Πολλοί είναι αυτοί που αναρωτιούνται: Πως γίνεται να υπάρχουν σλαβικά τοπωνύµια και να µην υπάρχουν Σλάβοι. Μερικοί δεν δέχονται καν , ότι πέρασαν από τον τόπο µας. Έχω διαβάσει διάφορα, πως τα τοπωνύµια είναι ελληνικά, βλάχικα ή αρβανίτικα µέσα από τεκµηριώσεις, οι οποίες δεν έχουν σχέση µε την γλωσσολογία. Το θέµα της αναγνώρισης της Βόρειας Μακεδονίας έφερε ακόµα ένταση σε αυτούς που δεν δέχονται την σλαβική επέλαση. Η σλαβική επέλαση στην βαλκανική και τον ελλαδικό χώρο είναι ένα γεγονός που δεν µπορεί να αµφισβητηθεί πλέον. Πέρα από τις µεσαιωνικές πηγές οι οποίες είναι πάρα πολλές και δεν µπορούµε να τις παραβλέψουµε, µάρτυρες αυτού τα πολλά τοπωνύµια – οικονύµια που έχουν παραµείνει κατά τόπους.
Μέσα από τις µεσαιωνικές πηγές µπορούµε να το δούµε καθαρά. Οι Σκλαβενίες και Ζουµπανίες που δηµιουργήθηκαν κατά τον 10ο και 11ο αιώνα είναι γνωστές από τα αυτοκρατορικά κείµενα καθώς και εκκλησιαστικά. Τα σλαβικά αυτά τοπωνύµια µπορούν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες: (α) κύρια ονόµατα: οικωνύµια, τοπωνύµια, ορωνύµια, υδρωνύµια, φυτώνυµα τοπωνύµια, ανθρωπωνύµια και (φυλετικά κυρίως) εθνωνύµια (εξωνύµια, ενδωνύµια ή εσωνύµια)• (β) δάνεια προσηγορικά (ή κοινά ονόµατα) στη µεσαιωνική και νέα ελληνική γλώσσα. Τα τοπωνύµια σε ορισµένες περιπτώσεις,είναι σαφείς µαρτυρίες για τη γλώσσα των πρώτων ονοµατοθετών.
Όµως, µε τις δηµογραφικές αλλαγές που υπέστη ο τόπος στην πάροδο του χρόνου έχουµε επιπρόσθετα στοιχεία για τις γλώσσες των µεταγενέστερων κατοίκων ακόµη και προσµίξεων. Ο πρώτος που ασχολήθηκε µε τα σλαβικά τοπωνύµια της περιοχής της Ηπείρου και το Ραδοβύζι, που εδώ εξετάζουµε είναι ο Γερµανός Μαξ Βάσµερ. Με εξαίρεση κάποιων λαθών που παρέβλεψε πιστεύω τον λατινικό ή αρβανίτικοαλβανικό στοιχείο στα 95% κατά την άποψη µου οι ερµηνείες του είναι σωστές. Μιας και σε προηγούµενη εργασία, έχω τοποθετηθεί στο θέµα των Σλάβων , εδώ θα προσπαθήσω µόνο να αναλύσω τα σλαβικά τοπωνύµια τη περιοχής.
Ραδοβίζι ή Ραδοβύζι
Το τοπωνύµιο το συναντώ για πρώτη φορά στα Οθωµανικά φορολογικά κατάστιχα του 1490 και 1530. Είναι ένας από τους πέντε δήµους, του καζα της Άρτας σαν Nāhiye Radoviz. Το Τοπωνύµιο δείχνει να είναι σλαβικής προέλευσης από το rad=ευτιχισµένος, τυχερός, ευλογηµένος και σαν τοπωνύµιο Radoviš -Радовиш
να σηµαίνει τόπος ευλογηµένος, πλούσιος κτλ. και µε την ίδια έννοια να είναι και κυριόνοµα σε ιδιοκτησία κάπου Ράντου. Και στην ρουµάνικη το όνοµα Ράντου είναι σλαβικής προέλευσης. Με την ίδια σηµασία στις σλαβικές γλώσσες υπάρχουν ονόµατα Rado, Radovan, Radovid ενώ στα τοπωνύµια συναντάµε στην Βόρεια Μακεδονία το Ροδοβίζι/Радοвиш, 3 τοπωνύµια Radov στην Τσεχία, υπήρχε το Ράδοβο στο Σιδηρόκαστρο, το Ραδοβίζι Ιωαννίνων. Κατά τον ∆ασολόγο Παναγιώτη Γρίσπο στην µελέτη του ∆ασική Λαογραφία, την οποία παρουσίασε στην Ηπειρωτική εστία το 1970, τεύχος 223-224, Το τοπωνύµιο Ραδοβίζι είναι όνοµα φυτού αλλά δυστυχώς δεν αναφέρει τι φυτό. Μια θεωρία που δεν πρέπει να αποκλειστεί. Μια παραπέρα θεωρία, πως το Ραδοβύζι σηµαίνει τόπος παλικαριών, προφανώς από ένα επίλεκτο τάγµα του Πολωνού Radovid V που είχε ιδρύσει τον 13ο αιώνα, δεν ξέρω, πόσο θα µπορούσε να είχε φτάσει εδώ µε τους Σέρβους και να είχαν κάποια επίλεκτη µονάδα σε αυτό το σηµείο. Πάντως όλα δείχνουν, πως το τοπωνύµιο θα πρέπει να προέρχεται από την συγκεκριµένη περιοχή, το οποίο στη συνέχεια κράτησαν Αλβανοί , Τόκκοι και τέλος οι Τούρκοι και φτάνει ως σήµερα.
