Του Χαμένου

της Παναγιώτας Π. Λάμπρη

http://users.sch.gr/panlampri/

Όταν λέμε «χαμένος», συνήθως «ο χαμένος», εννοούμε αυτόν που έχει χάσει κάτι, που έχει ηττηθεί, που απειλείται από κάτι σοβαρό, ακόμα και θάνατο, που δεν ξέρουμε πού βρίσκεται ή δεν μπορεί να βρει τον δρόμο του ή που δυσκολεύεται στην επικοινωνία με τον έξω κόσμο. Βέβαια, η γενική του τίτλου καμία σχέση δεν έχει με τα αναφερθέντα, αφού η ίδια λέξη, γραμμένη με κεφαλαίο Χ, αφορά στην ονομασία του μηνός Νοεμβρίου, τόσο στο χωριό μου, τη Ροδαυγή, όσο και αλλού! Αλλά γιατί Χαμένος, ο Νοέμβριος; Μα, γιατί αυτόν τον μήνα ρίχνει πολλές βροχές, «χάνει» ο Θεός τον κόσμο, που λένε!

Φυσικά, όπως όλοι οι μήνες, έτσι κι ο Νοέμβριος έχει κι άλλες ονομασίες κατά τόπους. Αλλού τον λένε Βροχάρη, λόγω των πολλών βροχών, αλλού Παχνιστή, γιατί έχει πολλές ομίχλες, που λέγονται και πάχνες, αλλού Φιλιππιάτη, λόγω της γιορτής του Αγίου Φιλίππου, που γιορτάζει στις 14 του μηνός, αλλού Μεσοσπορίτη, γιατί οι γεωργοί βρίσκονται στο μέσον της σποράς,… Επίσης, ο Νοέμβριος αντιστοιχεί με το δεύτερο μισό του μήνα Πυανεψυώνα και το πρώτο μισό του μήνα Μαιμακτηριώνα των αρχαίων Ελλήνων, που ήταν αφιερωμένος στον Δία Μαιμάκτη, οπότε γιόρταζαν τα Μαιμακτήρια, στα οποία παρακαλούσαν τον Δία να καταπαύσει τις τρικυμίες.

Στη διάρκεια του Νοεμβρίου υπάρχουν πολλές γιορτές της ορθόδοξης λατρείας. Στο σημείο αυτό, θα γίνει αναφορά σε παραδόσεις και έθιμα που σχετίζονται με κάποιες απ’ αυτές. Αρχικά, σε κείνη των Αγίων Αναργύρων, του Κοσμά και του Δαμιανού, με την οποία ξεκινάει ο μήνας. Αυτοί οι άγιοι κατάγονταν από τη Μικρά Ασία και, σύμφωνα με το συναξάρι τους, ήταν ορφανοί από πατέρα και ανατράφηκαν από τη μητέρα τους Θεοδότη χριστιανικά. Όταν μεγάλωσαν, έγιναν γιατροί και θεράπευαν τον κόσμο δωρεάν. Τους έλεγαν «ανάργυρους», όχι μόνο γιατί δεν έπαιρναν αργύρια, αλλά και γιατί δεν είχαν. Μάλιστα, είχαν κάνει συμφωνία μεταξύ τους να μην δέχονται τίποτε από ασθενείς! Έτσι, όταν κάποτε ο Κοσμάς δέχθηκε από μια θεραπευμένη ένα αβγό, έγινε δέκτης αυστηρής επίπληξης από τον αδελφό του!

Στα μέσα σχεδόν του μηνός γιορτάζει ο Άγιος Φίλιππος! Σημαντική γιορτή, καθώς από τότε που η Εκκλησία όρισε την 25η Δεκεμβρίου ως ημέρα γέννησης του Χριστού, θέσπισε και την τήρηση 40ήμερης νηστείας. Η περίοδος αυτή λέγεται Μικρή Σαρακοστή ή Σαραντάμερο κι αρχίζει το βράδυ της γιορτής του Αγίου Φιλίππου, προστάτη των αροτριόντων ζώων. (Π. Π. Λάμπρη, Ροδαυγή, 2η έκδ. 2016, σ. 102, 103)
Τέλος, ας κλείσει αυτό το αφιέρωμα στον Νοέμβριο με μια πολύ σημαντική γιορτή, εκείνη των Εισοδίων της Θεοτόκου! Δεν θα γίνει αναφορά στο πασίγνωστο εορταζόμενο γεγονός, αλλά σ’ ένα πανάρχαιο έθιμο που συνδέεται μ’ αυτό. Πρόκειται για τα πολυσπόρια ή μπόλια, τα οποία ετοιμάζονται την παραμονή της γιορτής και τρώγονται ανήμερα. Το έθιμο τηρείται ακόμα κι αξίζει να το γνωρίσουν όσοι από τους αναγνώστες έτυχε να μην έχουν ακούσει κάτι γι’ αυτό. Ποιος ξέρει; Μπορεί να τους έρθει η επιθυμία να φτιάξουν και να γευτούν για πρώτη φορά πολυσπόρια! Μπορεί, όμως, κι όσοι το γνωρίζουν και το αμελούν, μέσω της ανάκλησης της γευστικής μνήμης, να μπουν στη διαδικασία να το τηρήσουν, συμβάλλοντας μ’ έναν τρόπο στη συνέχιση και στη διάσωσή του!

