«..τα σχέδια της ζωής σου που βγήκαν όλα πλάνες ,
μη ανωφέλετα θρηνήσεις»
Κ. Καβάφης
Παίρνοντας αφορμή από τις επικείμενες εκλογικές αναμετρήσεις, καθώς και τις πανελλαδικές εξετάσεις των υποψηφίων για τις ανώτερες κι ανώτατες σχολές που θα ακολουθήσουν τον Ιούνιο, σκέφτηκα να καταπιαστώ με το θέμα της διαχείρισης της ήττας από τους ανθρώπους που την υφίστανται, παρά τις ελπίδες τις οποίες τρέφουν κατά τη διάρκεια του κάθε αγώνα τους που δίνουν, ότι δηλαδή η νίκη στο τέλος θα τους χαμογελάσει. Κι αυτός ο αγώνας για τη νίκη αφορά σε όλους τους ανθρώπους. Η διάψευση των ελπίδων τους, μετά από τις προσπάθειες που καταβάλλουν, κάποτε στοιχίζει πολύ ακριβά σε άτομα αλλά και σε κοινωνικά σύνολα, και γι αυτό θεωρώ ότι όλοι χρήζουν σχετικής ενημέρωσης από τη μικρή τους ηλικία καθώς πορεύονται προς το μέλλον τους.
Ο καθένας μας από τότε που γεννιέται και κάνει τα πρώτα του βήματα ξεκινάει το μαραθώνιο της ζωής του. Ένα δρόμο, άγνωστο για τον οποιονδήποτε πόση απόσταση από αυτόν θα διανύσει και πόσο χρόνο θα του πάρει μέχρι τον τερματισμό της ζωής του. Το βέβαιο πάντως είναι ότι όσο ζει ο άνθρωπος η ζωή του έχει πολλές εναλλαγές, χαρές και λύπες, επιτυχίες κι αποτυχίες. Κι αυτές μπορεί να εκδηλώνονται σε ατομικό αλλά και σε συλλογικό επίπεδο, είτε αφορούν σε μαθητές, πολιτικούς, αθλητές , επαγγελματίες, ζευγάρια , στρατούς αλλά και σε όλες τις ενασχολήσεις των ατόμων κι ομάδων, όταν αυτές στο τέλος στέφονται με νίκες ή τις δυσάρεστες ήττες.
Σίγουρα η κάθε αποτυχία του ανθρώπου, και μάλιστα όταν αυτός καταβάλλει πολύ μόχθο και αναλώνει πολύ χρόνο, προκειμένου να γευτεί τη χαρά της νίκης του στο τέλος, αναστατώνει και σεισμοποιεί κάποτε τον εσωτερικό κόσμο του και αντιδρά χωρίς αυτοκυριαρχία. Του δημιουργεί δυσάρεστα συναισθήματα και οι συνέπειες της απρόσμενης ήττας του είναι αρνητικές αλλά και μπορεί κάποτε να ΄ναι και θετικές.
Σε ό, τι αφορά στις αρνητικές, αυτές εκδηλώνονται με την ταπείνωση που νιώθει το άτομο, την απογοήτευσή του που ηττήθηκε, την εντύπωση ότι είναι άχρηστος, με αποτέλεσμα να αδρανοποιείται, να κλείνεται στον εαυτό του και το χείρον να υφίσταται κατάθλιψη ή και, μη μπορώντας να διαχειριστεί όλο το αφόρητο και πιεστικό συναισθηματικό του φορτίο, να γίνεται και αυτόχειρας. Κι όλες αυτές οι δυσάρεστες καταστάσεις που βιώνει, πέρα από τις επιπτώσεις τους στο ίδιο το άτομο, αντανακλώνται ενίοτε με οδυνηρό τρόπο και στο οικογενειακό του περιβάλλον.
Από την άλλη όμως δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις ατόμων, τα οποία μετά από μια αποτυχία τους κάνουν την ενδοσκόπησή τους και αυτή αποτελεί κίνητρο για να διαγνώσουν τα λάθη τους και να κάνουν νέο ξεκίνημα προς την επιτυχία τους. Με ψυχραιμία και με το «λόγο» τους (λογική) βρίσκουν το τι έφταιξε, τι έπρεπε να κάνουν, τι δεν έκαναν κι απέτυχαν.
