόμενη περιπέτεια του ποντικού, που είναι ο ήρωας της σειράς; Στα προηγούμενα βιβλία μου είχαμε ιπτάμενους ποντικούς, ποντικούς που ταξίδευαν στο διάστημα και ποντικούς που καταδύονταν στα βάθη της θάλασσας. Καθώς σημείωνα στο τετράδιο τις σκέψεις μου, άρχισα να διαβάζω τη Μηχανή του χρόνου του H.G. Wells και ήξερα ότι αυτή τη φορά θα έκανα κάτι εντελώς απρόβλεπτο. Με την τέταρτη περιπέτεια του ήρωά μου, η ιστορία ενός ποντικού που σπάει τα όρια του χρόνου και του χώρου θα άλλαζε τελείως το βιβλίο: δεν θα ήταν πια ένα βιβλίο περιπέτειας, αλλά ένα βιβλίο επιστημονικής φαντασίας. Ο τίτλος Αϊνστάιν ήταν πλέον πρόδηλος, καθώς οι θεωρίες του μεγάλου φυσικού για τη σχετικότητα του χρόνου έγιναν σημαντικό κομμάτι της υπόθεσης.

Ποιες δυσκολίες συναντήσατε, τόσο στο συγγραφικό όσο και στο σχεδιαστικό κομμάτι;
H μεγαλύτερη πρόκληση της δημιουργίας του βιβλίου ήταν να κατανοήσω τις λεπτομέρειες των ταξιδιών στον χρόνο, του χρονικού παράδοξου και της θεωρίας της σχετικότητας του Αϊνστάιν και να τις αποδώσω με τέτοιον τρόπο ώστε ο αναγνώστης να μη νιώθει χαμένος μέσα στις επιστημονικές αναλύσεις. Αυτό το βιβλίο είναι το πιο περίπλοκο της σειράς, αλλά στον πυρήνα του υπάρχει μια μάλλον απλή υπόθεση. Κι ακόμα, είναι σημαντικό για μένα να δημιουργώ εικόνες που παίζουν τον πιο σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της αφήγησης. Η τελική πρόκληση που αντιμετώπισα ήταν η τεράστια δουλειά που έπρεπε να γίνει• για να γεμίσω τις 128 σελίδες του Αϊνστάιν έπρεπε να σχεδιάσω και να ζωγραφίσω τουλάχιστον 64 εικόνες, κάποιες από τις οποίες ήταν πορτρέτα του Αϊνστάιν σε μικρή και μεγάλη ηλικία. Παρά την πολύχρονη πείρα μου, κάθε πορτρέτο που φτιάχνω είναι πάντα μια πρόκληση.

Στα βιβλία σας υπογράφετε τα σχέδια και τα κείμενα. Πώς συνδυάζετε αυτά τα δυο;
Είναι πολύ σημαντικό για μένα το ότι μπορώ ταυτόχρονα να γράφω και να εικονογραφώ τα βιβλία μου, επειδή μου δίνει μια ασυνήθιστη ελευθερία. Δεν θα περιέγραφα τον εαυτό μου ως έναν απλό συγγραφέα, ούτε ως εικονογράφο: θα έλεγα ότι είμαι περισσότερο ένα είδος αφηγητή μέσω εικόνων, κι ευτυχώς τούτο σημαίνει πως έχω στα χέρια μου πολλά μέσα για να δημιουργήσω μια ιστορία – γνωρίζω, παραδείγματος χάριν, ότι κάποιες πτυχές της υπόθεσης παρουσιάζονται καλύτερα μέσω του κειμένου ή μέσω ενός διαλόγου ή μέσω μιας λεπτομερειακής περιγραφής. Έπειτα, υπάρχουν κάποια πράγματα που μπορούν να παρουσιαστούν καλύτερα μέσω της εικόνας, όπως για παράδειγμα η ατμόσφαιρα της υπόθεσης, η διάθεση των ηρώων ή οι λεπτομέρειες του σκηνικού μέσα στο οποίο διαδραματίζεται η ιστορία. Στην καλύτερη περίπτωση οι εικόνες, τα κείμενα και ο σχεδιασμός του βιβλίου δένουν μεταξύ τους με τον πιο αρμονικό τρόπο, την ίδια στιγμή όμως το να έχεις την ευθύνη για όλα αυξάνει τον φόρτο εργασίας και την πίεση που νιώθεις.

