Έκθεση Κοινωνικών και Οικονομικών Τάσεων στις Ελληνικές Περιφέρειες Περιθώρια για βελτίωση και ευκαιρίες

Τι δείχνουν τα στοιχεία για την Περιφέρεια Ηπείρου

Το Παρατηρητήριο Περιφερειακών Πολιτικών (ΠΠΠ) σε συνεργασία με το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) παρουσίασαν την πρώτη Έκθεση Κοινωνικών και Οικονομικών Τάσεων στις Ελληνικές Περιφέρειες.

Αντικείμενο της Έκθεσης ήταν η συγκέντρωση και ανάλυση των βασικών παραμέτρων που επηρεάζουν την ιδιαίτερη αναπτυξιακή δυναμική κάθε περιφέρειας της Ελλάδας, δημιουργώντας μία αφετηρία για εμβάθυνση στο «προφίλ» καθεμιάς και για τον προσδιορισμό του δικού της προτύπου βιώσιμης ανάπτυξης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, για τους δύο συνεργαζόμενους φορείς, έχει η ανάδειξη των διαπεριφερειακών και ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων αλλά και των συγκριτικών τους πλεονεκτημάτων.

Η περιγραφική ανάλυση επιλεγμένων δεικτών σε περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, ανέδειξε ότι υπάρχουν περιθώρια για βελτίωση και ευκαιρίες για σύγκλιση των ελληνικών περιφερειών σε μια σειρά από τομείς:

Η μείωση και γήρανση του πληθυσμού αποτελούν εθνικό πρόβλημα, σχετίζονται με τους ρυθμούς ανάπτυξης σε περιφερειακό επίπεδο, ενώ παρουσιάζουν μειωμένη ένταση σε επιμέρους περιοχές όπως η Κρήτη και το Νότιο Αιγαίο. Οι γεννήσεις υπολείπονται των θανάτων πλέον και στις 13 περιφέρειες. Η τάση μετριάζεται από θετικές καθαρές μεταναστευτικές ροές σε 10 περιφέρειες.

Η οικονομική δραστηριότητα παρουσιάζει αμείωτα υψηλή συγκέντρωση στην Αττική, όπου καταγράφεται με διαφορά και το υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Ο ρυθμός επενδύσεων και πιστωτικής επέκτασης ανακάμπτουν με διαφορετική ταχύτητα μεταξύ των περιφερειών.

Η ανάγκη για σύγκλιση μεταξύ περιφερειών σε βασικούς οικονομικούς δείκτες παραμένει βασικός στόχος και πρόκληση, καθώς οι περιφέρειες των δύο μεγαλύτερων αστικών κέντρων και μεγάλο μέρος της νησιωτικής Ελλάδας καταγράφουν ταχύτερες επιδόσεις σε πολλούς τομείς.

Η ετερογένεια μεταξύ περιφερειών σε βασικούς κοινωνικούς δείκτες και η απόκλιση από τον μέσο Ευρωπαϊκό όρο παραμένει έντονη, όπως για θέματα εισοδηματικής ανισότητας, υπηρεσιών υγείας και κοινωνικής προστασίας.

Τα στοιχεία για την Περιφέρεια Ηπείρου που αφορούν στο έτος 2022 είναι αποκαλυπτικά.
Σε επίπεδο κατά κεφαλήν ΑΕΠ η περιοχή με 13.500 ευρώ, παραμένει στην προτελευταία θέση της κατάταξης μεταξύ των 13 περιφερειών, όταν ο μέσος όρος της χώρας είναι στα 19.500 ευρώ.

Την σημαντικότερη συνεισφορά στην περιφερειακή ανάκαμψη κατέγραψαν οι επενδύσεις στην περιφέρεια της Ηπείρου (6,6%), και ακολούθησαν του Νοτίου Αιγαίου (6%), της Κρήτης (6,3%), του Βορείου Αιγαίου (5,6%) και της Δυτικής Μακεδονίας(5,1%), με τις υπόλοιπες περιφέρειες να ακολουθούν με ελαφρώς ηπιότερες επιδόσεις.