•Τσερκίτσα (Κλειδί) : Το τοπωνύµιο Τσερκίτσα ἢ Συρκίστα Το τοπωνύµιο το συναντάµε στα πρώιµα Οθωµανικά φορολογικά κατάστιχα σαν Kato- Gırçişte ενώ ο Σεραφείµ κάνει λόγου περί παλαιού οικισµού και είναι γνωστό από το χειρόγραφο του Πεντηκοσταρίου, ότι κατοικούνταν παλαιότερα από 300 περίπου χριστιανικές οικογένειες . Προφανώς είναι ένα από τα αταύτιστα των φορολογικών καταστίχων του 1480 και 1530 ενώ ελπίζω σε άλλο φορολογικό κατάστιχο να υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες. Το τοπωνύµιο κατά την γνώµη µου είναι σλαβικής προέλευσης και µε βάση τον Μαξ Βάσµερ στο*Crkъvica, έχουµε το ουσιαστικό “crьky, -ъve“ δηλ »Kirche«. Es sei erinnert Στην Βουλγαρία θα βρούµε τα τοπωνύµια Čerkvata, Cъrkva,Čerkovica , στην Τσεχία το Čerkov, στην Ερυτανία η Τσερκοβοπτελιά και στην Πέλλα βρίσκουµε το τοπωνύµιο Τσερκόβιανη. ∆καιολογηµένο το τοπωνύµιο λόγω της εκεί ευρισκόµενης µονής
•Βελεντζικό: Το Βελεντζικό το συναντάµε ήδη στα πρώιµα Οθωµανικά φορολογικά κατάστιχα τόσο του 1480 όσο και του 1530 σαν “Velaniçko”. To τοπωνύµιο κατά την άποψη µου είναι σλαβικής προέλευσης αν και δεν το εχω προσδιορίσει ακριβώς, πιστεύω, πως βρίσκουµε µέσα το επίθετο – βέλικι = µεγάλο ίσως µε την έννοια του “µεγάλου χωριού’ και κατά δεύτερη πιθανότητα να έχουµε το επίθετο bel=άσπρο δηλ Ασποχώρι. Στην αναζήτηση παρόµοιων τοπωνυµίων το συναντώ σαν όνοµα Veličko από το παλιοσλαβικό Velko=µεγάλος. Τοπωνύµιa µε επιθετικό προσδιορισµό το Velko – Velichi υπάρχουν πολλά στις σλαβόφωνες χώρες.
•Bρεστενίτσα ή Βρεσθενίτσα (Πηγές Άρτας), όπως τήν αποκαλεί Ζώτος ο Μολοσσός στις Ηπειρωτικές Μελέτες 1876, τεύχος 1, Σελίδα 18. Κατά τον Βέη ( Byz.-Ngr. Jahrbücher IV 364) το τοπωνύµιο εµφανίζεται στον 16ο αιώνα σαν “ΒΟΥΣΤΕΡΝΙΤΣΑ”. Ο Μάξ Βάσµερ δεν αποδέχεται το Βουστερνίτσα αλλά τα δύο πρώτα, µιας και είναι κοντά το ένα στο άλλο. Στα Οθωµανικά κατάστιχα του 16ου αιώνα, φορολογικό κατάστιχο 1530, Λιβάς Ιωαννίνων, Καζάς Αρτας το τοπωνύµιο εµφανίζεται µε το όνοµα “ Virbiçe (Βερεµπίτσε) [Vresteniç
e]”. To σωστό θα ήταν Vrbiçe εκ του Vrbi(Βέρεµπι)=Λιβάδια ”. Κατά τον Σλαβολόγο Βάσµερ, η λέξη είναι σλάβικη και σηµαίνει Τόπος Φτελιάδων. (Φτελιάς => Βουλγ=brěst,sk, Σερβοκροάτικα=>bri ̏jest/Врсте και τέλος στα ρώσικα=>берест) Παρόµοιο το βουλγαρικό “Brěstnica”, το Σερβοκροάτικο “Brestica, Brestovo”. ΣΕ παλιότερη µου ερµηνεία απο την Γερµανική Rüster παρέβλεψα την ερµηνεία του Φτελιά και εσφαλµένα το είχα µεταφράσει εκ του γερµανικού rüsten=εξοπλίζω, Rüster=εξοπλισµένος, φρουρός , αυτός που εξοπλίζει αλλά είναι λάθος. Συναντάµε τοπωνύµια τέτοια στην Σερβία και την Βοσνία το Brestovo, στην Τσεχία το Virbiçe, την λίµνη Βrestica jezero στην Βοσνία και τη Βrestica στην Κροατία. Το τοπωνύµιο Γάβρος/Γάβροβο, εκ του βουλγαρικού gábъr, σερβοκροτικα=>gra ̏b» „οξυά“ Το τοπυνύµιο Γαβριά στον Κάµπο ακούγεται παρεµφερές αλλά πιστεύω, ότι πρόκειται περί κυριονόµατος του Gabria´=του Gabri δηλ του Γαβριήλ
