Έγνων εν Άρτη άνθρωπον του Θεού.

(Ένα μικρό αφιέρωμα στον μακαριστό π.Αθανάσιο Φακίνο)

Του πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου-εκπαιδευτικού(χημικού)

Εισαγωγικά
Την Πέμπτη 28 Φεβρουαρίου 2013 η στρατευόμενη τοπική Εκκλησία της Άρτας απώλεσε ένα εκλεκτό της μέλος και την Παρασκευή 1 Μαρτίου 2013 προέπεμψε στο αιώνιο ταξίδι τον π. Αθανάσιο Φακίνο.
Ο π.Αθανάσιος έσυρε για πολλά χρόνια τον Σταυρό του πνευματικού πατρός και έγινε εξομολόγος και πνευματικός πατέρας πάρα-πολλών ανθρώπων. Ο γράφων είχε την τιμή και την ευλογία μετά από παρότρυνση και απαίτηση του μακαριστού γέροντος να συνεχίσει για ΕΝΤΕΚΑ χρόνια το έργο αυτό, με τις ευχές και τις ευλογίες του,. Δυστυχώς όμως αυτό σταμάτησε για λόγους που οι ασχολούμενοι με τα τοπικά εκκλησιαστικά γνωρίζουν πολύ καλά και όσο περνά ο χρόνος γίνεται αισθητή η απουσία της ποιμαντικής αυτής μέριμνας. Μια άλλη ευλογία και τιμή που είχε ο γράφων ήταν η « εν πετραχηλίω συνομιλία» με τον μακαριστό Γέροντα τουλάχιστον πέντε φορές, μετά από απαίτηση του ίδιου στο ησυχαστήριό του στην Γραμμενίτσα. Τέλος ιδιαίτερη ευλογία είναι και το μεγάλο μέρος του χειρόγραφου αρχείου του που μας δώρισε ο μακαριστός γέροντας. Ως ελάχιστο φόρο τιμής στην εκκλησιαστική αυτή προσωπικότητα της «εν Άρτη εκκλησίας» είναι και το άρθρο που δημοσιεύουμε.
Η σύγχρονη ποιμαντική ωφελείται τα μέγιστα αν αναζητά μέσα στο ιστορικό «παρόν» της Εκκλησίας, πρότυπα στους δρόμους της διακονίας του λαού του Θεού. Γράφει χαρακτηριστικά ένας από τους σύγχρονους υπηρέτες του ποιμαντικού στοχασμού.

«…πολλά ρυάκια ποτίζουν το πνευματικό έδαφος της πατρίδας μας, όχι μόνο τα παλιότερα χρόνια, αλλά και κατά τους τελευταίους δύσκολους καιρούς. Τα περισσότερα από αυτά είναι άγνωστα, οι πολλοί δεν τα προσέχουν και οι αρμόδιοι δεν τα παρουσιάζουν… Κοινό γνώρισμά τους είναι ότι αγάπησαν ιδιαίτερα τον Σαρκωμένο Θεό, ένιωσαν βαθιά το μήνυμά του και προσπάθησαν να το μεταδώσουν ζωντανό στον διψασμένο κόσμο… Κάτι τέτοιες πνευματικές καταβολές πρέπει να τις προσέχει ιδιαίτερα η ιστορία και η ιστοριογραφία. Η τελευταία δεν συντίθεται μόνο από το υλικό επισήμων αρχείων και διοικητικών πράξεων. Την υφαίνουν μάλλον οι ήρεμες και γόνιμες προσφορές των αληθινών εκείνων ανθρώπων που λαχτάρησαν τον Θεό κι έζησαν γνήσια το Ευαγγέλιο και το μετέδωσαν ως Ορθοδοξία και Ορθοπραξία..» (π. Ηλίας Μαστρογιαννόπουλος).
Ο ερευνητής στέκεται με σεβασμό και ευλάβεια στα άγνωστα αυτά «ρυάκια», τους πατέρες αυτούς δηλαδή που προικισμένοι με το χάρισμα της πνευματικής αναγέννησης και καθοδήγησης ψυχών, υιοθέτησαν το ορθόδοξο ήθος των παλιότερων και έγιναν σύγχρονοι πατέρες, σύμβουλοι της νεοελληνικής οικογένειας, ποτίζοντας με τα νάματα της Χάριτος του Χριστού ανθρώπινες διψασμένες ψυχές. Οι ιερές μνήμες της ζωής τους λειτουργούν στην συνείδησή μας παραμυθητικά, θεραπευτικά, διδακτικά και αναζωογονητικά. Στην κατηγορία αυτή των νεότερων καθηγητικών μορφών, που συνέχισαν την μακραίωνη παράδοση της πνευματικής πατρότητας, ανήκει και η προσωπικότητα του πολυσέβαστου μακαριστού Γέροντος π. Αθανασίου Φακίνου. Ό,τι γράφεται στην συνέχεια είναι μία πρώτη προσπάθεια σκιαγράφησης της πνευματικής προσωπικότητας του μακαριστού Γέροντα. Βασίζεται αποκλειστικά σε προσωπικές εμπειρίες και πληροφορίες του γράφοντα, χωρίς την παρουσίαση γεγονότων, μαρτυριών και εμπειριών άλλων προσώπων για την αποφυγή ποικίλλων παρεξηγήσεων και ενστάσεων.

