Ημέρες σφαγείου
Του Νίκου Μπιλανάκη, ιατρού
Στις μέρες μας σφαγείο κατάντησε ο κόσμος, με τη μυρουδιά του νωπού αίματος να χτυπά αλύπητα τις μύτες μας. Σε σκοτάδι πηχτό να κινιούμαστε! Και οι μέρες μας να ανατέλλουν χωρίς το φώς, με θάνατο που ‘χει εκτοπίσει τη ζωή. Το τσιμέντωμα του παιδιού στη ταράτσα πρώτα, το πνίξιμο των άλλων παιδιών στην Ανδραβίδα κατόπιν, η δολοφονία ενός φοιτητή στη Θεσσαλονίκη αργότερα για οπαδικούς λόγους και τώρα ένα, δύο, τρία παιδιά, εν σειρά δολοφονημένα. Σε λιγότερο από δυο-τρείς μήνες.
Να μιλήσω θέλω και εγώ για το έγκλημα. Αν και αυτό δεν έχει να κάνει με την ψυχιατρική, που εγώ υπηρετώ. Το έγκλημα το σπουδάζει και το διακονεί κυρίως η εγκληματολογία, δευτερευόντως η εγκληματική ψυχολογία. Η ψυχιατρική όμως, ως η ιατρική ειδικότητα που ασχολείται με τις νοητικές και συμπεριφορικές διαταραχές του ανθρώπου, έχει να κάνει με τον εγκληματία άνθρωπο. Προσπαθώντας να διερευνήσει το πως και κάτω από ποιες προϋποθέσεις, ένας άνθρωπος μπορεί να εγκληματήσει.
Σε κάθε έγκλημα τρία θεωρούνται τα κίνητρα του: η εκδίκηση, ο θυμός, το κέρδος. Ειδικά στις παιδοκτονίες, όμως, οι λόγοι που μπορούν να οδηγήσουν κάποιον να τις διαπράξει είναι: α. Η επιδίωξη να απαλλάξει ο θύτης το θύμα από μια τραγική και δυσβάστακτη ζωή εξ αιτίας μιας ασθένειας από την οποία πάσχει το τελευταίο και της δυστυχίας που αυτή έχει συσσωρεύσει πάνω του. β. Η ψυχωτική νόσος, μια σπάνια δηλαδή νοσολογική κατάσταση από την οποία πάσχει ο θύτης και τον οδηγεί από εσφαλμένη και νοσηρά κρίση στο έγκλημα, αίροντας την ικανότητα του να χειρίζεται την λογική. (Δράττομαι της ευκαιρίας εδώ για να υπογραμμίσω πως δεν οδηγεί κάθε ψυχιατρική νόσος σε άρση της δικαιοπραξίας και στο ακαταλόγιστο. Από τις 500 περίπου νόσους της ψυχιατρικής παθολογίας ελάχιστες οδηγούν στο ακαταλόγιστο- και αυτές όχι ολοσχερώς αλλά μερικώς. Στις συντριπτικά περισσότερες περιπτώσεις, δηλαδή, ο ψυχιατρικός άρρωστος έχει επίγνωση και ευθύνη για τις πράξεις του και η νόσος του εγκεφάλου του δεν τον απαλλάσσει από τις ευθύνες του). γ. η αποφυγή των βαρών της ανατροφής αυτού του παιδιού, δ. Να έχει επέλθει ο θάνατος ως τυχαία έκβαση μιας γενικότερης, συστηματικής και συνεχούς κακοποιητικής συμπεριφοράς απέναντι στο παιδί και ε. η διάπραξη του εγκλήματος στα πλαίσια της αντεκδίκησης του θύτη (αυτό που έπραξε και η τραγική Μήδεια σκοτώνοντας τα παιδιά της).
