Ο Κώστας Ζαχάρος γράφει για την πλατεία του ΠΕΤΑ
Μια άσκηση φαντασίας: Ας φανταστούμε την πλατεία του χωριού χωρίς τα καφενεία. Στο μυαλό μας έρχεται η εικόνα ενός χώρου ερημικού, χωρίς ζωή, ιδιαίτερα τα βράδια του καλοκαιριού που περιμένουν μικροί και μεγάλοι να ξεμυτίσουν, να παίξουν, να συζητήσουν, να δουν συγχωριανούς που η απόσταση ή ο εγκλεισμός του κορωνοϊού και του παρατεταμένου χειμώνα τους έχει χωρίσει. Θα έμοιαζε με αυτό που σήμερα χαρακτηρίζεται σαν δυστοπία. Δηλαδή, ένας χώρος απ’ όπου απουσιάζει κάθε ουσιαστική κοινωνική δραστηριότητα, ένα απλό πέρασμα αυτοκινήτων και πεζών, όπου πρυτανεύει η αποξένωση και η έλλειψη κάθε ανθρώπινης επαφής.
Ποιες ανάγκες οδηγούν στην κατασκευή πλατειών;
Ας προβληματιστούμε τώρα στο εξής: ποιες ανάγκες (κοινωνικές ανάγκες) οδήγησαν τις ανθρώπινες κοινωνίες να οργανώνουν το χώρο κατοικίας τους γύρω από κάποια κεντρικά σημεία, που συνήθως είναι πλατείες και λατρευτικοί χώροι;
Όλοι μας έχουμε παρατηρήσει ότι οι πλατείες των οργανωμένων χωριών συνδυάζουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά: μια έκταση πλατιά και επίπεδη, που συχνά επιδιώκεται να έχει σχήμα κυκλικό, καφενεία που μπορεί είναι βακούφικα ή όχι, την κεντρική εκκλησία και συνήθως πλατάνια που είναι τα φυσικά σκίαστρα
τις μέρες του καλοκαιριού.
Οι χώροι κατοικίας, επίσης, μοιάζει να είναι οργανωμένοι σε ομόκεντρους κύκλους γύρω από την πλατεία, ενώ οι δρόμοι συγκλίνουν ακτινωτά προς την πλατεία. Είναι μια τυπική οργάνωση του δημόσιου χώρου που δεν χαρακτηρίζει μόνο τη χώρα μας.
Ποιες, λοιπόν, κοινωνικές ανάγκες οδήγησαν σ’ αυτήν την οργάνωση του δημόσιου χώρου;
Φαίνεται να είναι η δυνατότητα πρόσβασης και συνεύρεσης των κατοίκων σ’ ένα δημόσιο χώρο για την επιτέλεση ζωτικών λειτουργιών κάθε κοινωνίας: την απλή ανταλλαγή βλεμμάτων, ευχών, απόψεων για θέματα
καθημερινά, την οργάνωση και συμμετοχή σε πολιτιστικές δραστηριότητες και θρησκευτικο-κοινωνικές τελετές, όπως είναι οι μεγάλες θρησκευτικές γιορτές, οι γάμοι, οι βαπτίσεις, οι κηδείες κ.ά. Επίσης και πολιτικές λειτουργίες επιτελούνται στις πλατείες. Να θυμίσουμε ότι στην αρχαία Ελλάδα, η αρχαία Αθηναϊκή Αγορά αποτέλεσε τόπο διακίνησης ιδεών και ήταν συνυφασμένη με την αρχαιοελληνική δημοκρατία, για να μην
επεκταθούμε στις πρόσφατες πλατείες της πρώτης μνημονιακής περιόδου…
Οι χρήσεις των καταστημάτων της πλατείας του χωριού μας
Όσοι και όσες έζησαν την πλατεία του χωριού τις δεκαετίες του 1960 και 1970, αλλά και λίγο αργότερα, έχουν μνήμες μιας πλατείας που έσφυζε από ζωή. Κι αυτό όχι μόνο τους θερινούς μήνες, αλλά καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, ιδιαίτερα τις Κυριακές και τις γιορτές.
Βέβαια, από τότε κύλησε πολύ νερό… Ο πληθυσμός του χωριού μειώθηκε και η σύνθεσή του άλλαξε σημαντικά, οι συνήθειες των ανθρώπων τροποποιήθηκαν και οι οικονομικές δυνατότητες των συγχωριανών μας περιορίστηκαν. Όμως, δεν έπαψε μια ενδόμυχη ψυχολογική ανάγκη να ωθεί τους συγχωριανούς μας να προσέρχονται σ’ αυτήν, ιδιαίτερα τους θερινούς μήνες (*).
