Ελένη Σαραντίτη: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

H Ελένη Σαραντίτη γεννήθηκε στη Νεάπολη Λακωνίας και από δεκαοκτώ ετών ζει στην Αθήνα. Έμαθε βιβλιοθηκονομία στην Εθνική Βιβλιοθήκη κοντά στον Ευάγγελο Φωτιάδη και αγγλικά στο κολέγιο SaintGodrigs (Λονδίνο). Εργάστηκε στο δημόσιο (ΟΑΕΔ) και επί είκοσι οκτώ χρόνια ήταν τακτική συνεργάτρια της Ελευθεροτυπίας στη σελίδα του βιβλίου. Ακόμη, στη Λεόντειο Σχολή δίδαξε παιδική λογοτεχνία και επί σειρά ετών υπήρξε αναγνώστρια σε εκδοτικό οίκο. Το εφηβικό μυθιστόρημά της Κάποτε ο κυνηγός απέσπασε τον Έπαινο της UNESCO στον παγκόσμιο διαγωνισμό νεανικής λογοτεχνίας (1997) με θέμα την ανοχή και την κατανόηση ανάμεσα στους λαούς. Επίσης, τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο και με το Βραβείο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Το μυθιστόρημά της Ποθητή, χρόνια σαν τη φωτιά απέσπασε το βραβείο μυθιστορήματος της Ελληνικής Εταιρείας Χριστιανικών Γραμμάτων (2002). Από τα βιβλία της τρία έχουν γίνει σίριαλ (με γνωστότερο τον Κήπο με τ’ αγάλματα) και αρκετά διηγήματά της έχουν μεταφραστεί στα σουηδικά, γερμανικά, δανικά και αγγλικά.

Το 2011 τιμήθηκε με το βραβείο «Πηνελόπη Δέλτα», για την προσφορά της στο παιδικό βιβλίο, από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου Το νεανικό μυθιστόρημά της Η Χαρούλα στους εφτά ουρανούς βραβεύτηκε με το Βραβείο Εφηβικής Λογοτεχνίας από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού βιβλίου (2014). Κείμενά της υπάρχουν στο «Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων» της Ε’ και Στ’ Δημοτικού, καθώς και στα «Νέα Ελληνικά» των Τεχνικών και Επαγγελματικών Εκπαιδευτηρίων, Α’ τάξη. Στα «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» της Α’ Γυμνασίου, οι μαθητές διδάσκονται απόσπασμα από το Κάποτε ο κυνηγός. Έχουν κυκλοφορήσει 18 βιβλία της και φυλά υλικό για τρία ακόμη. Επίσης, στην Ελευθεροτυπία και στο Diastixo.gr δημοσίευσε άρθρα για τα πουλιά της ελληνικής υπαίθρου, τα οποία πρόκειται να γίνουν βιβλίο. Το ιστορικό μυθιστόρημά της Ο Κάβος του Αγίου Αγγέλου, που ήταν υποψήφιο για το Κρατικό Βραβείο (2000) και επανεκδόθηκε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Πατάκη, μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.

Πώς ξεκινά κάθε φορά το ταξίδι της συγγραφής ενός βιβλίου;
Ρώτησαν κάποτε ένα πουλί: Πώς γίνεται και τραγουδάς έτσι; Κι εκείνο απάντησε: Με το που ανοίγω το στόμα μου. Έτσι κι εγώ ξεκινώ ένα πρωί κι αρχίζω να γράφω, να γράφω… Δεν έχω δισταγμούς, μέσα μου υπάρχουν όλα όσα βάζω στο χαρτί. Γράφω και αγγίζω καταστάσεις ευδαιμονίας. Τρέχει ο νους, γεννιούνται πράγματα. Η μνήμη, η οφειλή, το αίσθημα, η γνώση. Αυτά. Έπειτα τα φροντίζω, προσέχω πώς θα παρουσιαστούν διαυγή, σαφή, σαν όταν ταιριάζεις στίχους τραγουδιού. Είναι που τρέφω άφατο σεβασμό στη γλώσσα. Και στον αναγνώστη.

