Ο λαός μας, που αναμένει να έρθει η χειμερινή περίοδος τηρεί ορισμένα έθιμα, για να έρθει καλή και παραγωγική σπορά…
Προχθές, στο Δημοτικό Σχολείο Νεοχωρίου ο Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων σε συνεργασία με το Διδακτικό Προσωπικό του σχολείου αναβίωσαν το έθιμο Πολυσπόρια. Ένα έθιμο με μακραίωνη ιστορία στον ελληνικό χώρο μιας και οι ρίζες του ξεκινάνε από τη λατρεία της θεάς Δήμητρας. Το έθιμο αυτό ταυτίζεται με τις αγροτικές περιοχές και σχετίζεται με τη σοδειά ή τη σπορά των γεωργικών προϊόντων.
Η βιωματική μάθηση είναι αναπόσπαστο μέρος της διδακτικής διαδικασίας και η σύνδεσή μας με τα ήθη και έθιμα του τόπου μας μάς δίνει την αίσθηση της ιστορικής συνέχειας και του «ανήκειν». Οι μαθητές μας έμαθαν για το έθιμο, το οποίο στο Νεοχώρι λέγεται και Παλιοσπόρια, είδαν τη διαδικασία, τα καζάνια, τις πυροστιές και στο τέλος γεύτηκαν τα ομολογουμένως επιτυχημένα παλιοσπόρια με μπόλικο ρόδι –τοπικό προϊόν-, μέλι και ξηρούς καρπούς.
Ευχαριστούμε το Δ. Σ. του συλλόγου γονέων και κηδεμόνων και όλους τους γονείς που συμμετείχαν και βοήθησαν στην επιτυχία της δράσης αυτής.
Ευχαριστούμε τον αντιδήμαρχο του Δήμου Νικ. Σκουφά, κύριο Δήμο Δημήτριο για την παρουσία του στη δράση μας.
ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΘΙΜΟ
Mε αρκετές παραλλαγές σε ολόκληρη τη χώρα φτιάχνονται τα πολυσπόρια στη γιορτή της Παναγίας της Πολυσπορίτισσας ή Μεσοσπορίτισσας, δηλαδή στα Εισόδια της Θεοτόκου στις 21 Νοεμβρίου ή του Αγίου Ανδρέα στις 30 Νοεμβρίου ή στα Νικολοβάρβαρα στις 5,6 Δεκεμβρίου.
Πρόκειται για ένα έθιμο όπου τα αγροτικά νοικοκυριά κάνουν μια προσφορά στη γη, ακριβώς αυτή την εποχή που είναι ταυτισμένη με τη σπορά, και είναι η συνέχεια αρχαιότατου εθίμου που ονομαζόταν πανσπερμία, δηλαδή όλοι οι σπόροι, μ’ άλλα λόγια πολυσπόρια.
Η προσφορά αυτή του αγροτικού ανθρώπου, ένα είδος αναίμακτης θυσίας, γίνεται προς τη γη, τη βασική πηγή των αγαθών που εξασφαλίζουν την επιβίωσή του. Οι αρχαίοι μας πρόγονοι τη λάτρευαν στο πρόσωπο της Θεάς Δήμητρας και της κόρης της Περσεφόνης, που με την ευρηματική πλοκή του ο μύθος τη φέρνει στον Κάτω κόσμο, στο κέντρο της γης δηλαδή, εκεί που πέφτει ο σπόρος για να βλαστήσει και να θρέψει τον άνθρωπο.
Αν γυρίσουμε το βλέμμα μας πίσω απ’ αυτή τη λεπτή γραμμή και αναζητήσουμε τη συμβολική σημασία της «μισοσπορίτισσας» πέρα από την καθαρά θρησκευτική της διάσταση, θα ανακαλύψουμε ότι η γιορτή τοποθετείται στα μέσα περίπου της γεωργικής περιόδου, όταν οι πρώτοι καρποί – σημάδια για τη σοδειά έχουν αρχίσει να φαίνονται, και ο αγρότης εκφράζει την ευγνωμοσύνη του για όσα μέχρι τότε του έχει δώσει η μάνα γη και την ελπίδα ότι οι καρποί που κρύβει μέσα της και θα δώσει στη συνέχεια, θα επαρκέσουν για το υπόλοιπο του χρόνου. «Μισό ‘φαγα, μισό ‘σπειρα, μισό ‘χω να περάσω» είναι το λαϊκό σύνθημα της γιορτής.
Σαν θρησκευτική ημέρα η γιορτή της Παναγίας είναι η ημέρα που οι γονείς της Παναγίας οδήγησαν την Παναγία στον Ναό (είσοδος) και την παρέδωσαν στους ιερείς του Ναού.
Την ημέρα αυτή σε πολλές περιοχές της Ελλάδας όπως στην Αιτωλοακαρνανία, την Ήπειρο, την Θεσσαλία και την Θράκη έβραζαν «πολυσπόρια» ή «μπόλια» ή ακόμη και «μπουρμπουρέλια». Τα έθιμα αυτά δείχνουν μαγικό-παραγωγικές ενέργειες της εποχής, που τελειώνει η σπορά και αναμένεται η βλάστηση. Τα πολυσπόρια είναι βρασμένα δημητριακά ανακατεμένα με όσπρια, μία πανσπερμία από σιτάρι, κριθάρι, καλαμπόκι, κουκιά, ρεβίθια, φασόλια και φακές.
