Συνέντευξη του Γιάννη Πανούση στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Ερ.: Ποια ήταν η αφορμή για να εκδοθεί το βιβλίο «Δίκαιο και άδικο, αθώοι και ένοχοι, καλό και κακό στην αστυνομική μυθοπλασία», εκδόσεις Παπαζήση;

Απ.: Στην πραγματικότητα δεν υπήρξε κάποια συγκεκριμένη αφορμή αλλά μία πολυετής ωρίμανση σε επιμέρους ζητήματα της Θεωρίας της Αστυνομικής Λογοτεχνίας. Από το 1991,όπου δημοσιεύω ένα ά ρθρο με τίτλο’’ Έγκλημα και Λογοτεχνία’ μέχρι το 2006 ,όπου κυκλοφορεί σε πρώτη έκδοση το βιβλίο μου’’Εγκληματολογικές Επιστήμες και Αστυνομικό Μυθιστόρημα’ είχαν μεσολαβήσει γεγονότα που επηρέασαν τη στροφή μου προς την αστυνομική μυθοπλασία, ως μέρος της εγκληματολογικής επιστήμης.
Η δημοσίευση του πρώτου αστυνομικού μου διηγήματος[2008],η συμμετοχή μου ως ιδρυτικού μέλους στην Ελληνική Λέσχη Συγγραφέων Αστυνομικής Λογοτεχνίας[με την τιμητική για μένα αποδοχή από έγκριτους συγγραφείς του είδους],η θεωρητική μου ενασχόληση με θέματα της Αστυνομίας[π.χ νομοπαρασκευαστικές επιτροπές] κι εντέλει η βραχύχρονη προσπάθεια θεσμικής εφαρμογής των απόψεών μου[ως βουλευτής ΔΗΜΑΡ(2012-2014) και ως Αναπληρωτής Υπουργός Προστασίας του Πολίτη(2015)]μου έδωσαν την ευκαιρία να ενσκύψω βαθύτερα στην αστυνομική λογοτεχνία.Προφανώς δεν είμαι λογοτέχνης ή φιλόλογος,γι’αυτό κι εξετάζω τις αστυνομικές ιστορίες υπό το πρίσμα της εγκληματολογικής προσέγγισης/ανάλυσης[θεωρία εγκληματολογικής σκέψης +ανακριτική].
Μεταγενέστερα δημοσίευσα κείμενά μου σε διάφορα περιοδικά [Πόρφυρας,Ο Αναγνώστης, Το Δέντρο, Οδός Πανός, Θέματα Λογοτεχνίας κλπ]και σήμερα αποφάσισα να τα ενιαιοποιήσω και να τα παρουσιάσω στο βιβλίο μου αυτό, στις εκδόσεις Παπαζήση [τις οποίες ευχαριστώ ιδιαίτερα για την αποδοχή]

Ερ.: Από πότε ξεκινά το ενδιαφέρον σας για τη μελέτη της αστυνομικής λογοτεχνίας;

Απ.: Ως αναγνώστης διάβαζα τα περισσότερα έντυπα της γενιάς μου[Μάσκα, Μασκούλα, Ντετέκτιβ Χ κλπ] κι έβλεπα αστυνομικές ταινίες με διάσημους ηθοποιούς της εποχής σε ρόλους καλών ή κακών[ΈντυΚονσταντίν, ΛίνοΒεντούρα, Ζαν Γκαμπέν, Αλαίν Ντελόνκλπ].Αργότερα στη Γαλλία,όπου εκπονούσα το διδακτορικό μου, μελέτησα τον Ζορζ Σιμενόν και τον Γιάννη Μαρή. Η κύρια ασχολία μου με το είδος αυτό αρχίζει με την εκλογή μου στη Νομική Σχολή Θράκης, όπου δίδαξα από το 1978 έως το 1997 Εγκληματολογία/Σωφρονιστική/Ανακριτική και συνεχίστηκε στο τμήμα Επικοινωνίας του πανεπιστημίου Αθηνών ,όπου δίδαξα επί 19 χρόνια Εγκληματολογία και ΜΜΕ.

