Οι συγγραφείς αποκαλύπτουν… τα μυστικά τους στον Ε. Ιντζέμπελη

Ραϋμόνδος Αλβανός

Η μελέτη της Ιστορίας είναι ένας τρόπος να γνωρίσουμε τον εαυτό μας, να καταλάβουμε καλύτερα πώς διαμορφώθηκε η πραγματικότητα γύρω μας. Εξαιτίας αυτής της ανάγκης για προσωπική αλλά και συλλογική αυτογνωσία στράφηκα στη μελέτη της κοινωνικής ιστορίας του εικοστού αιώνα. Αν και γεννήθηκα στην Αθήνα, τα τελευταία 25 χρόνια ζω στην Καστοριά όπου η Ιστορία έχει διαφορετικό «βάρος» σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα. Το βιβλίο μου που πρόσφατα εκδόθηκε από τις εκδόσεις Επίκεντρο με τίτλο «Σλαβόφωνοι και Πρόσφυγες. Κράτος και πολιτικές ταυτότητες στη Μακεδονία του Μεσοπολέμου» είναι μέρος της προσπάθειας μου για να κατανοήσω τη σύνθετη φυσιογνωμία της Μακεδονίας.

Όμως στο βιβλίο μου παρουσιάζονται στοιχεία της κοινωνικής ιστορίας του Μεσοπολέμου που σίγουρα δεν αφορούν μόνο τη Μακεδονία. Η συγκρότηση των δικτύων των πολιτευτών, οι στρατηγικές τους για την άντληση ψήφων, η έκφραση και διαχείριση των αιτημάτων των ψηφοφόρων-χωρικών, οι συγκρούσεις ντόπιων-προσφύγων σχετικά με τη γη, τα έντονα πολιτικά πάθη των διχασμένων Ελλήνων σε βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς είναι μερικά από τα στοιχεία που αναλύονται στην παρούσα μελέτη και χαρακτηρίζουν όλη την ελληνική ύπαιθρο του Μεσοπολέμου.

Το βασικό ερώτημα που διατρέχει το βιβλίο είναι το ποιος είναι ο ρόλος του κράτους στην προσπάθεια ένταξης των σλαβόφωνων και των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και πώς το κοινοβουλευτικό σύστημα επηρέασε τη δημιουργία εθνικών και πολιτικών ταυτοτήτων στη Μακεδονία του Μεσοπολέμου. Το ερώτημα αυτό θα συνδυαστεί με την ανάλυση της σημασίας της ρήξης μεταξύ σλαβόφωνων και προσφύγων σε σχέση με τη διεκδίκηση της γης για το σχηματισμό συγκεκριμένων πολιτικών ταυτοτήτων και πολιτικών συμπεριφορών. Η ανάλυση των οικονομικών συνθηκών της εποχής του Μεσοπολέμου στη μακεδονική ύπαιθρο κρίνεται απαραίτητη για την πληρέστερη κατανόηση του κόσμου των πρωταγωνιστών αυτής της μελέτης: των σλαβόφωνων και των προσφύγων. Η «οικονομία» σε μεγάλο βαθμό «κινεί» την Ιστορία και ο αγώνας των ανθρώπων για επιβίωση βρίσκεται συνήθως πίσω από τις πολιτικές ή/και εθνικές τους ταυτότητες.

Παράλληλα θα διερευνηθεί ο ισχυρισμός ορισμένων ερευνητών ότι σημαντικό μέρος του σλαβόφωνου πληθυσμού συνιστούσε «συμπαγή βουλγαρικό πληθυσμό» καθώς και η άποψη άλλων ερευνητών ότι οι σλαβόφωνοι αποτελούσαν μια «μακεδονική εθνική μειονότητα». Οι πρακτικές των σλαβόφωνων χωρικών επιβεβαιώνουν ή διαψεύδουν τις παραπάνω θέσεις; Έχουμε αποδείξεις ή έστω ενδείξεις ότι οι σλαβόφωνοι ήταν ταυτισμένοι με τη βουλγαρική, τη σερβική ή με την «μακεδονική» εθνική ιδεολογία; Ποια ήταν η επιρροή αυτών των εθνικών ιδεολογιών στη ζωή και στη σκέψη τους; Πώς η διεκδίκηση των σλαβόφωνων από τη Βουλγαρία, τη Σερβία και από την ΕΜΕΟ (Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση) επηρέασε τη σχέση τους με το ελληνικό κράτος; Ποια ήταν η επίδραση του ΚΚΕ στους σλαβόφωνους χωρικούς;

Έμφαση επίσης θα δοθεί στην κοινωνική ομάδα των προσφύγων, στην προέλευσή τους, στα προβλήματα που αντιμετώπισαν στη νέα πατρίδα και στη σχέση τους με το κράτος και τους πολιτευτές. Θα μελετηθούν οι πολιτικές συμπεριφορές και οι πολιτικές ταυτότητες των προσφύγων και η σημασία της ρήξης ντόπιων και προσφύγων για τη συγκρότηση των πολιτικών και εθνικών τους ταυτοτήτων.