Το έθιμο της Παναγιάς της Πολυσπορίτισσας όπως το καταγράφει ο Φίλιππος Βρετάκος («Οι δώδεκα μήνες του έτους και αι κυριώτεραι εορταί των»): «Ονομάζουν όμως αυτήν και Πολυσπορίτισσα (Ευρυτανία, Δυτ.Μακεδονία, κ.α.), επειδή την ημέραν αυτήν, κατά το έθιμον, έβραζαν εντός χύτρας «πολυσπόρια», ήτοι διαφόρους δημητριακούς καρπούς και όσπρια, ως σιτάρι, αραβόσιτον (καλαμπόκι), λαθούρια, ρεβίθια, φασόλια, κουκκιά κ.τ.λ., τα οποία εμοίραζαν εις τον κόσμον «για τα χρόνια πολλά», δια να εξασφαλίσουν δηλαδή κατά το ερχόμενο έτος την αφθονίαν των καρπών. […] μοιράζουν δηλαδή «απαρχές» και θυμίζουν τα αρχαία «Πυανέψια» του ίδιου περίπου μήνα».
Επίσης ο Δημ. Λουκόπουλος («Γεωργικά της Ρούμελης», Αθήναι 1938, σ.171) αναφέρει: «Την 21ην Νοεμβρίου, οι γεωργοί γιορτάζουν την πολυσπορίτισσα ή Μεσοσπορίτισσα. Πολυσπορίτισσα λένε, γιατί σε πολλά χωριά παίρνουν πολυσπόρια (σιτάρι, καλαμπόκι, κουκκιά, κ.λ.π.) και πάνε στην πηγή, τα ρίχνουν μέσα και λένε: όπως τρέχει το νερό, να τρέχη το βιό. Παίρνουν νερό και γυρίζουν. Επίσης τη μέρα αυτή αντίς άλλο φαγητόι βράζουν τα πολυσπόρια, τρώνε και μοιράζουν και σε δικούς τους για χρόνια πολλά. Μεσοσπορίτισσα, όπως λένε, το είπαν με το να μεσιάζη τότε η πρώιμη σπορά τους. Κι αυτή τη μέρα βασιλεύει η πούλια, αν τύχη ξαστεριά. Κι όπως θα κάμη αυτήν τη μέρα, θα κάμη και τις σαράντα κατοπινές μέρες».
Το σημαντικό αυτό έθιμο των γεωργών το συναντάμε και ανήμερα του Αγίου Ανδρέα για να αντρειωθούν τα σπαρτά τους.
“Σ’τσι τριάντα, τ’αγι’ Αντριός αντρειεύει ο καιρός”
Δεν αντρειεύει μονάχα το κρύο, αλλά και τα σπαρτά κι όλα τα ζωντανά. Για αυτό κι οι αγρότες συνήθιζαν και τούτη τη μέρα να ετοιμάζουν «πολυσπόρια» για να τα διαβάσει ο παπάς και «να πάει καλά η χρονιά με πλούσια μπερεκέτια».
Αλλού πάλι, από την παραμονή της εορτής του και για τρεις συνεχόμενες βραδιές, οι νοικοκυρές έριχναν στα κεραμίδια του σπιτιού βρασμένο στάρι και καλαμπόκι, λέγοντας «Αντρά, Αντρά ν’αντρώσ’ν τα στάρια και τα καλαμπόκια μας».
Τα πολυσπόρια της Παναγίας, όσο και αυτά του Αγίου Ανδρέα, δεν είναι άσχετα με τα Πυανέψια ή τους Χύτρους της αρχαιότητας. Τα Πυανέψια ήταν γιορτή αφιερωμένη στον Απόλλωνα, κατά τη διάρκεια της οποίας πρόσφεραν στο θεό τους πρώτους καρπούς της σοδειάς (τις απαρχές των καρπών). Η ονομασία της γιορτής προέρχεται από την λέξη πύαμος (= κύαμος, κουκί) και το ρήμα ἕψω, που σημαίνει βράζω, μαγειρεύω. Κατά τα Πυανέψια έβραζαν σπόρους κάθε είδους. Πανσπερμία ετοίμαζαν και κατά τους λεγόμενους «Χύτρους», τρίτη ημέρα των Ανθεστηρίων, γιορτή αφιερωμένη στον ψυχοπομπό Ερμή και τους νεκρούς. Κάθε σπίτι την ημέρα αυτή μαγείρευε μέσα σε χύτρες διάφορους σπόρους. Κανένας ζωντανός δεν έτρωγε από το φαγητό αυτό που προοριζόταν για τον Ερμή και τους νεκρούς, των οποίων οι ψυχές πίστευαν ότι την ημέρα αυτή ανέβαιναν στον επάνω κόσμο.