Γράφει ο Γιώργος Πριόβολος*
Μηδενίζοντας το Χρέος.
Ένα Όνειρο για Ελεύθερες Κοινωνίες
Μια διεθνής πολιτική απόφαση που θα μπορούσε να ανατρέψει την παγίδα της εξάρτησης και να απελευθερώσει την ανθρωπότητα.
Ζούμε σε έναν κόσμο όπου η πρόοδος της επιστήμης, η τεχνολογία και οι πόροι της γης θα μπορούσαν να εγγυηθούν αξιοπρεπή ζωή για όλους. Κι όμως, η πλειοψηφία των χωρών βρίσκεται εγκλωβισμένη σε ένα σύστημα χρέους που λειτουργεί σαν αλυσίδα γύρω από τον λαιμό τους.
Το παγκόσμιο χρέος έχει φτάσει στα 315 τρισεκατομμύρια δολάρια (2024), ενώ ο συνολικός παγκόσμιος πλούτος ανέρχεται σε περίπου 454 τρισεκατομμύρια δολάρια. Η ανθρωπότητα δεν είναι φτωχή.
Είναι αιχμάλωτη ενός μηχανισμού που ανακατανέμει πόρους από τους πολλούς προς τους λίγους.
-Πώς δημιουργείται το χρέος
Το χρέος δεν είναι απλώς δανεικά που παίρνουν τα κράτη για να επενδύσουν σε ανάπτυξη ή υποδομές. Δημιουργείται και διογκώνεται μέσα από:
την εξάρτηση από ξένες αγορές κεφαλαίου,
τα υψηλά επιτόκια που επιβάλλουν ιδιωτικές τράπεζες και θεσμοί όπως το ΔΝΤ,
τις κρίσεις που συχνά προκαλούνται ή εντείνονται από κερδοσκοπικά κεφάλαια και διεθνείς αγορές.
Ενώ η παγκόσμια παραγωγή πλούτου αυξάνεται, το μεγαλύτερο μέρος της μεταφέρεται στα χέρια μιας πολύ μικρής οικονομικής ελίτ. Σύμφωνα με διεθνείς εκθέσεις, το 1% του πληθυσμού κατέχει σχεδόν το μισό του παγκόσμιου πλούτου, ενώ δισεκατομμύρια άνθρωποι αγωνίζονται να καλύψουν βασικές ανάγκες.
-Το παράδειγμα της Ελλάδας, της Αργεντινής και του Τρίτου Κόσμου
Η Ελλάδα, ιδιαίτερα στην περίοδο των μνημονίων (2010–2018), γνώρισε με τον πιο σκληρό τρόπο τι σημαίνει να υποτάσσεται μια κοινωνία σε όρους δανειστών.
Περικοπές σε μισθούς, συντάξεις, δημόσιες υπηρεσίες,κοινωνική απορρύθμιση,μαζική μετανάστευση νέων.
Η Αργεντινή υπήρξε υπόδειγμα της παγίδας του χρέους. Δανείστηκε με ευνοϊκούς (φαινομενικά) όρους τη δεκαετία του 1990, αλλά βρέθηκε σε βαθιά ύφεση και χρεοκοπία το 2001, με τις πολιτικές του ΔΝΤ να επιδεινώνουν την κρίση.
Πολλές χώρες της Αφρικής και της Ασίας, παγιδευμένες σε «αιώνιο χρέος» προς διεθνείς τράπεζες και πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις, δεν μπορούν να επενδύσουν σε υγεία, παιδεία και ανάπτυξη, επειδή μεγάλο μέρος των εσόδων τους κατευθύνεται σε αποπληρωμή τόκων.
-Η αντίφαση: Πλούτος υπάρχει, αλλά φυλακίζεται
Η μεγαλύτερη ειρωνεία του σύγχρονου οικονομικού συστήματος είναι ότι ο πλανήτης παράγει επαρκή πλούτο για να καλύψει τις βασικές ανάγκες όλων.
Η ανισότητα δεν είναι φυσικό φαινόμενο αλλά αποτέλεσμα πολιτικών και χρηματοοικονομικών αποφάσεων. Το χρέος είναι το όπλο που διατηρεί αυτή την ανισότητα.
Εξασφαλίζει ότι τα κράτη θα παραμένουν εξαρτημένα από τους δανειστές, και οι κοινωνίες δεν θα μπορούν να καθορίζουν τις προτεραιότητές τους.
-Μια εναλλακτική πορεία
Για να απεγκλωβιστούν τα κράτη από αυτό το ασφυκτικό σύστημα, χρειάζονται τομές:
Διαγραφή ή αναδιάρθρωση χρεών που δεν είναι βιώσιμα και έχουν αποπληρωθεί πολλές φορές μέσα από τόκους.
Δίκαιη φορολόγηση του μεγάλου πλούτου και των πολυεθνικών που συχνά αποφεύγουν τις υποχρεώσεις τους.
Διεθνής συνεργασία για τη ρύθμιση των αγορών κεφαλαίου, ώστε να περιοριστεί η κερδοσκοπία.
Επενδύσεις στην παραγωγή, την πράσινη ενέργεια και την κοινωνική πρόνοια, για ανάπτυξη με κέντρο τον άνθρωπο, όχι το χρέος.
-Μια τολμηρή πολιτική απόφαση
Ίσως ακούγεται ουτοπικό, αλλά η ιστορία προχώρησε πολλές φορές με αποφάσεις που αρχικά θεωρήθηκαν αδιανόητες.
Φανταστείτε ένα διεθνές φόρουμ κρατών – ένα νέο «Συνέδριο των Εθνών» – που αποφασίζει πολιτικά να μηδενίσει το παγκόσμιο χρέος.
Μια τέτοια κίνηση δεν θα ήταν λογιστικό τέχνασμα, αλλά μια συλλογική πράξη ελευθερίας. Θα αφαιρούσε από μια μικρή μειοψηφία υπερπλουσίων και χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων το όπλο με το οποίο κρατούν κυβερνήσεις και λαούς σε διαρκή ομηρία.
Με το χρέος εκτός παιχνιδιού, οι κοινωνίες θα μπορούσαν να ανακατανείμουν τους πόρους τους σε υγεία, παιδεία, πράσινη ανάπτυξη και ισότητα, σπάζοντας τον κύκλο της εξάρτησης και της ανισότητας.
Το παγκόσμιο χρέος δεν είναι φυσικός νόμος. Είναι κοινωνικό και πολιτικό κατασκεύασμα που υπηρετεί τα συμφέροντα μιας ελάχιστης μειοψηφίας.
Η αναμέτρηση με αυτό το σύστημα δεν είναι μόνο οικονομική.
Είναι ζήτημα δημοκρατίας, αξιοπρέπειας και ελευθερίας.
Η ανθρωπότητα δεν στερείται μέσων, αλλά βούλησης και πολιτικής τόλμης για να αξιοποιήσει τον πλούτο που παράγει προς όφελος όλων και ΟΧΙ ΜΟΝΟ του 1%.
*Ο Γιώργος Πριόβολος είναι οικονομολόγος -διδάκτωρ κοινωνικών επιστημών.