Τι σας ώθησε να γράψετε το μυθιστόρημα Ο Κάβος του Αγίου Αγγέλου;
Η Ιστορία του. Και ό,τι έχει διαδραματιστεί σ’ αυτόν τον προαιώνιο και συνταρακτικό τόπο που στέκει μεγαλειώδης και που φιλοξένησε θεούς, πολεμιστές, ασκητές, αγάπες και όνειρα, περήφανα δέντρα και γλυκόλαλα πουλιά, θρύλους, αγίους, ερωτευμένους και ιερά, βασιλιάδες και ήρωες, αοιδούς, κενταύρους, ληστές, καλόγριες, θαλασσοπόρους, επαίτες, αρχοντόπουλα, ποιητές – να σας λέω και να μην τελειώνω. Αυτό το θαύμα των αιώνων και της πλάσης το έβλεπα κάθε πρωί ως άνοιγα τα μάτια, μη λησμονώντας να το καλημερίσω. Και μαζί όλες τις ζωές που ανασαίνουν στον τραχύ μα φιλόξενο τόπο. Η γενέθλια πόλη μου, Νεάπολη Βοιών, είναι μιας ανάσας απόσταση από την αγκάλη του. Οι θρύλοι του μου φτέρωναν τον νου. Και ο ναυτικός πατέρας μας άλλο που δεν ήθελε: Να λέει κι όλο να λέει γι’ αυτούς. Κι είχε μια φωνή όταν διηγιόταν βγαλμένη, λες, από τα σπλάχνα των θρύλων.

Η ιστορία ξεκινά ένα αυγουστιάτικο πρωινό του 1902 στη Νεάπολη Λακωνίας. Αλήθεια, γιατί διαλέξατε αυτό το μέρος;
Δεν το διάλεξα. Είχα τη γνώση και τον σεβασμό. Το αγαπώ – πιο πολύ δεν γίνεται! Με ανάθρεψε σαν μάνα. Τόπος που συνομιλεί με τη θάλασσα και τα ταξίδια ως την άκρη τ’ ουρανού. Η θέση των ηρώων μου εκεί άρμοζε, καθώς οι περισσότεροι από αυτούς σε τούτη τη γη γεννήθηκαν, ολοκληρώθηκαν, πάλεψαν. Τα περισσότερα γεγονότα εκεί συνέβησαν και μερικώς άλλαξαν τον τόπο και τους ανθρώπους… Κάποτε, ο μετέπειτα ξακουστός «Πρωτοκλέφτης του Μοριά» ΖαχαριάςΜπαρμπιτσιώτης, νεαρός δεκαεξάχρονος το 1800, μα με καρδιά ξεσηκωμένη συζητά με άγνωστο άνδρα, συνηθισμένο στον φόβο και στη σκλαβιά, και όταν ο ξένος τον ρωτά: «Και σαν τι έχεις κατά νου να πούμε οι δυο μας;», ο επαναστάτης νεαρός: «…Για τι άλλο, ωρέ; Για τη λευτεριά! Τη λευτεριά! Ονομάτισέ τηνεωρέ, οπού αλησμόνησες και τ’ όνομά της. Λευτεριά. Σάματι υπάρχει τίποτ’ άλλο που να της παραβγαίνει; Λευτεριά! Αμή δε θ’ αργήσει». Ο διάλογος αυθεντικός. Εκτός ολίγων απάτριδων, είχαν ξεσηκωθεί και οι πέτρες στην Πελοπόννησο – ιδιαιτέρως στα χωριά της Λακωνίας. Είχαν ακουστεί τραγούδια τότε για τον Ζαχαριά. Ολόκληρος κύκλος. Σπαθί μου, σαν σ’ ακούω να σκούζεις/ να φωνάζεις σα σκυλί… Κάθε σπίτι μεγάλωνε και έναν εν δυνάμει Ζαχαριά. Και οι γυναίκες… Από την αρχαιότητα διακρίθηκαν για το υψηλό φρόνημα: Τρεις μέρες κάνουν πόλεμο, τρεις μέρες και τρεις νύχτες/ χωρίς ψωμί, χωρίς νερό, χωρίς ύπνο στο μάτι./ Χιόνι έτρωγαν, χιόνι έπιναν και τη φωτιά βαστούσαν… Και αργότερα, όταν τον πρωτοκαπετάνιο εξόντωσε η προδοσία, ακούστηκε: Τι έχουν της Μάνης τα βουνά που στέκουν βουρκωμένα/ Δίχως χιόνια χιονίζονται, δίχως βροχή βροχιόνται/ Απ’ των κλεφτών τα κλάηματα, δάκρυα και μοιρολόγια […] T’ ακούτε, πατριώτισσες, κι εσείς καλοί λεβέντες;/ Να μην αλλάχτε τη Λαμπρή, τ’ άσπρα να μη φορέστε/ σαν του κοράκου το φτερό βάλτε στη φορεσιά σας… Εξάλλου, η Κωνσταντία, η κόρη του Πρωτοκλέφτη, ήταν από τις πρώτες γυναίκες που πολέμησαν στην Ιερή Εξέγερση. Συχνά βρέθηκε στο πλάι του Νικηταρά Σταματελόπουλου, του καλούμενου και Τουρκοφάγου. Ήρωας αδαμάντινος αυτός. Μεσσήνιος. Ανεξαργύρωτος. Μα ήταν και άλλες γυναίκες πολεμίστριες: η Βενέτα Κορώνη από τη Μονεμβασιά κι εκείνη η Σάββαινα η Σπαρτιάτισσα. Μεγάλη αγωνίστρια. Στο τέλος κατέληξε «ανέστια και πένης». Και ας μην αναφερθώ στις δρεπανηφόρες Μανιάτισσες του Δυρού και την εποποιία τους. Ή στις αρχαίες Λάκαινες…