Σήμερα, νέα δεδομένα, που σχετίζονται με τις χρήσεις των καταστημάτων που περιβάλλουν τον ευρύτερο χώρο της πλατείας, δημιουργούν προβληματισμό για το μέλλον της. Εξηγούμαστε: το μοναδικό περίπτερο της πλατείας γκρεμίστηκε και πολλά μαγαζιά που λειτουργούσαν σαν καφενεία (με τις πολλαπλές
λειτουργίες που έχουν σήμερα), έχουν αλλάξει χρήσεις. Και δεν γνωρίζουμε τι μας επιφυλάσσει το μέλλον…
Το θέμα αφορά τις δημοτικές αρχές;
Η λειτουργία ενός δημόσιου χώρου, όπως είναι η πλατεία του χωριού, ενδιαφέρει όλη την τοπική κοινωνία και βέβαια οφείλει να είναι αντικείμενο προβληματισμού των εκλεγμένων αντιπροσώπων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Με άλλα λόγια, η δημιουργία όρων για επικοινωνία και αλληλεπίδραση μεταξύ των
κατοίκων ενός χωριού, οφείλει να είναι στις προτεραιότητες των εκλεγμένων αντιπροσώπων της
Αυτοδιοίκησης. Όμως, ο δημόσιος χώρος χρειάζεται φροντίδα για να επιτελεί τις λειτουργίες του: Χρειάζεται αισθητική αναβάθμιση και όχι μπαλώματα και ενθάρρυνση για τη δημιουργία καταστημάτων με παραδοσιακές, αλλά και νέες χρήσεις που θα διευκολύνουν τη συνεύρεση των κατοίκων. Επίσης, θα μπορούσαν να συζητηθούν παρεμβάσεις μικρής κλίμακας, που δεν αλλοιώνουν τη φυσιογνωμία της, αλλά θα την αναβαθμίζουν, ώστε να γίνει ξανά ελκυστική για μικρούς και μεγάλους (**). Με δύο λόγια, η πλατεία χρειάζεται νέα πνοή. Με τον απαιτούμενο σεβασμό στα μοναδικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, νέες ιδέες πρέπει να κατατεθούν στην προοπτική να αποκτήσει κάτι
από την παλιά της αίγλη.
Κατά την άποψή μας, δεν είναι η εύκολη πρόσβαση των αυτοκινήτων και η κατασκευή δρόμου στον πυρήνα του χωριού, που επινόησαν «οραματιστές» δήμαρχοι, αυτό που θα της δώσει ζωή. Επίσης και η λειτουργία των καφενείων/καταστημάτων της πλατείας πρέπει να εκσυγχρονιστεί.
Οι συγχωριανοί μας δεν βγαίνουν στην πλατεία μόνο για να φάνε. Ιδιαίτερα η νεολαία έχει άλλες συνήθειες.
Συμπερασματικά, σύνθετα θέματα, όπως οι λειτουργίες των δημόσιων χώρων, απαιτούν την ευρύτερη δυνατή εμπλοκή πολιτών και φορέων της τοπικής κοινωνίας σε έναν διάλογο οργανωμένο, με καλή διάθεση, όπου θα προέχει το ενδιαφέρον για το μέλλον του χωριού.
(*) Να σημειώσουμε ότι αυτή η ψυχολογική ανάγκη «παρουσίας» στο δημόσιο χώρο της πλατείας φαίνεται να είναι πιο έντονη στους άνδρες απ’ ότι στις γυναίκες. Όμως γι αυτό ας μιλήσει καλύτερα κάποια συγχωριανή μας.
(**) Θυμούνται, για παράδειγμα, οι παλαιότεροι ότι, στο πεζούλι που είναι στο νότιο μέρος της, στηνόταν από τα παιδιά τους θερινούς μήνες αυτοσχέδια παιγνίδια, όπως «ντάμα», «τρίλιζα» κ.ά. Τη δυνατότητα ανάπτυξης αντίστοιχων πρακτικών μπορεί να διερευνήσουν οι τοπικές αρχές.
(Από την εφημ. ΝΕΑ ΤΟΥ ΠΕΤΑ)