Ερ.: Μέσα στο λογοτεχνικό κείμενο θα συναντήσουμε κοινωνικά ή αντικοινωνικά στοιχεία της ζωής. Μπορεί το μυθιστόρημα και μάλιστα εγκληματολογικού περιεχομένου να διαπαιδαγωγήσει;

Απ.: Δεν πιστεύω ότι στόχος του αστυνομικού μυθιστορήματος ή του αστυνομικού συγγραφέα είναι η [όποια] διαπαιδαγώγηση του αναγνώστη. Μπορεί να ψυχ-αγωγούν ή να διασκεδάζουν ή να ιντριγκάρουν αλλά δύσκολα θα έλεγα ότι δια-παιδ-αγωγούν. Η περι-γραφή του Καλού και του Κακού ,ή των καλών και κακών ηρώων, δεν γίνεται με σκοπό την ανάδειξη θετικών ή αρνητικών προτύπων αλλά με βάση ρόλους, καταστάσεις, συγκρούσεις συγχύσεις ,ανομία ,βία κι εντέλει με βάση τα παιχνίδια της Μοίρας. Ο κάθε αναγνώστης έχει τον δικό του ψυχοπνευματικό μηχανισμό αποκωδικοποίησης των μηνυμάτων και στον καθένα [απο] μένει στο τέλος του βιβλίου αυτό που ταιριάζει περισσότερο στην προυπάρχουσα [στερεοτυπική;]αντίληψή του για το έγκλημα και τον εγκληματία.

Ερ.: Η μηχανή του μυθιστορήματος έχει τη δική της κίνηση, τεχνική ή εξαρτάται από τις υπαρξιακές αναζητήσεις ή ερωτήματα του συγγραφέα;

Απ.: Η τεχνική της [συγ]γραφής αποτελεί απαραίτητο εργαλείο για τη λογοτεχνία. Αν όμως αυτός είναι ένας καμβάς ή ένα περιτύλιγμα το μέγα ερώτημα παραμένει :ποιά [μπορεί ή πρέπει να] είναι η ουσία ενός αστυνομικού έργου; Το εξωτερικό στοιχείο[η σκοτεινή πόλη, ο νόμος ,η διαφθορά, οι εξουσίες] ή το εσωτερικό στοιχείο[η ηθική, οι αξίες, ο κώδικας τιμής];Κι στο βάθος-βάθος πρέπει να διαφαίνεται η άποψη του συγγραφέα για τη μοίρα των ηρώων του ή μήπως η πλοκή πρέπει να ξετυλίγεται από μόνη της; That’s the question

Ερ.: Γράφετε ότι ο κάθε συγγραφέας μεταφέρει, μέσω των ηρώων του, τους ψυχισμούς της χώρας του. Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια για αυτή τη άποψή σας;

Απ.: Εκτός από τις προσωπικές του απόψεις ο συγγραφέας κατα-γράφει στο κείμενό του και το πλαίσιο ή και το κλίμα μέσα στο οποίο κινούνται οι ήρωές του. Αρνητικό πλαίσιο[πόλεμος,εμφύλιος,φυσικές καταστροφές],ειδικό πλαίσιο[εγκληματικότητα,ρατσισμός,φασισμός] ή εθνικοτοπικό πλαίσιο[μετανάστες/πρόσφυγες,ήθη,παραδόσεις],Όλα τα παραπάνω δημιουργούν ψυχισμούς και προσωπικότητες που δεν μπορεί να λείπουν από το αφήγημα.

Ερ.: Σήμερα εκδίδονται πολλά αστυνομικά μυθιστορήματα. Πού οφείλεται αυτή η άνθηση του αστυνομικού μυθιστορήματος;

Απ.: Δεν νομίζω ότι ισχύει τουλάχιστον σε απόλυτο βαθμό, η παλαιά άποψη ότι πρόκειται για ‘ευκολοχώνευτη παραλογοτεχνία αίματος’. Σήμερα γράφονται πολύ ενδιαφέροντα μυθιστορήματα του είδους ,τα οποία δεν διαφέρουν σε λογοτεχνική αξία από τα αντίστοιχα της ‘λευκής ή ερωτικής ή ιστορικής βιβλιοπαραγωγής’. Οι βασικοί ίσως λόγοι της άνθησης είναι από τη μία πλευρά ότι το αστυνομικό καταγγέλλει καταστάσεις διαφθοράς/διαπλοκής που αποκρύπτει η επίσημη εκδοχή κι από την άλλη ότι αφήνει τις φαντασιώσεις του αναγνώστη να περι-πλανηθούν σε κόσμους και σε σχέσεις ,όπου ουδέποτε στην πραγματική ζωή θα μπορούσαν να συναντήσουν.

