Το συναξάρι της εορτής των τριών Ιεραρχών και άλλα ιστορικά στοιχεία

Του πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου(εκπαιδευτικού)

Από τα πρώτα χρόνια των Αποστόλων είτε από άγνοια είτε από υπερβολικό ζήλο παρουσιάζονταν έριδες, δηλαδή φιλονικίες μεταξύ των χριστιανών. Ο Απ. Παύλος σε μια από τις επιστολές του γράφει:
«Πληροφορήθηκα από τους οικιακούς της Χλόης, ότι υπάρχουν μεταξύ σας φιλονικίες. Με αυτό δε που λέγω, εννοώ τούτο, ότι ο κάθε ένας από σας λέγει καυχώμενος• εγώ μεν είμαι του Παύλου, εγώ δε, λέγει ο άλλος, είμαι θαυμαστής του Απολλώ και ο τρίτος λέγει εγώ ανήκω στον Κηφά. Και ο άλλος πάλι ισχυρίζεται, εγώ είμαι του Χριστού. Κομματιάστηκε λοιπόν ο Χριστός; Σας παρακαλώ, λοιπόν αδελφοί μου, δια το όνομα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, να λέγετε όλοι την αυτήν ομολογία της πίστεως και να μη υπάρχουν μεταξύ σας διαιρέσεις, αλλά να είσθε αρμονικά ενωμένοι με τα αυτά όλοι σας φρονήματα και με την αυτή γνώμη και αποφάσεις.(Α Κορ. α 11, 12, 13).

Το ίδιο συνέβη και με τους Τρεις Ιεράρχες μας, Μέγα Βασίλειο, Γρηγόριο Θεολόγο και Ιωάννη Χρυσόστομο.
Επί βασιλείας του αυτοκράτορα Αλεξίου του Κομνηνού (1081-1118) ξέσπασε στην Βασιλεύουσα φιλονικία που διαίρεσε τους λόγιους, τους καταρτισμένους στα ζητήματα της πίστεως και τους έμπλεους ζήλου για την αρετή, με θέμα τους τρεις αγίους ιεράρχες και μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας: τον Μέγα Βασίλειο, τον Γρηγόριο τον Θεολόγο και τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο. Άλλοι έλεγαν ότι προτιμούν τον Μέγα Βασίλειο, γιατί ερμήνευε τα μυστήρια της φύσης όπως κανείς άλλος, και με τον ενάρετο βίο του συναγωνιζόταν τους αγγέλους. Θεμελιωτής του μοναχισμού, αρχηγός σύμπασας της Εκκλησίας στον αγώνα της κατά της αίρεσης, αυστηρός ποιμένας και απαιτητικός ως προς την καθαρότητα των ηθών, δεν έβρισκες πάνω του τίποτε το γήινο και το κατώτερο. Γι’ αυτό, έλεγαν, ήταν ανώτερος από τον άγιο Χρυσόστομο ο οποίος από την φύση του ήταν πιο συγκαταβατικός προς τους αμαρτωλούς.

Άλλοι, παίρνοντας το μέρος του ονομαστού αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, αντιστρέφοντας το επιχείρημα, υποστήριζαν ότι ο Ιωάννης διόλου δεν υπολειπόταν σε ζήλο του Βασιλείου, είτε επρόκειτο για τον αγώνα κατά των παθών είτε για την καθοδήγηση των αμαρτωλών στην μετάνοια και την ανύψωση του λαού προς την ευαγγελική τελείωση. Ασυναγώνιστος σε ευγλωττία, ο «Χρυσορρήμων» αυτός ποιμένας γεώργησε την Εκκλησία με έναν αληθινό ποταμό λόγων, στους οποίους ερμήνευσε τον θείο λόγο και έδειχνε πως εφαρμόζεται στην καθημερινή ζωή, με ρητορική τέχνη ανώτερη των δύο άλλων αγίων διδασκάλων. Μια άλλη ομάδα υποστήριζε ότι ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος ήταν ο ανώτερος, λόγω της κομψότητος, του εύρους και του βάθους του θεολογικού του λόγου. Έχοντας αφομοιώσει το σύνολο της ελληνικής σοφίας και ρητορικής, έφθασε, έλεγαν, σε τέτοιο ύψος θεωρίας του Θεού, ώστε κανείς άλλος δεν μπορούσε να εκφράσει τόσο τέλεια το δόγμα της Αγίας Τριάδος.