Γιατί διαλέξατε ως ήρωα έναν ποντικό;
Αυτή είναι μια απόφαση που με πάει πίσω στο πρώτο εικονογραφημένο μου βιβλίο, το Λίντμπεργκ, που ήταν η πρώτη περιπέτεια του ποντικού μου. Σε κείνη την ιστορία ένα ποντίκι εμπνέεται από τις νυχτερίδες και μαθαίνει να πετάει. Το βιβλίο γράφτηκε στα γερμανικά και στην αρχική του μορφή υπήρχε ένα λογοπαίγνιο, καθώς στα γερμανικά η λέξη νυχτερίδα έχει επίσης και την έννοια του φουσκωμένου ποντικού. Αυτή ήταν η αρχή, λοιπόν, που με ώθησε να δημιουργήσω και άλλες ιστορίες με τον ίδιο ήρωα.

Ο ποντικός σας, για να γνωρίσει τι σημαίνει χρόνος, μπαίνει μέσα στη μηχανή του χρόνου και πάει στο παρελθόν. Μπορεί στο μέλλον να συμβεί κάτι ανάλογο;
Είμαι σίγουρος ότι το είδος του ταξιδιού στον χρόνο όπως παρουσιάζεται στο εικονογραφημένο βιβλίο μου θα παραμείνει στη φαντασία μας τόσο στο κοντινό όσο και στο μακρινό μέλλον – κι αυτή είναι μια προοπτική ευχάριστη. Ταυτόχρονα όμως νιώθω γοητευμένος από τις σύγχρονες θεωρίες της φυσικής για το τόξο του χρόνου, την αιτιοκρατία, τις εφαρμογές της κβαντικής φυσικής… Ίσως μέσω αυτών να είναι δυνατό κάποιο ταξίδι στον χρόνο με τρόπο που η φαντασία μας δεν μπορεί καν να συλλάβει σήμερα.

Μέσα από τις σελίδες περνά η μορφή του Άλμπερτ Αϊνστάιν. Πώς σας φάνηκε αυτό το παιχνίδι με τη θεωρία της σχετικότητας;
Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν ήταν μια συναρπαστική προσωπικότητα της ιστορίας κι ένιωσα μεγάλη ευχαρίστηση βλέποντας κάποιες πλευρές της ζωής του μέσα από τα μάτια ενός ποντικού. Εκτός των άλλων, το βιβλίο αυτό μου έδωσε τη δυνατότητα να παίξω παρουσιάζοντας κάποιες πλευρές της διάσημης θεωρίας του για τη σχετικότητα και να βρω κάποιες αστείες συνέπειες κατά την εφαρμογή της, όπως τουλάχιστον τις βλέπει ένα ποντίκι. Ίσως υπάρχουν κι άλλες πιθανότητες κι εφαρμογές κρυμμένες μέσα στις μαθηματικές εξισώσεις του Αϊνστάιν. Η ζωή του μεγάλου φυσικού θα μπορούσε να συνδέεται με τη ζωή κάποιου ποντικού μ’ έναν τρόπο εντελώς απροσδόκητο!

Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν είπε: «Η φαντασία είναι πιο σημαντική από τη γνώση, διότι η γνώση έχει όρια». Θέλετε να το σχολιάσετε;
Η φαντασία με βοηθά να εκτελέσω το πιο δημιουργικό κομμάτι της δουλειάς μου και αυτό το απόφθεγμα του Αϊνστάιν μού δίνει μεγάλη χαρά. Ελπίζω να έχω την έμπνευση και τη διαίσθηση ώστε να δημιουργήσω ένα σημαντικό έργο, το οποίο βέβαια θα κριθεί από άλλους. Μ’ αρέσει να λέω ιστορίες διασκεδάζοντας τον κόσμο και στην καλύτερη περίπτωση η δουλειά μου γίνεται μέρος μιας ευρύτερης αλυσίδας έμπνευσης και φαντασίας. Με την πάροδο των χρόνων έμαθα ότι οι ιστορίες μου αποκτούν υπόσταση μέσα από τη ζωηρή φαντασία των παιδιών που, με λίγη τύχη, καταφέρνω να τους κεντρίσω το ενδιαφέρον.

Γιατί ακόμη και σήμερα μας γοητεύει η μορφή του Αϊνστάιν;
Πρώτα απ’ όλα ο Αϊνστάιν είναι η αρχετυπική μορφή του ιδιοφυούς επιστήμονα με την πίπα, το ατημέλητο μαλλί και το μουστάκι, αλλά η πραγματική του γοητεία προέρχεται από τις εκπληκτικές του θεωρίες, οι οποίες διεύρυναν τους ορίζοντες της κατανόησής μας για το σύμπαν, εξήγησαν περαιτέρω το φαινόμενο της βαρύτητας και έθεσαν καινούργια θέματα, όπως οι μαύρες τρύπες και η διαστολή του χρόνου. Πάνω απ’ όλα, όμως, με το πέρασμα του χρόνου φάνηκε ότι οι θεωρίες του μπορούν να αποδειχτούν στην πράξη, οι προβλέψεις που έκανε μπορούν να δοκιμαστούν και να αποδειχτούν σωστές, κάτι που είναι πραγματικά καταπληκτικό!