Πολλές είναι οι ψυχιατρικές διαταραχές που οδηγούν σε παρόμοιες με το έγκλημα στη Πάτρα συμπεριφορές. Η Πλασματική Διαταραχή είναι μια τέτοια κατάσταση. Κατ’ αυτήν ένα άτομο, χωρίς εμφανές κίνητρο, ενεργεί σαν να έχει μια ασθένεια, προκαλώντας προσποιούμενο ή υπερβάλλοντας συμπτώματα σκόπιμα, μόνο και μόνο για να επιτύχει (για τον εαυτό του ή για άλλον) το ρόλο του ασθενούς (π.χ. μολύνοντας δείγματα ούρων, λαμβάνοντας παραισθησιογόνα χορηγώντας κόπρανα για την παραγωγή αποστημάτων). Η πλασματική διαταραχή που επιβάλλεται στον εαυτό ονομάζεται επίσης σύνδρομο Μινχάουζεν ενω η πλασματική διαταραχή που επιβάλλεται σε άλλον ονομάζεται σύνδρομο Μινχάουζεν δι’ αντιπροσώπου. Και στις δύο περιπτώσεις, το κίνητρο του δράστη είναι να επιτύχει (για τον εαυτό του ή για άλλον) τον ρόλο του ασθενούς. Η ανωτέρω διαταραχή είναι διαφορετική από την Διαταραχή Προσποίησης στο ότι αυτός που υιοθετεί τη δεύτερη προσομοιώνει την ασθένεια με σκοπό την απόκτηση υλικού οφέλους (π.χ. σύνταξη, οικονομικό επίδομα) ή την αποφυγή μιας υποχρέωσης ή ευθύνης. Η Σωματομεμετρεπτική Διαταραχή επίσης είναι μια τρίτη διαταραχή κατά την οποία κανείς μιμούμενος ασυνείδητα, όχι εμπρόθετα, κάποια συμπτώματα, κερδίζει μια σειρά από οφέλη ενώ στις Σωματόμορφες Διαταραχές δημιουργούνται σωματικά συμπτώματα χωρίς ο ασθενής να τα επιζητά.
Το έγκλημα της Πάτρας ξεσήκωσε τον κόσμο. Από διαστροφή άραγε προέρχεται η στάση του ή δικαιολογείται καθόσον αυτή αποτελεσε λογικό επακόλουθο της φρίκης της είδησης, που έσπρωξε τον κόσμο να δείξει πως ταυτίζεται μαζικά με τα θύματα, πως είναι διαφορετικός από τον θύτη. Ή ακόμα-ακόμα σεβόμενος την διαδικασία του εξιλασμού, επιδιώκοντας να επιδείξει πως το στίγος του διπλανού του αποτελεί εξασφάλιση της ηθικής ανωτερότητας του ιδίου! Χωρίς βέβαια, με κανένα τρόπο, αυτό να σημαίνει δικαιολόγηση μιας πράξης λυντσαρίσματος με όπλο τα κινητά αυτή τη φορά!
Ο δράστης δεν χωρά αμφιβολία, ο όποιος δράστης, είναι αδίστακτος και ξεπερνά κάθε ανθρώπινο, ηθικό φραγμό. Τυφλωμένος από την εμμονή του να το πετύχει υιοθετεί μηχανισμούς και τρόπους μετά από πολυσχιδή και επίπονη μελέτη, με σκοπό να τον καταστήσει αλάνθαστο. Αφού έτσι ή αλλοιώς νοιώθει ανώτερος απ’ όλους. Στο ιστορικό του, η συνεχής επίδειξη έλλειψης ενσυναίσθησης για τις ανάγκες του άλλου σκιαγραφεί ένα ιστορικό συνεχούς εκμετάλλευσης των δικαιωμάτων των άλλων, με συνεχείς βιαιοπραγίες. Χωρίς τύψεις και ενοχές. Η προσεκτικότερη μελέτη του βιογραφικού του θα αποκαλύψει σίγουρα οικογενειακά τραύματα και διαγενεακή μεταφορά της βίας.
Σημασία πάντως τώρα έχει να σεβαστούμε το ρίγος, την κρυάδα, τα γόνατα που κόβονται καθώς εξιστορούνται τα γεγονότα. Που αποτελούν πλήγμα, τόσο ως προς το κοινωνικό μας σώμα που απειλείται από διάλυση, όσο και στην καθ’ ιδίαν ατομικότητα μας που ασφυκτιά από την φρίκη. Και μετά να επέλθει η δικαιοσύνη. Απαίτηση για δικαιοσύνη. Όχι για να “δικαιωθεί κάποια ψυχούλα”, όπως λένε. Δεν πιστεύω στην ύπαρξη τέτοιων ψυχών. Αλλά για να θεραπεύσουμε το πλήγμα που δεχτήκαμε. Και να λειτουργήσει η δικαιοσύνη σαν σενάζι του μέλλοντος, στην οικοδόμηση μιας κοινωνίας που ο ισχυρότερος και ο πιό αδίστακτος δεν θα τα παίρνει όλα!