Έτσι δεν παρουσιάζουμε το χάρισμα της προσευχής, το χάρισμα των ιαμάτων από σοβαρές πνευματικές ασθένειες και άλλα χαρίσματα του Γέροντα. Ίσως μελλοντική έρευνα και καταγραφή μάς δώσει την ευκαιρία να γνωρίσουμε και αυτές τις πτυχές της προσωπικότητας του μακαριστού πατρός. Γι’ αυτό λοιπόν, εκ προοιμίου, η προσπάθεια αυτή είναι ΑΤΕΛΗΣ.
Αποτελεί όμως μία πρώτη απόπειρα σκιαγραφήσεως της πνευματικής-ποιμαντικής φυσιογνωμίας του μακαριστού Γέροντα.
Αυτό πιστεύουμε ότι επιβάλλεται στις μέρες μας, καθότι τέτοιες προσωπικότητες αποτελούν σύγχρονο πνευματικό θησαύρισμα και ο τρόπος της διακονίας τους αποτελεί παρακαταθήκη ζωής και μεγάλη πνευματική κληρονομιά προς αξιοποίηση και για εκείνους που συνεχίζουν το έργο τους και για όσους τις γνώρισαν.
Πτυχές της πνευματικής του προσωπογραφίας
«Ιδού τούτο έγνωκα, ότι συ άνθρωπος ει του Θεού, και ρήμα Κυρίου εν τω στόματί σου αληθινόν (Γ Βας. ιζ , 24).
Το χωρίο αυτό, αποτυπώνει ανάγλυφα, κατά τον καλύτερο τρόπον το κυρίαρχο στοιχείο της προσωπικότητας του μακαριστού γέροντα Αθανασίου.
«Ιδού τούτο έγνωκα, ότι συ άνθρωπος ει του Θεού, και ρήμα Κυρίου εν τω στόματί σου αληθινόν» (Γ Βασ. ιζ , 24). Γιατί τι άλλο μαρτυρούν όσοι τον γνώρισαν; Τι άλλο παρά το ότι ο αοίδιμος υπήρξε άνθρωπος του Θεού «πορευόμενος εν αληθεία και κηρύττων ου λόγοις μόνοις, αλλά και έργοις και πράξεσι »το Ευαγγέλιον της σωτηρίας.

Ο μακαριστός Γέροντας Αθανάσιος, «λευκανθείς ἐν τῇ τοῦ Χριστοῦ διακονίᾳ», διήλθε την ζωή του, σύμφωνα με τον Αποστολικό λόγο, κατάλληλα προσαρμοζόμενο
“εν υπομονή πολλή, εν θλίψεσιν, εν ανάγκαις, εν στενοχωρίαις, εν πληγαίς, εν φυλακαίς, εν ακαταστασίαις, εν κόποις, εν αγρυπνίαις, εν νηστείαις, εν αγνότητι, εν γνώσει, εν μακροθυμία, εν χρηστότητι, εν ΠνεύματιΑγίω, εν αγάπη ανυποκρίτω, εν λόγω αληθείας, εν δυνάμει Θεού, διά των όπλων της δικαιοσύνης των δεξιών και αριστερών, διά δόξης και ατιμίας, διά δυσφημίας και ευφημίας, ως πλάνος και αληθής, ως αγνοούμενος και επιγινωσκόμενος, ως αποθνήσκων και ιδού ζων, ως παιδευόμενος και μη θανατούμενος” (Πρβλ. Β´ Κορ. 6, 4-9),.
Η ζωή του ήταν γεμάτη από διακυμάνσεις, πολύ αγώνα και διαρκείς θυσίες. Από τα 77 χρόνια της επίγειας πορείας του , οι 40 ήταν χρόνοι εκκλησιαστικής διακονίας. Μιας διακονίας « ἐν φόβῳ Θεοῦ, ἐν ὑψηλῇ αἰσθήσει τοῦ καθήκοντος καὶ ἐν πλησμονῇ ἀγάπης διὰ τὴν Ἐκκλησίαν καὶ διὰ τὸν ἄνθρωπον» είτε από την θέση του Ιεροκήρυκα, είτε από την θέση του εξομολόγου-πνευματικού.
Μίας διακονίας σταυροαναστάσιμης, πλήρους χαρμολύπης , «ἐν δυνάμει Θεοῦ, … διὰ δόξης κα ὶἀτιμίας» (Β΄ Κορ. 6: 7-8),όπως είναι η διακονία των γνησίων εργατών του Ευαγγελίου, των πιστών οικονόμων της Χάριτος.