Η συμμετοχή του εργατικού δυναμικού σε θέσεις έρευνας και τεχνολογίας την κατατάσσει στην 4η καλύτερη θέση πανελλαδικά με 23,1%.

Η παιδική θνησιμότητα μειώνεται ανά τα χρόνια, με τα μικρότερα ποσοστά να παρατηρούνται στην Ήπειρο, την Κρήτη, την Αττική, την Θεσσαλία, την Δυτική Ελλάδα και το Νότιο Αιγαίο, περίπου στους 2 θανάτους ανά 1000 γεννήσεις, ενώ ο Ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι στο 3.3.

Το ύψος καταθέσεων στο τραπεζικό σύστημα παρουσιάζει επίσης έντονες διαφορές ανά περιφέρεια, αναλογικά με το μέγεθος του ΑΕΠ σε τοπικό επίπεδο. Ενδεικτικά, η Αττική, η Ήπειρος και η νησιωτική Ελλάδα καταγράφουν υψηλά επίπεδα καταθέσεων, τα οποία ξεπέρασαν το 2023 το 100% του ΑΕΠ στις εν λόγω περιφέρειες.

Σε ότι αφορά την Υγεία και υγειονομικό σύστημα εξετάζονται ορισμένοι δείκτες για την κατάσταση υγείας του
πληθυσμού σε επίπεδο περιφέρειας. Από αυτούς, ο πιο βασικός είναι το προσδόκιμο επιβίωσης. Ο δείκτης αυτός επηρεάζεται τόσο από βιολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες, όσο και από κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες. Η Ελλάδα βρίσκεται ελαφρώς πάνω από το μέσο όρο της ΕΕ-27 όσον αφορά το προσδόκιμο επιβίωσης του πληθυσμού.

Στον δείκτη προσδόκιμο επιβίωσης ανά περιφέρεια, σε έτη, το 2022 η Ήπειρος βρίσκεται στην πρώτη θέση με 82.7 έτη. Ακολουθούν, το Βόρειο Αιγαίο με 82.3 έτη, η Κρήτη με 82.1 έτη.

Τα στοιχεία
Συνοπτικά τα στοιχεία της Έκθεσης Κοινωνικών και Οικονομικών Τάσεων σε ότι αφορούν την Ήπειρο έχουν ως εξής:
Δημογραφικές τάσεις
Η Ήπειρος βρίσκεται στην 8η θέση μεταξύ των ελληνικών περιφερειών σε σχέση με τη
σωρευτική μεταβολή (μείωση) του φυσικού της ισοζυγίου (-34.003 άτομα) από το 1990 έως
και το 2022. Η περιοχή αντιμετωπίζει ένα αρνητικό φυσικό ισοζύγιο, με μέσο όρο 2.664
γεννήσεις και 3.694 θανάτους ετησίως. Αυτή η τάση επιδεινώθηκε το 2022, με τις γεννήσεις
να μειώνονται σε 2.131 και τους θανάτους να αυξάνονται σε 4.289. Αυτό επιδεινώνεται
περαιτέρω από τον μέσο συντελεστή γονιμότητας 1,25, ο οποίος μειώθηκε στο 1,0 το 2022.

Ενώ το προσδόκιμο ζωής είναι υψηλό στα 80,75 έτη (αυξανόμενο στα 81,9 το 2022), και η
βρεφική θνησιμότητα είναι χαμηλή στο 4,11 (χωρίς αναφερόμενους βρεφικούς θανάτους το
2022), η περιοχή χρειάζεται να αντιμετωπίσει τον χαμηλό δείκτη γεννήσεων για να μετριάσει
τη μείωση του πληθυσμού. Η πλειονότητα των γεννήσεων συμβαίνει στις ηλικιακές ομάδες
[18-29 και]; 30-39 ετών, γεγονός που υποδηλώνει μια τάση προς σχετικά καθυστερημένη
τεκνοποίηση. Η Ήπειρος καταγράφει το 6ο χαμηλότερο μεταναστευτικό ισοζύγιο σε σχέση
με τις υπόλοιπες ελληνικές περιφέρειες, με καθαρές εισροές κατά 734 άτομα το 2022.