Τι είναι αυτό που γοητεύει τον αναγνώστη σ’ ένα graphicnovel;
Απαντώντας εν συντομία θα έλεγα ότι είναι η ικανότητα των εικόνων που παρουσιάζονται σε μια συνέχεια, η δυνατότητα να ειπωθούν περίπλοκα πράγματα χωρίς τη χρήση λέξεων κι όλα αυτά μέσα στο σχήμα ενός ελκυστικού έργου τέχνης.

Διαβάζοντας το βιβλίο σας, σημείωσα κάποιες φράσεις και σταμάτησα να πάρω μερικές ανάσες για να το απολαύσω. Υπάρχουν τεχνικές και μυστικά, ώστε να γράφει κανείς γοητευτικά;
Υπάρχουν κάποιοι τρόποι με τους οποίους μπορείς να τραβήξεις το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Πρέπει, για παράδειγμα, να βάλεις κάποια σημάδια μέσα στην ιστορία σου που να δημιουργούν ένα αίσθημα αναμονής, γι’ αυτό κι εγώ αφήνω κάποιες ενδείξεις στην αρχή της υπόθεσης, λόγου χάρη: Γιατί αναφέρεται στην ιστορία ένα ρολόι τσέπης ή ο μύθος μιας γάτας που διψά για αίμα; Αν αυτά τα στοιχεία επανέρχονται καθώς προχωρεί η αφήγηση, αυτό αυξάνει την ένταση. Ένα άλλο παράδειγμα μπορούμε να πάρουμε από τον Αϊνστάιν, όπου σ’ ένα σημείο βλέπουμε όχι μόνο ένα ποντίκι που έχει ξεμείνει στο παρελθόν ψάχνοντας σημάδια στο μαγαζί ενός ωρολογοποιού, αλλά υποψιαζόμαστε ότι και κάποιο ανέκδοτο που ειπώθηκε νωρίτερα για μια γάτα θα μπορούσε να αποτελεί μια ένδειξη για την πορεία της υπόθεσης. Η τέχνη είναι γεμάτη από σημάδια που δεν είναι ορατά πάντοτε. Αυτή είναι μια βασική αρχή για μένα, όχι μόνο σε ό,τι αφορά το κείμενο αλλά και ως προς τα σχέδια της εικονογράφησης. Θεωρώ ότι η προσεκτική ανάγνωση θα πρέπει να επαινείται, ειδικά στη περίπτωση των εικονογραφημένων βιβλίων. Η ικανότητα του αναγνώστη να σκέφτεται και να αιτιολογεί τις απόψεις του θα πρέπει να εκτιμάται πολύ• μέσω αυτής της διαδικασίας μπορούμε να καταστήσουμε την ανάγνωση μια εμπειρία εσωτερικής πληρότητας.

Μπορεί ένα graphicnovel να επηρεάσει θετικά τους εφήβους και τους ενήλικες, ώστε να γίνουν φιλαναγνώστες;
Υπάρχουν όντως κάποιοι τρόποι μέσω των οποίων μπορούμε να ενισχύσουμε την εκτίμηση του κοινού για την τέχνη της αφήγησης• ένα καλό graphicnovel μπορεί να το πετύχει αυτό, όπως κι ένα μυθιστόρημα ή μια ταινία κινούμενων σχεδίων. Το graphicnovel έχει ένα ιδιαίτερο πλεονέκτημα: χρησιμοποιεί μια γλώσσα που μπορούν σχεδόν όλοι να κατανοήσουν, τη γλώσσα της οπτικής αφήγησης. Ακόμα κι αν δεν μπορείς να κατανοήσεις πλήρως κάθε καρέ ξεχωριστά από το περιεχόμενό του, μπορείς να διαμορφώσεις μια ολοκληρωμένη άποψη για τον σκοπό του συγγραφέα, που σ’ αυτή την περίπτωση είναι και ο εικονογράφος. Κι αν αυτό γίνει σωστά, τότε ως δημιουργός θα έχεις φτιάξει ένα graphicnovel που μπορεί να αξιολογηθεί θετικά από το αναγνωστικό κοινό για τη συνεισφορά του στην τέχνη της αφήγησης.

Τι εύχεστε ως δημιουργός για τη δουλειά σας;
Αυτό που εύχομαι είναι να μην αδειάσει ποτέ το μυαλό μου από ιδέες για ιστορίες, εικονογραφήσεις και συναρπαστικές αφηγήσεις. Πιστεύω ότι γράφοντας και λέγοντας ιστορίες μπορεί κάποιος να επηρεάσει και να εμπνεύσει έστω και λίγο –που είναι όμως σημαντικό– τον κόσμο.

Μετάφραση από τα αγγλικά: Απόστολος Σπυράκης