Ο χαρακτήρας του Γέροντα
Σαν χαρακτήρας διακρινόταν για την κατά Χριστό ταπείνωση, και για τις συναφείς προς αυτή αρετές της σεμνότητας, της προσήνειας, της ειλικρινείας και της γνησιότητας. Μεγάλη υπήρξε εν προκειμένω και η επίδραση των ευλαβών και ευσεβών γονέων του στον χαρακτήρα του, οι οποίοι του μετέδωσαν από την παιδική ηλικία την γνήσια ορθόδοξη ρωμαίικη πίστη ζωή, παράδοση και ευλάβεια.
Ο μακαριστός Γέροντας Αθανάσιος ήταν αρχοντικός, ευγενής, μειλίχιος, πράος « και ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ», σώφρων και συνετός, φίλεργος, υπομονετικός, καρτερικός, φιλόστοργος, ανεξίκακος, , συνεπὴς στὰ ιερὰ καθήκοντα, που του εμπιστεύτηκε η Εκκλησία και πλήρως αφοσιωμένος σε Αυτὴ «ἕως θανάτου» .
Με την πρωτόγνωρη προσήνεια, την χριστιανική διάκριση, την δυσεύρετη στις μέρες μας ευαισθησία, την ευαγγελική ταπείνωση και απλότητα, με την καθαρότητα της ζωής, το ορθόδοξο ήθος, το πατερικό και διδακτικό ύφος, την βαθιά και ακλόνητη πίστη και την πανθομολογούμενη αγάπη πρός τον Θεάνθρωπο και τον συνάνθρωπο κατέκτησε τις καρδιές όλων όσων τον γνώρισαν.
Η μετριοφροσύνη, η μειλιχιότητα, η πραότητα, η πίστη προς τον Θεό και η αγάπη προς τον πλησίον υπήρξαν οι αρετές που ενσάρκωνε.

Θα μπορούσαμε να τον χαρακτηρίσουμε «ελαία εύκαρπο και ευθαλή, Ευαγγελικής υπομονής και αντοχής σφραγισμένο στόμα, Προφητικής ενοράσεως και ανεξικακίας πατερικό βλέμμα, Βιβλική μορφή, Ταπεινό κήρυκα, στοργικό και μεγάθυμο, ανεκτικό και φιλάνθρωπο, πονόψυχο και ελεήμονα, Αξιοπρεπή και ευαίσθητο, Άξιο του Χριστού και της Εκκλησίας Του σεμνό λειτουργό.
Αγαπήθηκε από τον κλήρο και τον λαό διότι και ο ίδιος αγάπησε πολύ. Τιμήθηκε, γιατί γνώριζε να τιμά. Έτυχε σεβασμού, επειδή σεβόταν τους πάντες, μικρούς και μεγάλους, ανεξαρτήτως βαθμού και θέσης. Ανάπαυσε Μητροπολίτες σαν συνεργάτης τους και συνδιοικητής της Εκκλησίας.

