Μια συζήτηση πάνω στη διαμόρφωση της έμφυλης ταυτότητας με την Ανδρομάχη Μπούνα (*)

Γράφει η Κατερίνα Σχισμένου

1. Πώς διαμορφώνεται η έμφυλη ταυτότητα και από ποια ηλικία ξεκινάει η διαμόρφωση της;

Όλοι οι φορείς κοινωνικοποίησης διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της διαμόρφωσης της έμφυλης ταυτότητας, η οικογένεια και το σχολείο ωστόσο, έχουν καθοριστικό ρόλο. Το παιχνίδι, ως βασική παιδική δραστηριότητα, συμβάλλει και αυτό στη διαμόρφωση της έμφυλης ταυτότητας του παιδιού. Η διαμόρφωση της έμφυλης ταυτότητας αποτελεί μια πολύπλοκη διαδικασία, η οποία ξεκινά πριν από τη γέννηση του παιδιού, εννοούμε με αυτό πως οι γονείς έχουν διαμορφώσει ολοκληρωμένες απόψεις για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες του φύλου του παιδιού τους και έχουν προετοιμάσει τον έμφυλο τρόπο κοινωνικοποίησης του αγέννητου παιδιού. Είναι γεγονός ότι το πρώτο κοινωνικό χαρακτηριστικό που μαθαίνει το παιδί για τον εαυτό του είναι το φύλο του. Σε ηλικία 1,5-2,5 ετών, το παιδί είναι ικανό να αναγνωρίσει το φύλο στον εαυτό του και στους άλλους ανθρώπους. Μπορεί εύκολα να απαντήσει στην ερώτηση αν είναι αγόρι ή κορίτσι. Προς το τέλος αυτού του σταδίου αρχίζει να αναπτύσσεται και η ικανότητά του να επιλέγει και να εκδηλώνει τις συμπεριφορές και τους ρόλους που θεωρεί ότι αρμόζουν στο φύλο του. Στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια της φοίτησης σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, οι εγγραφές της οικογένειας ενισχύονται και συντελείται μια πληρέστερη κοινωνικοποίηση και διαμόρφωση του έμφυλου ρόλου του νέου ατόμου.

2. Πιστεύετε πως η ελληνική κοινωνία κάνει βήματα αποδοχής της διαφορετικότητας στον σεξουαλικό προσανατολισμό ή σε άλλες προσωπικές επιλογές;

Στην ελληνική κοινωνία όπως και σε οποιαδήποτε άλλη κοινωνία, τα υποκείμενα ασυνείδητα μέσω των φορέων κοινωνικοποίησης που περιγράψαμε παραπάνω ενσωματώνουν και συντηρούν σκέψεις και πράξεις που έχουν διαμορφωθεί από τον κυρίαρχο λόγο του δίπολου «άνδρας-γυναίκα» και την ευθυγράμμιση αυτού με το κοινωνικό δίπολο «αρρενωπότητα- θηλυκότητα». Οτιδήποτε παρεκκλίνει από αυτό, δεν είναι θεμιτό και είναι δύσκολη η αποδοχή του. Έτσι και στην Ελλάδα η κοινωνία είναι σήμερα πιο ανεκτική μπορούμε να πούμε σε σχέση με το παρελθόν αλλά όσον αφορά την ορατότητα των ατόμων με «διαφορετικό» σεξουαλικό προσανατολισμό, βέβαια εξακολουθούν τα προβλήματα ένταξης των στην εργασία, στην υγεία, στην εκπαίδευση κλπ.

3. Γιατί καθιερώθηκε μια τέτοια ημέρα κατά της ομοφοβίας τα τελευταία χρόνια και ποιο μήνυμα θέλει να προωθήσει;

Στις 17 Μαΐου 1990, η ομοφυλοφιλία έπαψε να θεωρείται ασθένεια από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Αυτός είναι και ο λόγος που καθιερώθηκε η 17 Μαΐου ως διεθνής ημέρα κατά της ομοφοβίας. Υπάρχουν μέχρι και σήμερα όπως ήδη ανέφερα διακρίσεις σε τομείς εργασίας, υγείας κ.α λόγω του ομοερωτικού προσανατολισμού. Η ομοφοβία είναι η αποστροφή ή οι διακρίσεις με αφετηρία τον σεξουαλικό προσανατολισμό, περιλαμβάνει ακόμη μίσος, εχθρότητα ή αποδοκιμασία των ομοφυλόφιλων ανθρώπων, της ομοφυλοφιλικής συμπεριφοράς, που οδηγεί στην εκδήλωση μισαλλοδοξίας. Η βία κλιμακώνεται και από λεκτική μπορεί να οδηγηθεί σε ομοφοβικά εγκλήματα μίσους όπως επιθέσεις, ξυλοδαρμούς, ακόμη και φόνους. Το μήνυμα είναι το αυτονόητο.

4. Το τελευταίο σας βιβλίο για την σεξουαλικότητα και την ταυτότητα φύλου κυκλοφορεί σε μια κοινωνία που είναι σκληρή απέναντι στην διαφορετικότητα. Πώς πιστεύετε πως μια διαφορετική επιλογή μπορεί να επιβιώσει σε τέτοιες κοινωνίες όπως η ελληνική;

Η σεξουαλικότητα ως νόμιμο αναλυτικό εργαλείο μόλις πρόσφατα άρχισε να διεκδικεί την ύπαρξη του στην ελληνική εθνογραφία, και σε ερευνητικές εργασίες με την queer προβληματική. Με βάση αυτά τα δεδομένα στην Ελλάδα προέκυψε η σκέψη και η ανάγκη για τη συλλογή άρθρων με θέμα την ταυτότητα φύλου και τη σεξουαλικότητα και έτσι δημιουργήθηκε ο διεπιστημονικός συλλογικός τόμος, στον οποίο έχω την επιστημονική επιμέλεια που περιλαμβάνει κείμενα από διακεκριμένους ακαδημαϊκούς, ειδικούς επιστήμονες, εμπειρικούς που συμβάλλουν στην ανάδειξη και στην αποτύπωση των σύγχρονων μελετών και ερευνών της ταυτότητας φύλου και της σεξουαλικότητας τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο. Η έντονη κοινωνική πίεση που επικρατεί να προσαρμοστούν τα άτομα στο κυρίαρχο ετεροφυλοφιλικό μοντέλο, κάνει τους νέους ομοφυλόφιλους πιο ευπαθείς στο στιγματισμό και αποτελούν υποψήφια θύματα ομοφοβικής βίας. Τα ομοφυλόφιλα άτομα που έχουν «βγει από την ντουλάπα τους» (coming out) και δεν ανταποκρίνονται στα στερεότυπα του κοινωνικού φύλου εκτίθενται στην απόρριψη του κοινωνικού τους περίγυρου, του σχολικού πλαισίου, στιγματίζονται, περιθωριοποιούνται και αποτελούν συχνά θύματα λεκτικής ή/και σωματικής βίας.

(*)Ανδρομάχη Μπούνα, Διδάσκουσα Κοινωνιολογίας του φύλου Πανεπιστημίου Αιγαίου