ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΚΟΥΤΣΟΥΜΠΑ ΣΤΟΝ ΕΛΠΙΔΟΦΟΡΟ ΙΝΤΖΕΜΠΕΛΗ

Όταν πρέπει να μιλήσεις για ανθρώπους που έχουν προσφέρει στον πολιτισμό της Άρτας είναι απαραίτητο να πεις την αλήθεια για την προσωπικότητα και το έργο τους. Ο Γιάννης Κουτσούμπας στα είκοσι ένα χρόνια που ζω στην Άρτα έχει δώσει τα πάντα στον Σύλλογο Σκουφά που υπηρέτησε ως απλός στρατιώτης σε πολλά πόστα και αργότερα έγινε πρόεδρος του Μορφωτικού Συλλόγου. Απλός και ουσιαστικός συνεργάστηκε για να γίνουν πολλές εκδηλώσεις παρουσιάσεις και οτιδήποτε θα βοηθούσε το Σύλλογο και την Άρτα. Πριν από χρόνια έγραψε ένα βιβλίο απαραίτητο για την βιβλιοθήκη σας για τα παραδοσιακά επαγγέλματα. Τώρα ένα άλλο βιβλίο παρουσιάζεται στα βιβλιοπωλεία. Ο τίτλος του είναι: «Αρτινών Αποκριές,λαικά δρώμενα», εκδόσεις Μ/Φ Συλλόγου «ο ΣΚΟΥΦΑΣ» Άρτης. Η συνέντευξη δόθηκε με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του.

Ερ.: Πώς ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής του βιβλίου σας;

Απ.: Η σκέψη ξεκίνησε πριν 6 χρόνια όταν τακτοποιούσα τον φάκελο με τίτλο «Αρτινές αποκριές». O φάκελος είχε μέσα ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία της Αρτινής αποκριάς, συνεντεύξεις, διηγήσεις, διάφορες πληροφορίες, φωτογραφικό υλικό, αναμνήσεις παλαιών Αρτινών δημοσιευμένες στον τοπικό τύπο της εποχής και σημειώσεις από την δεκαετία του 1970. Η πρώτη σκέψη ήταν η συγγραφή ενός βιβλίου με θέμα «ΟΙ ΛΑΙΚΕΣ ΑΠΟΚΡΙΕΣ- ΔΡΩΜΕΝΑ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ» για να μάθουν οι νέοι και να θυμηθούν οι παλαιότεροι. Στόχος αφενός ήταν η έρευνα, η καταγραφή και η προβολή των Αποκριάτικων δρώμενων της Άρτας και βέβαια της μνήμης και της γνώσης που εμπεριέχουν. Και αφετέρου να συμβάλω στη γνώση της πολιτιστικής κληρονομιάς, στη διατήρηση και στη διάσωσή της
Ο τόμος «ΑΡΤΙΝΩΝ ΑΠΟΚΡΙΕΣ» αποτελεί έκδοση του Μουσικοφιλολογικού Συλλόγου Άρτης ο ΣΚΟΥΦΑΣ. Αφιερώνεται στη μνήμη του Γιώργου Τομπουλίδη σπουδαίου ανθρώπου και παλαιού φίλου και εκδίδεται με την ευγενική χορηγία των αδελφών του Γ. Τομπουλίδη με αυτή την πράξη τους δηλώνουν πως οι άνθρωποι με τον θάνατό τους, δεν περνούν στη λήθη, είναι πάντα παρόντες.

Ερ.: Από πότε ξεκινά στην Ελλάδα το έθιμο της αποκριάς

Απ.: Το έθιμο της αποκριάς στην Ελλάδα, δηλαδή του μασκαρέματος της μεταμφίεσης, της ψυχαγωγίας, του γλεντιού έχει τις ρίζες του στην Αρχαία Ελλάδα, στις των Ελλήνων όπου οι άνθρωποι μεταμφιέζονταν, χόρευαν,τραγουδούσαν και έπιναν κρασί και κορυφώνονταν προς τιμήν του Διόνυσου θεού του κρασιού. Σκοπός της κοσμικής Αποκριάς είναι η μαγική υποβοήθηση της φύσης να βλαστήσει καρπούς και τα δρώμενα να βοηθήσουν στην βλάστηση και καρποφορία της γης. Τα παλιά χρόνια το καρναβάλι γίνονταν παντού στην Ελλάδα με την συμμετοχή ομάδων μασκαρεμένων, με χορούς και γλέντια,σάτιρα και διάφορα ιδιαίτερα έθιμα κατά τόπους. Ήταν ευκαιρία για ξεφάντωμα κρασί και πειράγματα.