Τα χαρίσματα του Γέροντα
Γνωρίσαμε τον μακαριστό Γέροντα «ως πεπλησμένον σοφίας, πείρας εκκλησιαστικής και εκκλησιαστικού φρονήματος», που αγαπούσε την τάξη και ευπρέπεια της Εκκλησίας και «τηρούντα τα κεκανονισμένα θέσμια» και σεβόμενο τους αιωνίους εκκλησιαστικούς θεσμούς «τους υπό των Αγίων Θεοφόρων Πατέρων καταρτισθέντας και ευλογηθέντας».
Ευτυχήσαμε να απολαύσουμε την τίμια και εκκλησιαστική γνωριμία, καθοδήγηση και συνεργασία σε πολλά και δύσκολα θέματα, άγνωστα σε πολλούς, που η Πρόνοια του Αγίου Θεού παρουσίασε στην πορεία της ιερατικής μου διακονίας. Και στα θέματα αυτά μάς αποκαλύφθηκε το πνευματικό μέγεθος του Γέροντα ο οποίος «εν διακρίσει και αγάπη», δίνοντας σωστές οδηγίες και κατευθύνσεις τακτοποίησε ψυχές και αναύπασε συνειδήσεις.
Επί πλέον γνωρίσαμε αυτόν σαν υποδειγματικό Λειτουργό και «ως Αγαθόν Πατέρα διακατεχόμενο εξ ειλικρινούς αγάπης»,προς όλα τα μέλη του ποιμνίου του.
Τέλος δε, γνωρίσαμε αυτόν όχι μόνο «εν ημέραις χαράς και ευφροσύνης», αλλά και εν «ημέραις θλίψεων και στεναγμών» και θαυμάσαμε την πλεονάζουσα στην καρδία του υπομονή και καρτερικότητα.

Ο Γέροντας ως εξομολόγος και Πνευματικός
Θα χρειαζόμασταν πολλές ώρες αν θα θέλαμε να περιγράψουμε το πρόσωπο του γέροντα Αθανάσιου ως πνευματικού πατέρα, όπως αυτό αναδύεται μέσα από την πολύχρονη διακονία του στο μυστήριο της Ιεράς Εξομολογήσεως.
Ακόμη και όταν τα προβλήματα υγείας επιδεινώθηκαν αυτός συνέχιζε να εξομολογεί και δεν έδιωχνε κανένα από αυτούς που προσερχόταν στο μυστήριο.
«Στήριξε επί χρόνια εκατοντάδες ψυχές εκτάκτως αλλά και μόνιμα, κάτω από το ιερό του πετραχήλι. Άριστος πνευματικός, κανένα δεν έδιωχνε, όλους τους οικονομούσε, όλους τους βοηθούσε, με μικρά ή μεγάλα προβλήματα, ατομικά ,οικογενειακά, εκεί νύκτα –μέρα αγωνιζόταν. Ίσως όλα αυτά, ήταν η αιτία της αρρώστιας του Πάρκινσον που ιδίως τα τελευταία χρόνια τον δοκίμασε πάρα-πολύ….Εξομολογούνταν συνέχεια. Δεν άφηνε μέσα του ποτέ πικρία η αγανάκτηση, δυσπιστία ,ολιγοπιστία …ήθελε να εξομολογηθεί και τους τελευταίους λογισμούς του. (Από την εξόδιο προσλαλιά του Μητροπολίτη Άρτας Ιγνατίου Δ΄)
Πολύ επιγραμματικά, λοιπόν, θα αναφερθούμε σε δύο από τα πιο βασικά χαρίσματά του, ως πνευματικός πατέρας.
Το πρώτο είναι η διορατικότητα και η διάκριση, η ικανότης δηλαδή να διεισδύει διαισθητικά στα μυστικά της καρδιάς του άλλου, να καταλαβαίνει τα κρυφά βάθη που δεν γνωρίζει ο άλλος.
Το δεύτερο χάρισμα του ήταν η αγάπη. Η ικανότητα να αγαπά τους άλλους και να αναδέχεται σαν δικά του τα βάσανα και τους πειρασμούς των άλλων.
Άλλωστε ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του Γέροντα ήταν η βαθύτατα και πλουσιότατα ελεήμων καρδιά του. Ήθελε να δίνει, να δίνει, να δίνει!

Ως πνευματικός ο γέροντας ήταν πάντα επιεικής και ευγενικός, χωρίς όμως να κάνει υποχωρήσεις. Ποτέ δεν απογοήτευε, πάντα ενθάρρυνε. Τα επιτίμια τα έβαζε με πολλή φιλοστοργία και όταν έβλεπε βαθύτερη και σταθερότερη μετάνοια προέβαινε σε περισσότερη οικονομία. Επιθυμούσε να συνδέονται οι εξομολογούμενοι με το Ποτήριο της ζωής το συντομότερο δυνατόν, χωρίς βεβαίως να καταργούνται οι κανόνες της Εκκλησίας. Ήταν μεγάλος παρηγορητής. Συνδύαζε την αυστηρότητα, για να ξυπνήσουμε πνευματικά, αλλά με την αγάπη που παρηγορούσε. Οι άνθρωποι κοντά του δεν έπεφταν στην απελπισία.