Ερ.: Τις τελευταίες δεκαετίες αρκετά μυθιστορήματα μεταφέρθηκαν στον κινηματογράφο. Αυτό το γεγονός βοήθησε την δημοφιλία του αστυνομικού μυθιστορήματος;

Απ.: Υπάρχει ένα μεγάλο ερωτηματικό στο αν η μεταφορά ενός αστυνομικού μυθιστορήματος στον κινηματογράφο προδίδει το συγγραφέα για ν’αναδείξει τον σκηνοθέτη, προδίδει το βάθος της σκέψης για να προβάλλει την εικόνα της στιγμής. Πιστεύω πάντως ότι η επιτυχία μιάς τέτοιας μεταφοράς, πέραν της σκηνοθετικής τεχνικής και των εφέ, σχετίζεται με το ύφος της ταινίας και με το στυλ[ή τη δημοφιλία] των πρωταγωνιστών.

Ερ.: Η κινηματογραφική ταινία μπορεί να αποτελέσει μόνη της(και από μόνη της) την αποκλειστική ή την κύρια αιτία της εγκληματογένεσης;

Απ.: Από καμμία έρευνα δεν έχει προκύψει άμεση σχέση ανάμεσα σε μία ιστορία αίματος και σε μία εγκληματική ενέργεια του αναγνώστη/θεατή οφειλόμενη σε αυτήν. Ούτε η οθόνη, ούτε η TV,ούτε τα Videogames ’παράγουν’ έγκλημα [επηρεάζοντας ιδίως τους νέους]. Αν ασκείται κάποια απροσδιόριστη επιρροή σε κάποιον είναι γιατί η προσωπικότητά του είναι ήδη-για άλλους λόγους-επιρρεπής στην παρέκκλιση, έχει δηλαδή διαμορφωθεί με βάση βίαια και άνομα πρότυπα.

Ερ.: Στα αστυνομικά μυθιστορήματα ο επιθεωρητής αναλαμβάνει να ανακαλύψει ποιος σκότωσε το θύμα. Αυτά που γράφουν οι συγγραφείς για τις μεθόδους και τη διερεύνηση της υπόθεσης έχουν καμία σχέση με την έρευνα που κάνει η αστυνομία;

Απ.: Πιστεύω ότι ο εγκληματολόγος οφείλει να διαβάζει αστυνομική λογοτεχνία για να εμπνέεται και ότι ο αστυνομικός συγγραφέας να διαβάζει Εγκληματολογία για ν’ αποφεύγει περιγραφές κι εξηγήσεις που η επιστήμη έχει απορρίψει. Το ίδιο ισχύει και με την πραγματική Αστυνομία,η οποία οφείλει,στην επιστημονική της τουλάχιστον εκδοχή[π.χΔΕΕ: Διεύθυνση Εγκληματολογικών Ερευνών] να μελετάει και Εγκληματολογία και Αστυνομική Λογοτεχνία για να διευκολύνεται στη σκιαγράφηση του προφίλ εγκληματία/θύματος και στην ορθή ερμηνεία των παραγόντων/αιτίων της εγκληματογένεσης

Ερ.: Ποια είναι η γνώμη σας για την ελληνική αστυνομική λογοτεχνία;

Απ.: Όσο μπορώ να κρίνω, αφού όπως σας προείπα δεν είμαι λογοτέχνης/φιλόλογος, υπάρχουν εξαιρετικά ταλαντούχοι κι άξια καθιερωμένοι αστυνομικοί συγγραφείς, οι οποίοι εκδίδουν ιδιαίτερα πρωτότυπα μυθιστορήματα. Ίσως καμμιά φορά ορισμένοι κάνουν κατάχρηση του docrimentarystyle,με την έννοια ότι συγχέουν το ιστορικοπολιτικό ντοκουμέντο με τη δομή και την ουσία της μυθοπλασίας, αλλά αυτή η τάση δεν συνιστά κάποιο αμάρτημα που θα μπορούσε ν ’ακυρώσει την προσφορά του συνόλου των αστυνομικών λογοτεχνών. Οφείλω εδώ να υπογραμμίσω την καλή δουλειά που κάνει η ΕΛΣΑΛ , η οποία όχι μόνον αναδεικνύει το παραγόμενο έργο αλλά προβάλλει/ενθαρρύνει και τους νέους συγγραφείς.
Εύχομαι καλή συνέχεια σε όλους.