Ας δούμε, λοιπόν, περί τίνος πρόκειται: «Την εποχή της συγκομιδής του καλαμποκιού, η μάνα ξεχώριζε μερικά καλά καλαμπόκια, αφαιρούσε τα περισσότερα φύλλα τους και τ’ άλλα δένοντάς τα κατάλληλα τα ’φτιαχνε κρεμάδες. Την παραμονή των Εισοδίων της Θεοτόκου, αλλά και του Αγίου Ανδρέα, ξεκρεμούσε κάποια, τα έψηνε γύρω γύρω και μετά μ’ ένα μαχαίρι έτριβε τον ξεραμένο φλοιό. Αυτή η διαδικασία ήταν απαραίτητη, για να βράζει πιο εύκολα το σκληρό καλαμπόκι, αλλά και για να είναι πιο εύπεπτο. Έβαζε για μερικές ώρες το καλαμπόκι σε χλιαρό νερό στο μούσκιο, μετά το έβραζε και σταδιακά πρόσθετε τα υπόλοιπα όσπρια και δημητριακά, που κι εκείνα τα ’χε μουλιάσει σε νερό. Όταν η παγκαρπία ήταν έτοιμη, χτυπούσε τους βρασμένους καρπούς στο γουδί, και κατόπιν, πρόσθετε καρύδια και, κατά προτίμηση, όποιος την έτρωγε, την πασπάλιζε με ζάχαρη και κανέλλα.
Τα πολυσπόρια ή μπόλια, είναι έδεσμα, το οποίο έρχεται από την αρχαιότητα41 και με τις όποιες παραλλαγές απαντάται σε πολλούς λαούς της ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.

Στα καθ’ ημάς, «Το έθιμο αυτό σχετίζεται με την εποχή της σποράς και συνεχίζει την αρχαία ελληνική παράδοση της γιορτής των πυανεψίων (κύαμοι – πύαμοι). Αυτή γινόταν προς τιμήν της Σκιράδος Αθηνάς και του Απόλλωνος, και πολύ αργότερα του Διονύσου. Κατά την τέλεσή της έτρωγαν πανσπερμία (παγκαρπία) και γιορτάζονταν τον τελευταίο μήνα του φθινοπώρου που από αυτό το γεγονός ονομαζόταν Πυανεψιών. Η γιορτή γινόταν για να γιορτάσουν τη συγκομιδή των καρπών και να ευχαριστήσουν τους θεούς».
«Κι ο K. A. Διαμάντης», σημαντική πνευματική προσωπικότητα της Ροδαυγής, στον τέταρτο τόμο των «Απάντων» του, «θυμάται με νοσταλγία: «Γεγονός που περίμεναν με αγωνία τα παιδάκια ήταν και οι μέρες που βράζουμε «προσπόρια» (= πολυσπόρια) την 21 Νοεμβρίου «της Προσπορίτσας» και του Αγίου Ανδρέα. Από το βράδυ η μητέρα έβαζε στη μεγάλη τέντζερη κυρίως καλαμπόκι κίτρινο ή άσπρο παρεμβάλλοντας και μερικές ρόκες ολόκληρες, αλλά και σιτάρι, ρεβύθια, φακές, φασόλια κ.λπ.

Το πρωί όταν έβραζαν καλά τα έφτιαχνε με το στούμπο ανακατεύοντας και αρκετό τριμμένο καρύδι, ζάχαρη και σταφίδες. Γίνονταν ένα πραγματικό γλύκισμα όχι μόνο από τα σπόρια αλλά και το χυλωμένο ζουμί». (Π. Π. Λάμπρη, Η μνήμη της γεύσης – αρχέγονων Ηπειρωτικών εδεσμάτων συναγωγή, 2015, σ. 83)
Με το καλό να διαβούμε τον Νοέμβριο, ή μάλλον, τον Χαμένο! Να ρίξει βροχές, γιατί τις χρειαζόμαστε, αλλά να μην «χάσει» ο Θεός τον κόσμο!