Ο Γέροντας «εν μέσω πειρασμών και θλίψεων»
«Δια τους λόγους των χειλέων σου εγώ εβάδισα οδούς σκληράς».
Με τον ψαλμικό αυτό στίχο ο γέροντας περιέγραφε το πλήθος των πειρασμών και των θλίψεων που αντιμετώπισε στην πορεία της ζωής του.
Ο ίδιος κληρικός «παλαιάς κοπής» και άλλης κουλτούρας ( όσον αφορά την καταγωγή του, τις σπουδές του και τα ενδιαφέροντά του) βρέθηκε στον «ξερό» πνευματικά ηπειρώτικο χώρο και ανέχθηκε την «χοντροκομμένη» ηπειρώτικη συμπεριφορά μας .
«Η συνεχώς επιδεινούμενη ασθένειά μου, έλεγε, δεν άφηνε πολλά περιθώρια ελπίδος ζωής….. Συνεχώς παρακαλούσα τον Κύριο να με πάρει… Αλλά ο Κύριος βρήκε μία πολυσήμαντο αλλά απλούστατη λύση του δράματός μου, βάζοντας τους πάντες και τα πάντα στη θέση τους συνάμα δε αποκαλύπτοντας σε μένα, τους λόγους που είπε ο Θεοδόχος Συμεών στην Κυρία Θεοτόκο κατά την ημέρα της Υπαπαντής του Κυρίου εν τω ναώ «την ψυχήν σου διελεύσεται ρομφαία,όπως αν αποκαλυφθώσιν,εκ πολλών καρδιών διαλογισμοί…»
Με εύστοχους και επιγραμματικούς, κάποτε και καυστικούς σχολιασμούς των συνεπειών και των αποτελεσμάτων, περιέγραφε τα γεγονότα και τις πράξεις που τον πλήγωσαν.

Τελείωσις εν ασθενεία
Ο κύκλος των ποικίλλων δοκιμασιών του Γέροντα όλο και στένευε και έκλεινε με την απερίγραπτα οδυνηρή περιπέτεια της υγείας του. Δεν ήρθε βέβαια ξαφνικά η ασθένειά του. Είχε ζήσει την κάμψη της υγείας του αρκετά χρόνια πριν, αλλά αυτά που πέρασε τα τρία τουλάχιστον τελευταία χρόνια ξεπερνούν κάθε περιγραφή ως προς το μέγεθος της σωματικής οδύνης και του συνεχούς άλγους που τον έκαιγε σαν σε καμίνι φοβερό.
Δεν ήθελε, όσο ήταν στο χέρι του, να γίνεται βάρος σε κανένα. Και αν ήταν δυνατόν θα ήθελε να περάσει την ζωή του «ακροποδητί» (περπατώντας δηλαδή στα δάχτυλα των ποδιών), για να μην ενοχλήσει κανέναν, για να μην δυσκολέψει κανέναν, για να μη βαρυγκομήσει κανένας εξαιτίας του. Αλλά ο Κύριος δεν το θέλησε αυτό. Έπρεπε και στο σημείο αυτό να αποδείξει τον Γέροντα λαμπρό με όλο το μεγαλείο της ψυχής του και της βαθύτατης πνευματικότητας, που τον χαρακτήριζε, και να καταστήσει μνημειώδες παράδειγμα αγίου της εποχής μας. Ήθελε ο Κύριος να φανερώσει με την δοκιμασία αυτή του Γέροντα πόσο δικός του ήταν και το εκθαμβωτικό μεγαλείο της έσχατης ταπείνωσής του, αφού έζησε την τέλεια εξουδένωση και τον ευτελισμό, που είχαν ως συνέπεια οι σωματικές του παθήσεις στην χειρότερη μορφή τους. Και αυτά μακριά από τον χώρο του, που τόσο αγωνίστηκε να μεταβάλλει σε ένα μικρό παράδεισο και που τόσο πολύ αγάπησε. Μακριά από τον λατρευτό του Άγιο Φίλιππο και Άγιο Λουκά που τόσο πολύ τίμησε.