Καθώς λοιπόν ο καθένας υπερασπιζόταν με αυτόν τον τρόπο τον έναν πατέρα έναντι των άλλων δυο, σε λίγο η έριδα εξαπλώθηκε σε ολόκληρο τον χριστιανικό λαό της Βασιλεύουσας και αντί να ευνοεί την αφοσίωση στους αγίους, προκαλούσε ταραχές, διαφωνίες και διαμάχες χωρίς τέλος ανάμεσα στις τρεις παρατάξεις.
Μια νύχτα, οι τρεις άγιοι ιεράρχες παρουσιάσθηκαν σε ενύπνιο στον άγιο Ιωάννη Μαυρόποδα, μητροπολίτη Ευχαϊτών (5 Οκτ.), αρχικά ένας ένας και ύστερα μαζί. Του είπαν με μια φωνή: «Καθώς βλέπεις είμαστε και οι τρεις κοντά στον Θεό και δεν μας χωρίζει ούτε διαφωνία ούτε αντιπαλότητα. Ο καθένας από εμάς, ανάλογα με τις περιστάσεις και με την έμπνευση που είχε λάβει από το Αγιο Πνεύμα, συνέγραψε και δίδαξε για την σωτηρία των ανθρώπων. Δεν υπάρχει ούτε πρώτος, ούτε δεύτερος, ούτε τρίτος ανάμεσά μας κι αν καλέσεις τον ένα, πάραυτα θα παρουσιασθούν και οι δυο άλλοι.

Γι’ αυτό πρόσταξε όσους φιλονικούν, να μην προξενούν διαιρέσεις στην Εκκλησία εξαιτίας μας, αφού όσο βρισκόμασταν εν ζωή όλες μας οι προσπάθειες αποσκοπούσαν στην αποκατάσταση της ενότητας και της ομόνοιας στον κόσμο. Μερίμνησε κατόπιν, να εορτάζεται η μνήμη και των τριών μας την ίδια ημέρα, συνθέτοντας την ακολουθία και τους ύμνους που μας έχουν αφιερώσει, με την τέχνη και την γνώση που σου έδωσε ο Θεός, και παράδωσέ τα στους χριστιανούς με την εντολή να εορτάζουν την κοινή τιμή μας κάθε χρόνο. Εάν μας τιμήσουν κατ’ αυτό τον τρόπο, ως όντες ένα κοντά στον Θεό και εν Θεώ, υποσχόμαστε ότι θα μεσιτεύουμε στην κοινή μας προσευχή για την σωτηρία τους». Με αυτά τα λόγια οι άγιοι ανέβηκαν στον ουρανό μέσα σε άπειρο φως, αποκαλώντας ο ένας τον άλλο με το όνομά του.

Χωρίς να αργοπορήσει ο άγιος Ιωάννης συγκέντρωσε τότε τον λαό και μετέφερε το μήνυμα. Καθώς τον σέβονταν όλοι για την αρετή του και τον θαύμαζαν για την δύναμη του λόγου του, οι τρεις παρατάξεις ειρήνευσαν και όλοι τον παρακινούσαν να συνθέσει χωρίς χρονοτριβή την ακολουθία της κοινής εορτής. Με λεπτή διάκριση επέλεξε να αφιερώσει σε αυτό τον εορτασμό την τριακοστή ημέρα του Ιανουαρίου, σφραγίζοντας έτσι τον μήνα εκείνο κατά τον οποίον εορτάζονται και οι τρεις χωριστά (1η άγιος Βασίλειος• 25η άγιος Γρηγόριος• 27η ανακομιδή λειψάνων του αγίου Ιωάννου).

Κατά τη διάρκεια των νεότερων Βυζαντινών χρόνων και ιδιαίτερα της Τουρκοκρατίας, επικράτησε η γιορτή σαν γιορτή των γραμμάτων, διότι οι τρεις αυτοί άνδρες, υπήρξαν από τη μια μεριά με τη ζωή τους και τη δράση τους εκφραστές της γνήσιας Ευαγγελικής αλήθειας και ενσάρκωναν την παράδοση όλων των Αγίων και από την άλλη υπήρξαν γνώστες, εντρυφητές και συνεχιστές των ελληνικών γραμμάτων.
Το 1826, ο Άγγλος ευγενής Δημήτριος Φρειδερίκος Γκίλφορντ, βαπτισμένος Ορθόδοξος από το 1791, ιδρυτής της Ιονίου Ακαδημίας, του Α΄ Ελληνικού Πανεπιστημίου στην Κέρκυρα , καθιέρωσε μαζί με τον καθηγητή Κωνσταντίνο Τυπάλδο, τον μετέπειτα ιδρυτή της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης , από κοινού, τη γιορτή των Τριών Ιεραρχών, ως γιορτή της Ελληνικής και Επτανησιακής παιδείας.
Ο Γκίλφορντ, όπως χαρακτηριστικά λέει ο Καθηγητής της Οξφόρδης π. Κάλλιστος Γουέρ δεν τεμάχισε τον Ελληνισμό, δεν ανακήρυξε προστάτες των γραμμάτων κάποιους αρχαίους φιλοσόφους, που θα μπορούσε να το κάνει ως ξένος, αλλά θέλησε να γνωρίσει τον Ελληνισμό στην συνέχεια του, σ’ όλη την ιστορική του πορεία , τον Ελληνισμό του μέλλοντος, αυτόν που διασώθηκε χάρη στην ορθοδοξία , αφού οι μεγάλοι Πατέρες, ήταν αυτοί που προήγαν τη γλώσσα, δημιούργησαν γραμματεία εφάμιλλη της Αρχαίας Ελληνικής και πέρασαν στα συγγράμματά τους τα αγαθά της ελληνικής παιδείας αφού την αποκάθαραν από την κατάπτωση της θρησκευτικής και ηθικής ζωής των αρχαίων Ελλήνων, όπως φαίνεται αυτό σαφώς στο γνωστό Λόγο του Μ. Βασιλείου « Προς τους νέους».