Βλέπουμε δηλαδή ανθρώπους πως μετά από μια αποτυχία τους κρατούν την ψυχραιμία τους, ατσαλώνουν τη θέλησή τους και προχωράνε μπροστά αποφεύγοντας τα λάθη που διέπραξαν. Δεν αποξενώνονται από τον εαυτό τους και τον περίγυρό τους αλλά με την πείρα του παρελθόντος τους, την υπομονή κι επιμονή τους προχωράνε ακάθεκτοι και με σύνεση για να πετύχουν την επόμενη φορά τους στόχους τους. Και σ’ αυτό το «δέον γενέσθαι», μετά από μια ατομική ή συλλογική ήττα, θα ήθελα να αναφερθώ στη συνέχεια, όχι με ιατρικές συνταγές, καθότι δεν είμαι και αρμόδιος, θεωρώντας ότι η ήττα, και μάλιστα με τη βαρύνουσα σημασία της για τον ηττώμενο, επιβάλλεται να είναι διαχειρίσιμη από τον καθένα μας , όπως όλοι θαρρώ θα συμφωνούν.
Ο ποιητής Καβάφης στο θαυμάσιο ποίημά του «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον» θέλει από τον κάθε αποτυχόντα στα σχέδιά του να κρατάει μια θαρραλέα στάση στη συνέχεια που να χαρακτηρίζεται «όχι με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα» αλλά με αξιοπρεπή στάση μπροστά στην αποτυχία του. Και στέκεται στην πρέπουσα αντιμετώπιση της όποιας ήττας μας διανθίζοντάς την με λογοτεχνικό και περισπούδαστο τρόπο.
Και για την ιστορία αναφέρω ότι το 31 π.Χ. στο Άκτιο οι δυνάμεις του Αντωνίου και της ερωμένης του Κλεοπάτρας από τη μια, και του Οκταβιανού από την άλλη συγκρούστηκαν μεταξύ τους σε μια μεγίστης σημασίας για τον Αντώνιο μάχη, που έμελλε να είναι καθοριστική γι αυτόν και το πολιτικό του μέλλον . Και τούτο διότι μετά από λίγους μήνες ο Οκταβιανός ως νικητής πολιόρκησε την Αλεξάνδρεια από στεριά και θάλασσα, την οποία πλέον ο Αντώνιος ως ηττημένος θα έπρεπε να του την παραδώσει. Και ειρήσθω εν παρόδω ότι ο Αντώνιος είχε ερωτευθεί σφόδρα και συζούσε με την πανέμορφη Κλεοπάτρα, ενώ ήταν ήδη παντρεμένος με την αδερφή του Οκταβιανού, την Οκταβία.
Κι ακριβώς σε κείνες τις πολύ δύσκολες στιγμές για τον Αντώνιο ο ποιητής αναφέρεται και στο ομώνυμο συμβολικό και πολύ διδακτικό του ποίημα. Μέσα από αυτό συμβουλεύει τον Αντώνιο να κρατήσει την ψυχραιμία του λέγοντάς του ότι δεν του ταιριάζουν κλάματα αλλά «σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος, αποχαιρέτα την Αλεξάνδρεια που χάνεις». Και στη θέση του Αντωνίου συμβολικά θα μπορούσε να είναι ο κάθε άνθρωπος που ηττάται. Ο καθένας μας δηλαδή μπορεί κάποτε, παρόλο που μπορεί να έχει αγωνιστεί για να πραγματώσει κάποιους στόχους του, στο τέλος να καλείται να αντιμετωπίσει και να διαχειριστεί την απώλεια όσων πέτυχε με κόπους ή να μην πέτυχε παρά τις προσδοκίες του.
Σε τέτοιες στιγμές, λέει ο ποιητής, πρέπει να αντιμετωπίζουμε την αποτυχία μας και τις απώλειες με ψυχικό σθένος κι αξιοπρέπεια. Επειδή με θρήνους κι οδυρμούς δεν αλλάζει το τελεσθέν αναπόφευκτο, δε χρειάζονται συνεπώς συναισθηματικά ξεσπάσματα και απογοητεύσεις διότι δεν ωφελούν. Ο πόνος της απώλειας δεν πρέπει να λυγίζει τον άνθρωπο και να μη λιποψυχεί. Και ο Αντώνιος, κατά τον ποιητή, συμβολίζει όλους τους ανθρώπους που αγωνίζονται αλλά κάποια στιγμή χάνουν την Αλεξάνδρεια, η οποία με τη σειρά της είναι πολυσήμαντη και συμβολίζει όλα τα αποκτήματα που μπορεί να έχει ο οποιοσδήποτε άνθρωπος μετά από συνεχείς αγώνες και τα οποία όμως κάποτε είναι και επισφαλή από αστάθμητους παράγοντες. Ποτέ, όμως, «τα έργα σου που απέτυχαν, τα σχέδια της ζωής σου που βγήκαν όλα πλάνες, μη ανωφέλετα θρηνήσεις» μας προτρέπει ο ποιητής. Απαιτείται θάρρος κι αξιοπρέπεια στην ήττα μας, «όχι με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα».