Οικονομική δραστηριότητα
Στον τομέα της οικονομικής δραστηριότητας, η περιφέρεια της Ηπείρου βρίσκεται στην
προτελευταία θέση στην κατάταξη των περιφερειών όσο αφορά το κατά κεφαλήν ΑΕΠ το
2022. Ωστόσο, παρά τον χαμηλό ρυθμό ανάπτυξής της, η Ήπειρος κατάφερε να ανακτήσει
και να ξεπεράσει το προ πανδημίας επίπεδο του ΑΕΠ της. Μάλιστα, ενδεικτική της δυναμικής
για περαιτέρω ανάπτυξη είναι η σημαντική συνεισφορά των επενδύσεων στο ρυθμό
μεγέθυνσης του ΑΕΠ.

Επιχειρηματικότητα
Η περιφέρεια της Ηπείρου εμφανίζει μεικτές επιδόσεις στους τομείς της επιχειρηματικότητας, όπως καταδεικνύεται από μια σειρά επιλεγμένων δεικτών που αφορούν το επιχειρηματικό οικοσύστημα και την ανταγωνιστικότητα. Ειδικότερα, κατατάσσεται στην τέταρτη θέση από το τέλος σε αριθμό επιχειρήσεων, τζίρο και αριθμό εργαζομένων.
Ωστόσο, θετική τάση είναι η υψηλή συμμετοχή του ανθρώπινου δυναμικού σε θέσεις έρευνας και ανάπτυξης.

Χρηματοπιστωτικός τομέας
Επίσης, η περιφέρεια Ηπείρου εμφανίζει επίδοση υψηλότερη του μέσου όρου των
περιφερειών και σε τομείς του χρηματοπιστωτικού συστήματος, στη βάση επιλεγμένων
μεταβλητών για την πρόσβαση στο τραπεζικό σύστημα, τις καταθέσεις και τη χρηματοδότηση
του επιχειρηματικού τομέα. Ενδεικτικά, στην Ήπειρο το 2023 εμφανίζονται ο δεύτερος
υψηλότερος ρυθμός πιστωτικής επέκτασης, ο τρίτος υψηλότερος λόγος καταθέσεων προς
ΑΕΠ και τέταρτος υψηλότερος λόγος ροών επιχειρηματικών δανείων προς το ΑΕΠ.

Αγορά εργασίας
Αναφορικά με την αγορά εργασίας, η περιφέρεια Ηπείρου παρουσιάζει το τέταρτο
χαμηλότερο μερίδιο στη συνολική απασχόληση της χώρας την περίοδο 2001-2023.

Παράλληλα, το 2023 παρουσιάζει το πέμπτο υψηλότερο μερίδιο μισθωτής απασχόλησης στη
χώρα αλλά και το έκτο υψηλότερο ποσοστό αυτοαπασχολουμένων. Το ποσοστό ανεργίας
ήταν το τέταρτο υψηλότερο μεταξύ των περιφερειών το 2023 (13,8% σε σχέση με 11,1%),
ενώ το ποσοστό συμμετοχής στην εργασία είναι επίσης το τέταρτο υψηλότερο μεταξύ των
περιφερειών (72,2% σε σχέση με 71,4%). Την περίοδο 1999-2023, το μέσο ποσοστό ανεργίας
στα άτομα με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης (ISCED 0-2) διαμορφώνεται σε 12,7%, στα άτομα
με μέσο επίπεδο εκπαίδευσης (ISCED 3-4) σε 18,8% και στα άτομα με υψηλό επίπεδο
εκπαίδευσης (ISCED 5-8) σε 12,0%. Τέλος, οι θετικές ροές προσλήψεων-αποχωρήσεων την
περίοδο 2015-2023 διαμορφώθηκαν σε 2,8 χιλ. θέσεις εργασίας κατά μέσο όρο.