Ερ.: Πότε γιορτάζεται στην Άρτα η πρώτη αποκριά;
Απ.: Το 1407 ο Κάρολος Α Τόκος, δεσπότης της Ηπείρου, εξ’ Ιταλίας νοσταλγώντας την ιδιαιτέρα του πατρίδα θέλησε να γιορτάσει το καρναβάλι στο αρχοντικό του, κάλεσε τους αξιωματούχους, τους κτηματίες, τους εμπόρους και τους γιατρούς που μασκαρεμένοι ξεφάντωσαν μέχρι το πρωί. Το γεγονός αυτό εντυπωσίασε τον λαό της Άρτας και ζήτησε από τον Κάρολονα τους δοθεί η άδεια να ντύνονται και να φορούν προσωπίδα γιατρού. Τα επόμενα χρόνια ο κόσμος διασκέδαζε τις αποκριές, ντυμένοι γιατρούδες γύριζαν στην αγορά και στις γειτονιές. Τότε βγήκε το πρώτο δίστιχο « θα γίνουμε γιατρούδες/ θα γίνουμε γιατροί/ την καθαρή Δευτέρα/ θα φάμε πιταστή », γίνονταν χαλασμός και πανζουρλισμός από τους μεταμφιεσμένους γιατρούς. Ο εορτασμός συνεχίστηκε και επί Τουρκοκρατίας. Ο πρώτος εορτασμός επισήμως έγινε μετά την απελευθέρωση της Άρτας [1881]. Οι κάτοικοι της Άρτας γιόρτασαν τις Απόκριες το 1882 στην απελευθερωμένη πόλη με απερίγραπτο ενθουσιασμό με πολύ κέφι και ζωντάνια. Στο ρωμιοπάζαρο οι μασκαρεμένοι περνούσαν παρέες- παρέες τραγουδώντας και χορεύοντας.

Ερ.: Ποια είναι η σχέση της γιορτής της αποκριάς με καρναβάλι;

Απ.: Το καρναβάλι είναι μια λαϊκή γιορτή που όλοι γελούν με όλα και με όλους. ΤΟ καρναβάλι χειραφετεί τους ανθρώπους να εκδηλώνονται με την σάτιρα,την αθυροστομία, τις ακατάσχετες βωμολοχίες και το γέλιο. Η καρναβαλική γιορτή ενώνει τους ανθρώπουςπου συμμετέχουν σ’ αυτή και οικοδομεί έναν κόσμο από την ανάποδη.

Ερ.: Πώς γιόρταζαν τις αποκριές οι παλιοί Αρτινοί;
Απ.: Την Κυριακή των ΑΠΟΚΡΕΩ τα γαϊτανάκια πρώτα με τις ζυγιές και τους άνδρες ντυμένους γενίτσαρους και μπούλες κατέβαιναν στην ΆΡΤΑ για να χορέψουν και να διασκεδάσουν τους Αρτινούς, έβλεπες στα πρόσωπα των Αρτινών τη χαρά και τον ενθουσιασμό τους. Την τελευταία Κυριακή περνούσαν τα Αρτινά κομιτάτα και βραβεύονταν τα τρία καλύτερα. Παλαιότερα η πόλη της Άρτας τις μέρες της Αποκριάς πλημμύριζε από κόσμο και ήταν όλο ζωή, στήνονταν γλέντια στην κεντρική αγορά και στις γειτονιές. Ανήμερα που έμπαινε το Τριώδιο, με το σούρουπο άρχιζαν οι Μπαντίδοι να χτυπάνε τα νταούλια στις γειτονιές, σε όλη την πόλη ακούγονταν τα όργανα και τα τραγούδια, βούιζε όλη η πόλη. Από την Τσικνοπέμπτη και πέρα ξεκινούσαν τα αποκριάτικα δρώμενα. Οι παρέες κατασκεύαζαν αυτοσχέδιες μάσκες και αποκριάτικες φορεσιές και γύρναγαν από σπίτι σε σπίτι στις γειτονιές και στη πόλη τραγουδώντας αποκριάτικα τραγούδια και τα δίστιχα. Το αποκριάτικο ντύσιμο τους αποτελούνταν από προσωπίδες, ήμπαούτες, από τον Μπαρμπούτη. Γέροντες με την απαραίτητη καμπούρα στη πλάτη και έγκυεςγυναίκες ,φορούσαν παλιά ρούχα ανάποδα κουδούνια, κάπες, τσιγγάνες, χανούμισες, υπηρέτριες, γιατρούδες, κυρίες πλούσιες, γριές, πολιτικοί που προκαλούσαν το γέλιο, κουδουνάδες χαλούσαν τον κόσμο. κρατούσαν χοντρά ραβδιά τις μαγκούρες, με αυτές φοβέριζαν τους περίεργους. Γανώνανε το πρόσωπο τους με γάνες και έπαιρναν λίγη μαζί τους για να γανώνουν τους αμασκάρευτους που συναντούσαν στο δρόμο. Στα σπίτια που πήγαιναν οι νοικοκυραίοι προσπαθούσαν να ανακαλύψουν τους μασκαράδες, μετά τους κέρναγαν για το καλό της Αποκριάς.

