«Νέο» χρήμα και διαγραφή χρεών: οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος
Γράφει ο Κωνσταντίνος Γάτσιος
Η διαφαινόμενη αυτή προοπτική δημοσιονομικών και μακροοικονομικών προβλημάτων στην ευρωζώνη, μετά την έξοδο από την πανδημία, θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί μόνο με έναν συγκεκριμένο τρόπο, ο οποίος και αναφέρθηκε και προτάθηκε στην αρχή της κρίσης, πλην όμως ούτε η πολιτική ηγεσία ούτε η γραφειοκρατία της ΕΕ είχαν την ωριμότητα, την ευθυκρισία και το θάρρος να τον αντιληφθούν και να τον εφαρμόσουν.
Πρόκειται για τη χρηματοδότηση των αναγκών επιβίωσης πολιτών και επιχειρήσεων στην περίοδο του Covid-19, όχι με δάνεια αλλά με χορηγήσεις μέσω «καθαρής νομισματοποίησης». Δηλαδή, όχι μέσω της έκδοσης κρατικών ομολόγων αλλά με απευθείας χορηγήσεις από την ΕΚΤ χρηματοδοτημένες από την δημιουργία νέας νομισματικής κυκλοφορίας, «νέου» χρήματος. Εφ’ όσον, όμως, αυτό δεν έγινε και δε γίνεται, η μόνη λογική κατάληξη είναι ότι, σε μια μεταγενέστερη περίοδο, το χρέος που δε θα μπορεί να εξυπηρετηθεί να πρέπει να διαγραφεί. Δηλαδή, η διαγραφή χρέους «αύριο» που αρχίζει και συζητείται, δεν είναι παρά η πίσω όψη της «καθαρής νομισματοποίησης» που συζητήθηκε «χτες» χωρίς όμως να ληφθεί πολύ στα σοβαρά, έστω και αν αυτοί που την πρότειναν κάθε άλλο παρά αναξιόπιστοι αναλυτές θα μπορούσαν να θεωρηθούν. Είναι γνωστό, βέβαια, πως όσο μία φυσιολογική κατάληξη καθυστερεί, τόσο περισσότερα προβλήματα δημιουργεί.
Ο λόγος για τον οποίο το χρέος που δημιουργείται λόγω της πανδημίας δεθα είναι δυνατόν να εξυπηρετηθεί, κυρίως από τις ήδη υπερχρεωμένες χώρες του ευρωπαϊκού νότου, είναι πολύ απλός. Το μόνο χρέος το οποίο είναι εξυπηρετήσιμο διαχρονικά είναι εκείνο το οποίο χρησιμοποιείται για τη χρηματοδότηση αποδοτικών επενδύσεων, οι οποίες δημιουργούν την απαραίτητη ροή εισοδήματος για την αποπληρωμή του. Εάν το χρέος δε χρησιμοποιείται για κάτι παρόμοιο αλλά, επί παραδείγματι, για καταναλωτικούς σκοπούς, όπως στην Ελλάδα του ευρώ και κυρίως της περιόδου 2004-2009, αναπόφευκτη κατάληξη είναι η αδυναμία εξυπηρέτησής του, δηλαδή η χρεοκοπία. Στην περίπτωση, όμως, της κρίσης που προκαλεί η πανδημία, αιτία της αδυναμίας να δημιουργηθεί αυτή η ροή εισοδήματος δεν είναι κάποια συλλογική ακηδία, αλλά η αναγκαστική διακοπή της παραγωγικής δραστηριότητας.
Αναντίρρητα, η νομισματοποίηση της οικονομικής βοήθειας για την αντιμετώπιση της κρίσης θα ήταν μία ενέργεια πρωτοφανής για τα δεδομένα της μεταπολεμικής Ευρώπης και, πάντως, δεν προβλέπεται από το καταστατικό της ΕΚΤ. Πλην όμως, πρωτοφανές είναι και το οικονομικό πρόβλημα που έχει δημιουργήσει ο Covid-19. Όπως συμβαίνει στη ζωή, για κάθε συγκεκριμένο πρόβλημα υπάρχει η συγκεκριμένη λύση του. Όπως, επίσης, η ίδια λύση δεν κάνει για όλα τα προβλήματα.
Η κ. Λαγκάρντ αντιδρά στις εκκλήσεις για διαγραφή χρέους λέγοντας– πέραν του ότι αυτό αντιβαίνειστο καταστατικό της ΕΚΤ – πως κάτι τέτοιο θα υπονόμευε την εμπιστοσύνη στο ευρώ και τη νομισματική σταθερότητα στην ευρωζώνη. Αυτά ήταν, επίσης, και τα επιχειρήματα εναντίον της νομισματοποίησης της βοήθειας. Πλην,όμως, το επιχείρημα της υπονόμευσης της νομισματικής σταθερότητας δεν ευσταθεί, ειδικά μάλιστα όταν εκφέρεται δια στόματος των εκπροσώπων της ΕΚΤ. Και αυτό διότι η πολιτική την οποία η ΕΚΤ ακολουθεί με ακραία επιμονή, δηλαδή η πολιτική της «νομισματικής διευκόλυνσης» είναι εξίσου ή και περισσότερο πληθωριστική από εκείνη της«καθαρής νομισματοποίησης».