Μια που η συζήτηση ήρθε στις γυναίκες, με συγκίνησαν οι ηρωίδες Ρουθ, Πελαγία, Αγγελική και Ευγενία. Από πού αντλούσαν αυτή τη δύναμη και το θάρρος;
Άλλοι καιροί… Άλλες αγάπες. Η Αγγλίδα Ρουθ έσκισε τις εφτά θάλασσες για να προσκυνήσει στη Μονεμβάσια το μνήμα του Έλληνα αγαπημένου της. Η Πελαγία αγάπησε παράφορα και για πάντα τον υπέροχο Λάμπρο, που ανταπέδωσε στον έρωτα και στην αγάπη. Το ίδιο και η Αγγελική και η Ευγενία. Ήταν από καλή γενιά όλες.

Και οι τέσσερις γυναίκες έχουν δεσμούς αίματος, καθώς και το ενθύμιο του έρωτα. Πώς αντέχει ο έρωτας και είναι διαχρονικός;
Το ενθύμιο του μυθικού έρωτα μεταβιβάστηκε από χέρι σε χέρι. Πολύτιμο, αστραφτερό περιδέραιο, στόλισε λαιμούς και στήθη. Αντανακλούσε σε μάτια που έλαμπαν από ευτυχία. Σαν μαγικό κειμήλιο έκανε τις φωνές γλυκύτερες και τον έρωτα ακριβότερο…

Ποιο μυστικό κρύβει το περιδέραιο από ελεφαντόδοντο;
Το περιδέραιο αγοράστηκε στο Κολόμπο της Κεϋλάνης (Σρι Λάνκα) από ερωτευμένο Έλληνα, αριστοκράτη τότε, με σκοπό να το προσφέρει στην αγάπη του την απαγορευμένη· παντρεμένη η Ρουθ, η μεγάλη και τελευταία του αγάπη. Δεν της το χάρισε, εξεδιώχθη, γύρισε άρρωστος στην πατρίδα, αλλά πριν τελευτήσει το δώρισε σε συγγενή του για την κορούλα του. Το περιδέραιο φορέθηκε και λατρεύτηκε από την Πελαγία και κατόπιν από τις επόμενες γυναίκες του σογιού. Όποια το φορούσε, αισθανόταν μια γλύκα και μια ζεστασιά. Η αγάπη! Που ξέρει να παραμένει εσαεί…

Η γραφή σας είναι άμεση και ποιητική. Γι’ αυτό, άραγε, το μυθιστόρημα διαβάζεται απνευστί;
Σας ευχαριστώ, αγαπητέ κύριε Ιντζέμπελη. Δεν μπορώ να κρίνω εγώ, μπορώ μόνο να σέβομαι τη γλώσσα, να σέβομαι τον εαυτό μου και –προπαντός– τον αναγνώστη. Από μικρή προσπαθούσα να σέβομαι τα πάντα: ό,τι συναντώ και ό,τι μου δίνεται και χαίρομαι.