Σε άμεση συσχέτιση με τους στόχους της έρευνας βρίσκεται η μεθοδολογία που ακολουθείται. Έτσι δίνεται μεγάλη βαρύτητα στις αναφορές των οργάνων της κρατικής εξουσίας που βρίσκονται σε κρατικά αρχεία (κυρίως στο Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας). Αντίστοιχα, ανεκτίμητες είναι οι πληροφορίες που προσφέρει το αρχείο του Φίλιππου Δραγούμη, καθώς και το προσωπικό αρχείο του Ελευθερίου Βενιζέλου, με ένα πλήθος μαρτυριών για το πώς κατανοούσαν και πώς προσπαθούσαν να ελέγξουν την τότε πραγματικότητα οι τοπικές αρχές (πολιτευτές, βουλευτές, νομάρχες, στρατιωτικοί και άλλοι σημαντικοί παράγοντες). Οι εκθέσεις που έγραφαν και οι επιστολές που αντάλλασσαν μας προσφέρουν πολύτιμο υλικό για τη μελέτη της σύνδεσης των σλαβόφωνων και των προσφύγων με το κράτος και ιδίως με τους πολιτευτές που διεκδικούσαν τη ψήφο τους.

Για να γίνει εφικτή η συνολική ιστορική εικόνα και για να εντοπιστούν τα συμφέροντα και οι λόγοι της δράσης των σλαβόφωνων και των προσφύγων έγινε προσπάθεια στην παρούσα έρευνα να αξιοποιηθούν πέρα από τις αρχειακές αναφορές ένα πλήθος πηγών που συνδέονται με τις επιλογές, όχι μόνο των ελίτ αλλά και των απλών ανθρώπων. Πηγές που στάθηκαν ιδιαίτερα χρήσιμες σε αυτή την προσπάθεια ήταν τα εκλογικά αποτελέσματα και ο τοπικός τύπος. Η ψήφος των ανδρών της εποχής, η ταύτιση με συγκεκριμένα κόμματα και με συγκεκριμένους πολιτικούς δίνει σημαντικότατα στοιχεία για την «από τα κάτω» προσέγγιση της ιστορίας που φιλοδοξεί να προσφέρει αυτή η μελέτη.

Επιπλέον ο πλούτος των πληροφοριών που προέκυψε από τη συστηματική μελέτη των τοπικών εφημερίδων ήταν αποκαλυπτικός για μια σειρά από ζητήματα, όπως οι συγκρούσεις για τη γη, η ένταξη των ανθρώπων στο κοινοβουλευτικό σύστημα, η συμπεριφορά των εθνοτικών ομάδων στις εκλογικές αναμετρήσεις και η διαδικασία ένταξης των πρώην Οθωμανών υπηκόων (είτε ντόπιων είτε προσφύγων) στις δομές του συγκεντρωτικού εθνικού κράτους. Ο συνδυασμός της μελέτης των εκλογικών συμπεριφορών, των προφορικών μαρτυριών, του τοπικού τύπου, του αρχείου του Φίλιππου Δραγούμη, κρατικών ή ιδιωτικών αρχείων (Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας, Γενικά Αρχεία Κράτους Φλώρινας και Κοζάνης, Αρχείο Ελευθερίου Βενιζέλου) επέτρεψε να γίνει δυνατή η παρουσίαση της διαπραγμάτευσης τόσο των ντόπιων όσο και των προσφύγων με τις πολιτικές προτάσεις που τους απευθύνονταν και ο τρόπος που διαμόρφωναν την πολιτική τους ταυτότητα.

Από το 1995, που έκανα το μεταπτυχιακό μου ασχολούμαι ερευνητικά με την Ιστορία και την κοινωνία της Μακεδονίας. Το 2005 ολοκλήρωσα τη διατριβή μου που αφορούσε την μελέτη της περιόδου 1922-1949. Όμως δεν ήθελα να βγει η διατριβή ως ένα ενιαίο βιβλίο. Λόγω της δραματικότητας που είχαν τα γεγονότα της δεκαετίας του 40 πιστεύω ότι θα χανόταν η μεγάλη σημασία που έχει ο Μεσοπόλεμος. Καθυστέρησε πολλά χρόνια η έκδοση γιατί χρειαζόταν πολύ δουλειά, επεξεργασία και σημαντικό εμπλουτισμό για να βγει η περίοδος του Μεσοπολέμου ως αυτόνομο βιβλίο.

Το ζήτημα των ταυτοτήτων και ειδικά το ζήτημα των εθνικών ταυτοτήτων είναι ένα πολύ δύσκολο και ευαίσθητο θέμα. Χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στη διατύπωση και στην προσπάθεια ερμηνείας των σύνθετων κοινωνικών φαινομένων που συνδέονται με τις ταυτότητες. Ελπίζω αυτά που γράφω στο βιβλίο μου να γίνουν αφορμή για δημόσια ανοιχτή συζήτηση. Ούτως η άλλως η επιστήμη είναι μια διανοητική σκυταλοδρομία, μια διαδικασία συνεχούς θεώρησης και αναθεώρησης των πηγών και των τεκμηρίων η οποία προχωράει μέσα από τον αλληλοέλεγχο και τον διάλογο των ερευνητών. Κανένας επιστήμονας δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι κατέχει την απόλυτη αλήθεια και ελπίζω ότι και η δική μου μελέτη θα συνεισφέρει στο διάλογο και γιατί όχι σε χρήσιμες διαφωνίες που θα φωτίσουν ακόμη καλύτερα το υπό εξέταση θέμα.

Βιογραφικό σημείωμα
Ο Ραϋμόνδος Αλβανός γεννήθηκε στην Αθήνα και είναι απόφοιτος του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο τμήμα Συγκριτικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου του Έσσεξ και είναι διδάκτωρ του τμήματος Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ. Ζει στην Καστοριά και διδάσκει, ως επιστημονικός συνεργάτης, στο τμήμα Επικοινωνίας και Ψηφιακών Μέσων του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας (Καστοριά). Επίσης είναι συνεργάτης του Ιδρύματος της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, υπεύθυνος για τις ξεναγήσεις και τις εκδηλώσεις του Πάρκου Εθνικής Συμφιλίωσης στο Γράμμο.