Κι ως γνωστόν ο Αντώνιος, αντί να δώσει την ύστατη μάχη και να μην παραδώσει στον Οκταβιανό την Αλεξάνδρεια που τόσα αυτή του είχε προσφέρει στη ζωή του και διάκρισή του, αυτός αντιθέτως στο τελευταίο του βράδυ φρόντισε να κάνει το καλύτερο γλέντι της ζωής του με την Κλεοπάτρα του, με την οποία είχε ζήσει ωραίες κι ευτυχισμένες στιγμές μαζί της, κι αποφασισμένος προτίμησε στο τέλος του γλεντιού να αυτοκτονήσει.
Κι ερχόμενος τώρα, ως συνέχεια των παραπάνω, στο πώς πρέπει ο ηττημένος μετά τον αγώνα του να αντιμετωπίζει την κάθε αποτυχία του, θα ήθελα να αναφερθώ σε αυτό συνοπτικά , αφού προκαταβολικά θυμίσω το του Σαίξπηρ, δηλαδή: «εκείνος μόνο αποτυχαίνει τελικά στο βίο του, ο οποίος δεν προσπάθησε αδιάκοπα για να επιτύχει». Χρειάζεται δηλαδή συνεχής προσπάθεια για τη νίκη στους στόχους μας, μετά από κάθε ήττα μας, αλλά και ανασχεδιασμός στο νέο αγώνα μας , προσπαθώντας να εντοπίσουμε και να διερευνήσουμε σε βάθος τα αίτια της αποτυχίας μας. Και ως προς αυτά που επιβάλλεται απαραιτήτως να τα διαγνώσουμε και να τα επανατοποθετήσουμε, αδρομερώς αναφέρω τα κυριότερα:
Εντοπισμός της ήττονος προσπάθειας και έλλειψης προγραμματισμού μας , με αποτέλεσμα να μην αξιοποιούμε όλες τις δυνάμεις μας και να χάνεται πολύτιμος χρόνος που δεν τον αξιοποιούμε μέχρι να επιτύχουμε τους στόχους μας. Και συνάμα αξιοποιώντας τις δυνατότητές μας χρειάζεται υπομονή, επιμονή, θάρρος και τόλμη. Να μην υπερεκτιμούμε αλλά ούτε και να υποτιμούμε τις δυνατότητές μας, τις οποίες πρέπει να μετράμε με την αυστηρή αυτοκριτική μας, παραμερίζοντας εγωϊσμούς και αλαζονεία, διότι κινδυνεύουμε να βάλουμε στόχους πέραν των πραγματικών ικανοτήτων μας , οπότε η αποτυχία είναι αναπόφευκτη.
Ακόμα πρέπει να προσμετράμε και τις εκάστοτε συνθήκες και δυσκολίες που ορθώνονται μπροστά μας . Τα όποια εμπόδια για να ξεπεραστούν χρειάζεται εκ μέρους μας να προταχθούν η φρόνηση, η τόλμη, προσπάθεια κι όχι απογοήτευση. «Ο επιμένων νικά», έλεγαν οι πρόγονοί μας. Όχι δισταγμοί, φοβίες και δειλία. Χρειάζονται σίγουρα και «τα τρία Τ της επιτυχίας: Ταλέντο, Τόλμη, Τύχη», όπως έγραψε και ο Ελύτης.
Τέλος, το κάθε άτομο που χαράσσει στόχους και σχεδιάζει το μέλλον του πρέπει να λαμβάνει υπόψη του και τους αστάθμητους παράγοντες που ενδεχομένως να βρει στο δρόμο του και μπορεί να συμβάλουν στην αποτυχία, πέρα από τη δική του θέληση. Και ως τέτοιοι μπορεί να είναι τα ανήθικα μέσα των αντιπάλων – το βρίσκουμε αυτό συχνά στο χώρο της πολιτικής – η διάψευση από τις ικανότητες των συνεργατών μας , όταν αναφερόμαστε σε συλλογικούς αγώνες και στόχους.
Κάποια ενδεχομένως ασθένεια που να μας ανακόπτει για διάστημα την αγωνιστικότητά μας είναι κι αυτή δυνατή, καθώς και η απρόσμενη αλλαγή των διαφόρων αντικειμενικών συνθηκών που βάζουν φραγμούς ή δυσκολεύουν ενίοτε τις όποιες προσπάθειές μας. Και σε περίπτωση που κάποιος αδυνατεί να αποφορτισθεί από τη βάσανο της ήττας του, θαρρώ πως η ψυχολογική υποστήριξή του από ειδικούς κρίνεται απαραίτητη.
Όπως και να έχει όμως η κάθε κατάσταση, προβλέψιμη ή απρόβλεπτη στο δρόμο μας προς τη νίκη, στο τέλος ο καθένας πρέπει να κρατεί αξιοπρεπή στάση στην ενδεχόμενη ήττα του, και να έχουμε πάντα στο νου μας αυτό που είπε ο Μπράουν: «πολλές φορές η πρώτη μας αποτυχία αποτελεί κι ευλογία».