Πριν από λίγους μήνες επανεκδόθηκε και το βιβλίο σας Ο κήπος με τ’ αγάλματα. Σε τι βοηθά η επανέκδοση ενός βιβλίου;
Η επανέκδοση απευθύνεται σε νέους αναγνώστες. Εάν ένα βιβλίο είναι καλό, γιατί να μην κατακτά και περισσότερους αναγνώστες; Εξάλλου, Ο κήπος με τ’ αγάλματα μιλά για φιλία, για πατρίδα, για την πατρογονική κληρονομιά. Και για τον σεβασμό και την αγάπη που οφείλουμε να αποδίδουμε σε αυτά τα φωτεινά έργα, που δημιούργησαν οι προπάτορές μας. Η αγάπη και ο σεβασμός δεν είναι αυτοφυή. Θέλουν καλλιέργεια, μόχθο, χέρι που θα απλωθεί.

Τρία μυθιστορήματά σας μεταφέρθηκαν στη μικρή οθόνη. Είστε ικανοποιημένη από την τηλεοπτική μεταφορά τους;
Βεβαίως. Και τα τρία μυθιστορήματα ευτύχησαν να έχουν καλούς σκηνοθέτες. Όταν συναινείς στο να γίνει εικόνα το βιβλίο σου, ρισκάρεις. Εντάξει, υπήρχαν σκηνές που έφευγαν μακριά από το κείμενό μου. Το αποτέλεσμα όμως ήταν ωραίο. Και εξαιρετικά τα παιδιά-ερμηνευτές. Και οι «μουσικές εξαίσιες». Έπειτα ήταν και η κυκλοφορία των βιβλίων που αυξήθηκε, ιδιαιτέρως αυτή του Κήπου με τ’ αγάλματα, που αγαπήθηκε και αγαπιέται σαράντα δύο χρόνια τώρα. Είναι καλό για την περηφάνια και για την καλλιέργεια των παιδιών, εφόσον έρχονται σε επαφή με ό,τι ωραιότερο μας κληροδοτήθηκε.