Κοινωνικές υπηρεσίες
Παρότι το κατά κεφαλή διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών στην Ήπειρο κινείται σε
χαμηλότερα επίπεδα συγκριτικά με τον εθνικό μέσο όρο, η περιφέρεια σημειώνει εν γένει
ιδιαίτερα υψηλές επιδόσεις στον τομέα της κοινωνικής ένταξης και της πρόσβασης σε
κοινωνικές υπηρεσίες. Ειδικότερα, στην Ήπειρο καταγράφεται το δεύτερο χαμηλότερο
ποσοστό του πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, ο δεύτερος
χαμηλότερος δείκτης εισοδηματικής ανισότητας, αλλά και το δεύτερο χαμηλότερο χάσμα
απασχόλησης των φύλων μεταξύ των περιφερειών μετά την Αττική, παρά το γεγονός ότι η
Ήπειρος αποτελεί την γηραιότερη ελληνική περιφέρεια. Πολύ υψηλές είναι οι επιδόσεις της
περιφέρειας και σε όρους προσδόκιμου επιβίωσης (το υψηλότερο προσδόκιμο σε όλη τη
χώρα) αλλά και στη δυναμικότητα του συνολικού υγειονομικού συστήματος, όπως
αποτυπώνεται μέσα από δείκτες για τη συγκέντρωση κλινών νοσηλείας και ιατρών
αναλογικά με τον πληθυσμό των επιμέρους περιφερειών.

Δείκτες σε επιλεγμένους κλάδους
Στον τομέα του πολιτισμού και τους διαθέσιμους δείκτες σε περιφερειακό επίπεδο,
αναφέρεται ενδεικτικά πως η περιφέρεια της Ηπείρου παρουσιάζει το ίδιο ποσοστό (0,7%)
κατά μέσο όρο σε χρήσεις γης πολιτισμού με την Δυτική Μακεδονία και τον εθνικό μέσο όρο
για την περίοδο 2009-2018. Ενώ για το 2022 παρουσιάζει το δεύτερο χαμηλότερο ποσοστό
απασχόλησης του πληθυσμού της σε χώρους πολιτισμού (1,4%) μαζί με την Δυτική Ελλάδα.

Επιπλέον, η επισκεψιμότητα στα μουσεία και στους αρχαιολογικούς χώρους της Ηπείρου
διαμορφώνεται αρκετά χαμηλότερα από τον εθνικό μέσο όρο το 2023.
Στον τομέα του τουρισμού, οι διαθέσιμοι δείκτες γύρω από τις τουριστικές αφίξεις, τις
διανυκτερεύσεις και την πληρότητα των καταλυμάτων καταδεικνύουν αρκετά περιθώρια
βελτίωσης του κλάδου σε σύγκριση με άλλες περιφέρειες της χώρας. Αξίζει να σημειωθεί ότι
για το 2023 η Ήπειρος αποτέλεσε αρκετά δημοφιλέστερη επιλογή για τους τουρίστες της
ημεδαπής από ότι της αλλοδαπής.

Περιβάλλον και χωροταξία
Αναφορικά με το περιβάλλον, η Ήπειρος διαθέτει τον τρίτο μεγαλύτερο αριθμό
εγκαταστάσεων αποτέφρωσης απορριμμάτων, συγκλίνοντας με την Πελοπόννησο καθώς και
μία μονάδα ανάκτησης ενέργειας. Συγκριτικά με τις υπόλοιπες περιφέρειες έχει μέση
δυναμικότητα αποτέφρωσης και ανάκτησης ενέργειας.

Ως προς τις χρήσεις γης για μεταφορές, η Ήπειρος βρίσκεται στην τελευταία θέση μεταξύ
των περιφερειών της χώρας λόγω τους ιδιαίτερα ορεινού γεωγραφικού ανάγλυφού της, ενώ
δεν διαθέτει σιδηροδρομικό δίκτυο.