Το πρωί της Πέμπτης 28ης Φεβρουαρίου 2013 μετά από σύντομη επιδείνωση της υγείας του ο Γέροντας «εκοιμήθη οσιακώς». Το λείψανό του τέθηκε σε προσκύνημα στον Ιερό ναό της Παναγίας της Φανερωμένης. Κατά γενική ομολογία, δεν είχε την όψη ανθρώπου που πέθανε, αλλά κάποιου που κοιμάται.
Την Παρασκευή 01 Μαρτίου 2013 σε ένα έντονα συγκινησιακό κλίμα τελέστηκε η εξόδιος ακολουθία στον ιερό ναό Αγίας Φανερωμένης προεξάρχοντος του Σεβασμιότατου Μητροπολίτη Άρτας κ.κ. Ιγνατίου Δ. Στην συνέχεια το σεπτό λείψανο ενταφιάστηκε στην Ιερά Μονή Θεοτοκίου.
Θα μπορούσαμε πολλά να αναφέρουμε ακόμα για την ζωή και την προσφορά του Γέροντα Αθανασίου. Προσθέτουμε μόνο αυτό.
Η πολύπτυχη δράση και διακονία του βρίσκει αντιστοιχία προς τον αποστολικό λόγο «ἔχοντες δέ χαρίσματα κατά τήν χάριν την δοθεῖσαν ἡμῖν διάφορα».
Ο Γέροντας φρόντισε να καλλιεργήσει, να επαυξήσει και να αξιοποιήσει προς όφελος του ποιμνίου της Μητρόπολης Άρτας, κάθε χάρισμα και κάθε τάλαντο που είχε υπό του Αγίου Θεού. Τι πιο όμορφο και πιο ουσιώδες για έναν άνθρωπο, και δη για έναν κληρικό, από το να περαιώσει το σκοπό της ζωής του! Το να αναλωθεί δηλαδή ολόψυχα στη διακονία του Κυρίου και των αδελφών!
Ο π.Αθανάσιος, άνθρωπος απόλυτης πίστης προς τον Θεό, προσευχόμενος υπέρ πάντων έζησε σαν αληθινός φοίνιξ και μάλιστα καλλίκαρπος και πολύκαρπος και κυρίως αληθινός δίκαιος και πραγματικός. Και αν ο φοίνικας στην Παλαιά Διαθήκη σημαίνει την διάρκεια και την νεότητα και την άνθηση, ο π. Αθανάσιος υπήρξε πραγματικά ανθισμένος φοίνικας μια μάλιστα φοίνικας με άνθη ευώδη, πίστης, ελπίδας, αγάπης, προσφοράς και παραμυθίας. Υπήρξε ένας πιστός και αφοσιωμένος στην Παράδοση ,το ήθος και το φρόνημα της Εκκλησίας κληρικός. Και τώρα βρίσκεται, «ως δίκαιος φοίνιξ» στο κριτήριο του Θεού, δεόμενος υπέρ της Εκκλησίας την οποία αγάπησε και διακόνησε και «υπέρ πάντων ημών».
Σεβάσμιε Γέροντα.

Κλίνουμε γόνυ ευλαβείας μπροστά στην μνήμη σου και σε ικετεύουμε να παρακαλείς τον Κύριο εκεί κοντά Του πια, και για μας τους «περιλειπομένους» στη ζάλη του παρόντος βίου στην γη αυτή, να ακολουθήσουμε τα ίχνη σου στη ταπείνωση, στην αγάπη και στη πίστη που έδειξες ο ίδιος προς τον Κύριο και προς τους ανθρώπους. Και αυτά μέχρι τέλους.
Για να αξιωθούμε με την βοήθεια των δικών σου ευχών να σε συναντήσουμε εκεί που τώρα «εν πλήρει ασφαλεία» βρίσκεσαι, πέρα από τις μικρότητες και μικροψυχίες του «αιώνος τούτου του απατεώνος», μέσα στο εκθαμβωτικό, άκτιστο θείο φως και στην «υπέρ νουν» μακαριότητα του Παραδείσου.
«Ο καλέσας σε Κύριος αναπαύσαι την ψυχήν σου και αποδώσοι σοι κατά την προσφοράν και την καρδίαν σου.
Eίη η μνήμη σου αιωνία καί άληστος. Αμήν».