Ερ.: Γιατί η μάσκα ήταν βασικό στοιχείο της αποκριάτικης μεταμφίεσης;
Απ.: Οι άνθρωποι μεταμφιέζονταν φορούσαν την μάσκα τους και ξεχύνονταν στους δρόμους,στις πλατείες και στις γειτονιές συμπεριφερόμενοι προκλητικά με τολμηρές φράσεις και πράξεις. Αυτό εξυπηρετούσε το σκοπό να επιτρέπεται να εκφράζονται ελεύθερα ενώ έκρυβαν την αληθινή τους ταυτότητα πίσω από την μάσκα. Έδινε την δυνατότητα στους ανθρώπους να σατιρίζουν καταστάσεις και κοινωνικές συμπεριφορές πρόσωπα και χαρακτήρες, να πούνε όσα δεν μπορούσαν να εκστομίσουν όλο τον υπόλοιπο χρόνο

Ερ.: Με την γραφή σας ταξιδεύουμε στους δρόμους και στα λιθόστρωτα σοκάκια, στις πλατείες, στα μαγαζιά της παλιάς Άρτας, στο Μουχούστι, πλατεία Κιλκίς,στο Ρωμιοπάζαρο, στο τουρκοπάζαρο και στην Εβραίική συνοικία, και στο μονοπλιό. Πώς ήταν τότε το να ζεις στην Άρτα;

Απ.: Ήταν μια ιδιαίτερη εποχή, η Άρτα μια πολιτεία ανεπτυγμένη λόγω της γεωγραφικής της θέσης και της εμπορικής ανάπτυξης. Η πολιτισμική πόλη της Άρτας χωρισμένη σε συνοικίες ανά θρήσκευμα ανέπτυξαν φιλικές και κοινωνικές σχέσεις, σχέσεις στους χώρους εργασίας, σχέσεις οικογενειακές, επισκέψεις σε μεγάλες γιορτές, διασκέδαση σε καπηλειά και καφέ. (Ποιο γνωστό ήταν το καφέ –Αμάν).

Ερ.: Παράλληλα έχετε σπουδαίο φωτογραφικό υλικό. Πώς το συνδυάζετε τόσο όμορφα με τα κείμενα και τις φωτογραφίες;

Απ.: Το μεγαλύτερο μέρος του φωτογραφικού υλικού είναι από το αρχείο του Μορφωτικού Συλλόγου «ΣΚΟΥΦΑΣ». Το υπόλοιπο ανήκει σε φίλους και συγγενείς. Στην επιλογή και τοποθέτηση των φωτογραφιών είχα την βοήθεια της κ. Γεωργίας Μάνου υπαλλήλου της βιβλιοθήκης του Συλλόγου.

Ερ.: Σήμερα τι έχει αλλάξει στον εορτασμό των αποκριών στην Άρτα;

Απ.: Αποκριά σήμερα για πολλούς ανθρώπους σημαίνει ένα φαντασμαγορικό θέαμα με παρέλαση αρμάτων και μεταμφιεσμένων, σημαίνει πολύχρωμα κουστούμια, φανταχτερές στολές, έντονα χρωματικά μακιγιάζ, διασκέδαση σε ρυθμούς λάτιν. Γλεντάμε με τον ξενόφερτο τρόπο διασκέδασης. Τα παλιά χρόνια η αποκριά είχε ένα καθολικό, αυθόρμητο, γνήσιο και απλό χαρακτήρα και μια εσωτερική παρόρμηση για ξεφάντωμα. Τα τελευταία χρόνια ο κόσμος διασκεδάζει σε πάρτι μασκέ σε δημόσιους χώρους ή απλώς παρακολουθούν από τα πεζοδρόμια την παρέλαση των αρμάτων και των μασκαρεμένων με αποτέλεσμα να ξεθωριάζει η εικόνα και τα χρώματα της λαϊκής Αποκριάς. Η ανάγκη επιστροφής στις ρίζες μας, στη παράδοση, προβάλλει επιτακτικότερη όσο ποτέ.

Ερ.: Γιατί είναι ανάγκη να γράφονται βιβλία που να αναφέρονται στην πόλη της Αρτας
Απ.: Η συγγραφή και η κυκλοφορία ενός βιβλίου αποτελεί για κάθε τοπική κοινωνία γεγονός ξεχωριστό, ιδιαίτερα όταν το βιβλίο φέρνει στο φώς σημαντικά στοιχεία, γεγονότα, πρόσωπα και καταστάσεις που φανερώνουν και αναδεικνύουν την ιστορία της Άρτας και την πολιτισμική παράδοση της κοινωνίας της. Υπάρχει πολύ υλικό σχετικό με την πολιτιστική και πνευματική παράδοση του τόπου μας. Υλικό σκόρπιο και αδέσποτο καταδικασμένο να περιπέσει στην λήθη. Οφείλουμε να μαζέψουμε την μνήμη πριν αυτή ξεθωριάσει και να την παραδώσουμε στην νέα γενιά, στην Ιστορία και στο μέλλον.