Σε συνέντευξη που σας είχα πάρει παλαιότερα, μου αναφέρατε ότι την περιοχή του Καβομαλιά ορισμένοι μάχονται να τη γεμίσουν με ανεμογεννήτριες. Αυτό δεν αντιβαίνει στον σεβασμό της ιστορικότητας αυτού του μνημείου, που είναι θαύμα της φύσης;
Η ερώτησή σας αυτή είναι καίρια. Ο Καβομαλιάς ονομαζόταν παλαιότερα και Μικρό Άγιο Όρος, καθώς υπήρχαν στους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους σαράντα οκτώ ναοί και ερημοκκλήσια – ιερές αφιερώσεις ντόπιων ή ταξιδιωτών, Βυζαντινών αρχόντων ή ασκητών. Έπειτα δυσκόλεψαν οι καιροί και οι θησαυροί αφέθηκαν στις κακοκαιρίες, στην ερήμωση. Μένουν ακόμη μερικοί διατηρημένοι, οι κάτοικοι τριγύρω τους φροντίζουν. Ακόμη υπήρχαν στους αρχαίους χρόνους (το τονίζει ο Παυσανίας) δύο ιερά στο «ανεμόπληκτο» ακρωτήριο· δυτικά εκείνο του Ποσειδώνος και ανατολικά το του Μαλεάτη Απόλλωνος. Εξάλλου, επιφανείς Κένταυροι εξοντώθηκαν αδίκως στον Καβομαλιά κυνηγημένοι από την παραφορά του Ηρακλή και μαζί τους ο Χείρων, φίλος του και θεραπευτής των ανθρώπων. Επίσης ο Μαλέας αναφέρεται ως τόπος ανατροφής του πρώτου των χορευτών Σειληνού, και ακόμα, εκεί προσφέρθηκαν από τον Ορφέα «ιερά λύτρα καθαρμών» για την εξιλέωση του Ιάσονα και των Αργοναυτών από τις κατάρες του Αιήτη, γιου του Ήλιου, βασιλέα της Κολχίδας και πατέρα της Μήδειας. Η ονομασία του, «Κάβο Σαντάντζελο», οφείλεται στους θαλασσοπόρους Ενετούς. Υπήρχε ναός των Ταξιαρχών στον Κάβο. Α, έχουν πολλά να διηγηθούν οι ύψους 600 μ. βράχοι, όπως ότι ο Ανδρέας Μιαούλης επισκεπτόταν τις σπηλιές τους για να παραδώσει πολεμοφόδια στους επαναστατημένους Λάκωνες. Πειρατές, ταξιδιώτες, οραματιστές, άγιοι, πολεμιστές, πρίγκιπες και πένητες, ακόμη και ο Τούρκος πειρατής, αρχιναύαρχος του οθωμανικού στόλου και κυρίαρχος του Αλγερίου Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα. Οπωσδήποτε και Φοίνικες που καλλιέργησαν την πορφύρα από όστρακα της περιοχής. Μαλς τον είπαν οι Φοίνικες, που σημαίνει ορμητικός, βίαιος, λόγω του ότι φυσούν εκεί τρία ρεύματα. Βρίσκεται στο σημείο συνάντησης Ιονίου, Μυρτώου και Κρητικού πελάγους. «Ει τον Μαλέανκάμψαςεπιλάθου των οίκαδε» αναφέρει ο Στράβων. Ασφαλώς σήμερα τα πλεούμενα είναι ανθεκτικά, τελειοποιημένα, και οι ναυτικοί εξοικειωμένοι με προηγμένα συστήματα, με εμπειρίες και γνώσεις. «…αλλά με κύμα ρόος τε περιγνάμπτονταΜάλειαν και βορέηςαπέωσε, παρέπλαγξεν δε Κυθήρων» ο Οδυσσέας στο ταξίδι επιστροφής του από την Τροία στην Ιθάκη (Οδύσσεια, Ι 80-81). Το νοτιότερο άκρο της χερσαίας Ευρώπης. Η Μαλεήτιδα Άκρα. Και ο Πάρνων ή Λάμπουσα Μορφή. Ασφάκα, σχίνο, φασκόμηλο και ασπάλαθοι. Ελαιώνες. Τσακάλια και μεσογειακές φώκιες. Αετοί: χρυσαετοί, βασιλαετοί, θαλασσαετοί, σταυραετοί. Λύκοι. Αγριόγατοι. Θέα μέχρι την Κρήτη. Εξαίσια τραγούδια και χοροί. Και μια πλουσιότατη προφορική παράδοση αιώνων, που συνδέεται με τη συλλογική μνήμη και με τη φαντασία. Δυστυχώς αυτό το μνημείο της φύσης και του ελληνισμού κινδυνεύει να χάσει τη φυσιογνωμία του, να βιομηχανοποιηθεί, να υποστεί οικολογική καταστροφή με την απειλούμενη εγκατάσταση των ανεμογεννητριών. Εμείς, το σύνολο σχεδόν των Βατικιωτών, αντιστεκόμαστε. Με κάθε έννομο μέσο, με κάθε φωνή. Θα καταστραφούν δασικές εκτάσεις και θα επέλθει αλλοίωση της ιστορικής και οικολογικής φυσιογνωμίας της περιοχής. Θα δημιουργηθούν πλημμυρικά φαινόμενα και θα υπάρξουν επιπτώσεις στους αγρότες, κτηνοτρόφους, μελισσοκόμους (το μέλι του Καβομαλιά θεωρείται από τα καλύτερα της Ευρώπης). Σε ευνομούμενες χώρες, οι περιοχές τουριστικού προορισμού και ιστορικού παρελθόντος παραμένουν ελεύθερες από εγκαταστάσεις ανεμογεννητριών. Εμείς είμαστε ενάντιοι. Και θα εξακολουθήσουμε. Και «ο Θεός βοηθός».

Γεννηθήκατε και μεγαλώσατε σε μια ήσυχη πόλη, τη Νεάπολη. Πόσο σημαντικό είναι να ζεις από μικρός σε τόπο που έχει ιστορικούς δεσμούς με τον πολιτισμό μας;
Παραμένεις άνθρωπος, το σημαντικό. Προικίζεσαι με σεβασμό και έγνοια για τον τόπο. Γαλουχείσαι με πνευματικές αρχές. Με αισθήματα γερά. Λαμπρύνεται η φαντασία σου. Η αίσθησή σου του ωραίου. Αγαπάς.

Είστε ικανοποιημένη από τη μακρόχρονη παρουσία σας στα ελληνικά γράμματα;
Όχι μόνο ικανοποιημένη, είμαι ευτυχισμένη. Δώρο ζωής, δώρο Θεού, κληρονομιά; Πάντως ούτε στα όνειρα, που λένε!