Το 1842-43 το πανεπιστήμιο των Αθηνών μιμούμενο το παράδειγμα του Γκίλφορντ, καθιέρωσε για το ελεύθερο πια Ελληνικό κράτος τη γιορτή των Τριών Ιεραρχών ως γιορτή της παιδείας.
30 Ιανουαρίου.Εορτή των Τριών Ιεραρχών! Εορτάζει η ΕΚΚΛΗΣΙΑ! Όχι μόνον η Παιδεία η ελληνική και οι δάσκαλοι.
Εορτάζουν οι θεολόγοι, οι μοναχοί, οι αρχιερείς, οι κληρικοί, οι καθηγητές,οι δάσκαλοι, οι σπουδαστές, οι ποιητές, οι φιλόσοφοι, οι ιατροί, οι ηγεμόνες,οι παιδαγωγοί, οι ρήτορες,οι φιλόλογοι, οι βιολόγοι, οι φυσικοί,οι πολιτικοί επιστήμονες, οι κοινωνικοί και δημόσιοι λειτουργοί, οι συγγραφείς,οι αγωνιστές, οι καθηγητές του εργατικού δικαίου, οι δικαστικοί, οι νομικοί, οι εργαζόμενοι, οι ακτιβιστές, οι εθελοντές παντός είδους, αστρονόμοι, μαθηματικοί, αρχαιοδίφες, ερευνητές,οι νοσοκόμοι, οι ψυχολόγοι και ψυχίατροι, οι πατέρες, οι αναλυτές, οι καλλιτέχνες, οι ευεργέτες, οι πλούσιοι και οι πένητες, οι εν τω κόσμω και οι ασκητές, οι φίλοι και οι συγγενείς…οι.. οι… οι… Τρείς Ιεράρχες, οικουμενικής και πανανθρώπινης εμβέλειας!

Μέγας Βασίλειος. Ο Πατέρας των Πατέρων. Ασκητική αρχοντιά, πρότυπο παιδαγωγού, ελεήμων και φιλάνθρωπος μέχρι θυσίας εσχάτης, κατήγορος του πλούτου, κρουνός θεολογίας, χάρακας της ορθόδοξης πατερικής παράδοσης, λειτουργός ισάγγελος και προφήτης θεηγόρος των οραμάτων του Θεού, ζωντανή εικόνα του ευαγγελίου του Χριστού.
Γρηγόριος ο Θεολόγος. Ο ευαίσθητος και ατσαλένιος ταυτόχρονα. Ποιητής και ησυχαστικός και μαζί δραστήριος πρόμαχος της ορθοδοξίας και πατέρας της δοκιμαζόμενης εκκλησίας. Αετός υψιπετής της θεολογίας. Ζωντανό και πλήρες δοχείο του αγίου πνεύματος. Εικόνα ζωντανή της Ειρήνης του Θεού. Ο κανόνας της Εκκλησίας και δεύτερος Ιωάννης.

Ιερός Χρυσόστομος. Ο ασυμβίβαστος γίγαντας. Ο φιλάσθενος και αδαμάντινος στύλος της εκκλησίας. Ο έλεγχος και ο διδάσκαλος. Ο δεύτερος Πρόδρομος και υπερασπιστής των αδικημένων. Ο πατέρας των απλών και καταπονημένων. Ο κανόνας της εγκρατείας και πηγή της αστείρευτης φιλανθρωπίας. Ο χρυσός ποταμός της ευαγγελικής ερμηνείας, ο άλλος Παύλος, ο δέκατος τρίτος Απόστολος!
Οι τρεις Ιεράρχες δεν είναι μια ιστορική υπόμνηση στους μαθητές και …πάμε παρακάτω. Είναι και μία προτροπή για ενότητα των Ελλήνων που συνήθως διαχωρίζονται σε αντίπαλες ομάδες με ασήμαντες διαφορές! χωρίς λόγο και ουσία!