Το κρίσιμο σημείο είναι το εξής. Καθώς η αφειδώς δημιουργούμενη από την ΕΚΤ νέα νομισματική κυκλοφορία πραγματοποιείται μέσω της αγοράς ομολόγων, αυτή δεν εισέρχεται κατ’ ευθείαν στο οικονομικό κύκλωμα, όπως θα συνέβαινε με την «καθαρή νομισματοποίηση», αλλά διοχετεύεται καταρχάς στον χρηματιστικό τομέα. Έτσι, κάνει τους πλούσιους εισοδηματίες πλουσιότερους (παρά το ότι δεν παράγουν κάτι),διογκώνει αφύσικα τις χρηματιστηριακές τιμές, δημιουργεί πληθωρισμό στην αγορά ακινήτων, και διαστρέφει τον μηχανισμό κινήτρων που στηρίζουν τη λειτουργία της οικονομίας, εθίζοντας επιχειρήσεις και ιδιώτες στο «εύκολο χρήμα» των μηδενικών επιτοκίων. Παράλληλα, αυξάνει το χρέος ήδη υπερχρεωμένων χωρών μετακυλώντας το πρόβλημά τους σε μεταγενέστερες χρονικά περιόδους στις οποίες, πιθανότατα, η ανακύκλωση του χρέους δε θα είναι εφικτή λόγω πληθωρισμού και υψηλών επιτοκίων.
Αντίθετα, η προσφυγή στην μέθοδο της «καθαρής νομισματοποίησης» με ποσά, μάλιστα, υποπολλαπλάσια αυτών που δημιουργούνται μέσω της «ποσοτικής διευκόλυνσης», ακόμη και αν είχε πληθωριστικές επιπτώσεις σε ένα μεταγενέστερο στάδιο, θα είχε πολύ μεγαλύτερο θετικό αντίκτυπο στην πραγματική οικονομία και πολύ λιγότερες μακροχρόνιες επιπτώσεις, καθώς δε θα αυξανόταν το χρέος.
Η αδυναμία να επιλεγεί μία τέτοια πολιτική από τις ηγεσίες της ευρωζώνης έχει, πέραν της νομικής δυσκολίας, περισσότερο ψυχολογικές αιτίες και στερεότυπα, παρά αιτίες που σχετίζονται με την οικονομική ανάλυση. Οι χώρες του ευρωπαϊκού βορρά δε θα το δέχονταν ποτέ φοβούμενες πως θα αναγκαστούν τελικά να επιβαρυνθούν για την «ασυδοσία» του νότου. Δυστυχώς όμως για τους «σώφρονες» βόρειους, το ενδεχόμενο αδυναμίας αποπληρωμής του χρέους του υπερχρεωμένου νότου, μάλλον θα τους αναγκάσει να υποστούν περισσότερες συνέπειες από αυτές που προσπαθούν με τόσο πείσμα και επιμονή να αποφύγουν. Η «μετριοπάθεια» και ο συντηρητισμός δεν είναι πάντοτε ο καλύτερος οδηγός λύσεων. Το χρέος που επισωρεύεται χωρίς να μπορεί να δημιουργήσει ροή εισοδήματος για την αποπληρωμή του θα φέρει, κάποια στιγμή, νωρίτερα ή αργότερα, την ευρωζώνη μπροστά σε ένα πρόβλημα σαν αυτό που αντιμετώπισε το 2010 με την Ελλάδα,το οποίο, για να το ξεπεράσει, θα χρειαστεί ακόμη πιο ευφάνταστες και ριζοσπαστικές λύσεις. Όπως, για παράδειγμα, τη διαγραφή χρέους.Ή την αντικατάσταση των ομολόγων στην λήξη τους με νέα διηνεκή, πλέον, ομόλογα με μηδενικό επιτόκιο που θα αγοράζει και πάλι η ΕΚΤ. Δηλαδή, κάτι που είχε προταθεί και θα έπρεπε να έχει γίνει στην αρχή της κρίσης. Πλην, όμως, δεν έγινε. Και επειδή δεν έγινε τότε,πιθανότατα θα υλοποιηθεί αργότερα, αφού όμως πρώτα δημιουργήσει, δυστυχώς, μία σειρά σοβαρών προβλημάτων στην οικονομία της ευρωζώνης.