•Σεκλίστα (Ελάτη). Τον οικισµό τον συναντάµε στα πρώιµα Οθωµανικά φορολογικά κατάστιχα του 1530 σαν Seklişte. Άρα λοιπόν δεν ισχύει, αυτό που διαβάζουµε στην Βικιπάιδεια, ότι η Σεκλίστα κατοικήθηκε τον 18
ο αιώνα. Με επιφύλαξη το κατατάσσω στα σλαβικά τοπωνύµια παρεµφερή του seklica, τοπωνύµιο που συναντάµε και στην γειτονική Καρδίτσα σήµερα Καλλίθηρον σαν Σέκλιζα. Μια παραπέρα ερµηνεία µου στάθηκε αδύνατο. Μιας και δεν µπόρεσα να εντοπίσω κανένα άλλο σλαβικό τοπωνύµιο παρεµφερή θα ήθελα να υποθέσω πως πρόκειατι περι κυριώνυµο µιας και σαν όνοµα το συναντάµε και στην Σερβία και στην Κροατία. Για να προέρχεται το τοπωνύµιο από το τουρκικό σέκλι=πέρασµα από ρηχό νερό, αβαθύ, ρυάκι λίγο δύσκολο το βλέπω καθότι οι οικισµοί που απαντούντε στα πρώιµα οθωµανικά κατάστιχα προϋπήρχαν.
•Βρετσίστα ή Βρατσίστα (Καστανιές). Τον οικισµό τον συναντάµε στα πρώιµα Οθωµανικά φορολογικά κατάστιχα του 1530 σαν Vrabçişte. Στο συγκεκριµένο τοπωνύµιο συναντάµε το ουσιαστικό Vrač=θεραπευτής, δηλ τόπος αναψηχής, τόπος θεραπείας. Παρόµοια τοπωνύµια συναντάµε στηνΣελίδα | 8Βουλγαρία Vračeš, Vračovci, Βόρεια Μακεδονία Vračevce, Σερβία-Κροατία Vračevi, Vračev Gaj, Vračević.
•Λιβίτσικο (Ζυγός). Το τοπωνύµιο εσφαλµένα ο Σεραφείµ στο ιστορικό δοκίµιο παρουσιάζεται και σαν Λιµίτσικον. Το απαντάµε για πρώτη φορά στα Οθωµανικά φορολογικά κατάστχα του 1490 και 1530 σαν Livi
çiko του καζά της Άρτας. Κατά τον Μάξ Βάσµερ το τοπωνύµιο είναι σλαβικής προέλευσης εκ του Ljubьčьsko στα ρώσικα Ljvbečь, Σερβοκροάτικα. Ljubač, και πολωνικά Lubiecko. Στην προκειµένη περίπτωση έχουµε µέσα το ουσιαστικό Ljuba=αγάπη. Παρόµοιο τοπωνύµιο συναντάµε στην Κροατία και στην Πολωνία ενώ φαίνεται σαν επώνυµο Lubiecko στα δυτικοσλαβικά διαδεδοµένο. Ενδεχοµένως η αρχική του µορφή να ήταν Λιουµπίτσικο και µε παραφθορά χρόνου να έγινε Λιβίτσικο. Κατά την άποψη µου Κυριόνυµο. Θα µπορούσε να είναι και µεταφρασµένο επώνυµο στην Σερβική από το βυζαντινό Αγαπητός. Υπάρχουν αρκετά τέτοια φαινόµενα.
*Σημείωση συγγραφέα: Ευχαριστώ θερµά την φίλη Κατερίνα Σχισµένου για τις πληροφορίες της και το φωτογραφικό υλικό καθώς και όλους τους άγνωστους ερευνητες, µελετητές, ιστορικούς που µοιράζονατι αφιλοκερδώς τις γνώστες τους µε µας στο διαδίκτυο