Αγίου Μαξίμου του Γραικού-Λόγος στην Γέννηση του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος μας Ιησού Χριστού και κατά των Ιουδαίων

επιμέλεια κειμένου:

πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Αθανασίου

Εκπαιδευτικός(χημικός)

Εισαγωγικά

Ο άγιος Μάξιμος αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος της δράσεώς του στην Ρωσία στην οξεία πολεμική κατά των αλλοθρήσκων (Ιουδαϊσμός, ειδωλολατρική πλάνη, Ισλαμισμός) και των ετεροδόξων (Λατινισμός, Αρμενικός μονοφυσιτισμός).
Η αίρεση των Ιουδαϊζόντων εμφανίζεται στο Νόβγκοροντ. Η διδασκαλία της ήταν ένα μείγμα ορθολογισμού, δεισιδαιμονίας και αντιεκκλησιαστικού πνεύματος. Δεν δέχονταν την πίστη στην Αγία Τριάδα, στην θεότητα και την μεσσιακή ιδιότητα του Ιησού Χριστού. Ο Χριστός είναι μόνον άνθρωπος, υιός του Θεού κατά χάριν, όπως ο Μωυσής και οι προφήτες. Απέρριπταν την Καινή Διαθήκη, την Ιερά Παράδοση, την χριστιανική λατρεία, τα μυστήρια, την Θεοτόκο και τους αγίους, τις εικόνες και όλα τα χριστιανικά σύμβολα –ιδιαιτέρως τον Τίμιο Σταυρό– και την ιεραρχία της Εκκλησίας. Αποδέχονταν την περιτομή, ορισμένα απόκρυφα και «φιλοσοφικά» βιβλία με μυστηριώδες περιεχόμενο, την αστρολογία, κ.λπ. Η αίρεση αυτή αποτελεί μια εισβολή του κινήματος του δυτικού ανθρωπισμού στην Ρωσία.

Τα περισσότερα μέλη της αιρέσεως δεν ήταν Εβραίοι, αλλά Ορθόδοξοι χριστιανοί, μεταξύ των οποίων και αρκετοί διάκονοι και ιερείς. Αυτοί, ενώ ήταν μέλη της Εκκλησίας, πίστευαν κρυφά στις διδασκαλίες της αιρέσεως, η οποία με αυτόν τον τρόπο διαδιδόταν ανεξέλεκτα και μάλιστα στα ανώτερα στρώματα της κοινωνίας και γινόταν αποδεκτή και στην αυλή του μεγάλου ηγεμόνα της Μόσχας.
Ο άγιος Μάξιμος με πέντε Λόγους του αναιρεί τις διάφορες αιρετικές αντιλήψεις των Ιουδαϊζόντων. Την θεότητα και την μεσσιακή ιδιότητα του Χριστού και την αναγκαιότητα του πάθους του θεμελιώνει κυρίως στις προφητείες της Παλαιάς Διαθήκης. Η θαυμαστή μετάδοση σε όλον τον κόσμο του χριστιανικού μηνύματος από δώδεκα αγράμματους ανθρώπους, χωρίς βία, η μεταστροφή των ειδωλολατρών στην ορθή πίστη, στα έργα της ευσέβειας και της δικαιοσύνης, φανερώνουν την παντοδυναμία του Χριστού. Και το άξιο μεγαλυτέρου θαυμασμού ήταν η αφοσίωση προς τον Χριστό των μαρτύρων κάθε ηλικίας και γένους, οι οποίοι υπέμειναν φρικτά βασανιστήρια και τον θάνατο, τα οποία τους προκαλούσαν οι διάφοροι Χριστομάχοι. Αυτά παραμένουν ανεξήγητα, αν ο Χριστός δεν ήταν παντοδύναμος.

Αποσπάσματα από τον λόγο στην Γέννηση του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος μας Ιησού Χριστού και κατά των Ιουδαίων

«Να το σπήλαιο και η φάτνη και μέσα της το νεογέννητο Βρέφος που έθεσε εκεί η ανύμφευτος Θεοτόκος! Να και οι μάγοι που το τιμούν με τα τίμια δώρα τους καθοδηγούμενοι από το ασυνήθιστο αστέρι ψηλά! Να και το πρόσωπο του αγγέλου που ψάλλει: «Δόξα εν υψίστοις Θεώ και επί γης ειρήνη, εν ανθρώποις ευδοκία»! Να και οι ποιμένες που άκουσαν από ψηλά: «Ετέχθη υμίν σήμερον Σωτήρ, οςεστι Χριστός Κύριος», η ελπίδα σας, στο χωριό της Βηθλεέμ! Αλήθεια όλα αυτά είναι θαυμαστά πράγματα και μαρτυρούν σαφώς, ότι αυτό το Βρέφος είναι ο βασιλέας των πάντων Θεός. Κανείς εξάλλου δεν μπορεί να πει ότι όλα αυτά έγιναν τυχαία, επειδή από παλιά όλα αυτά είχαν προφητευθεί γι’ Αυτόν, όπως μαρτυρούν αδιάψευστα τα θεόπνευστα βιβλία των αγίων ανδρών, των προαγγέλων του μέλλοντος.
Πρέπει να αισχύνεται λοιπόν το αυθάδες γένος των Εβραίων που αρνιέται αναιδώς αυτά τα γεγονότα! Διαφορετικά ας δοξάσει μαζί μας τον Ιησού ως Θεό αναγνωρίζοντας πως όλα όσα προφήτευσαν γι’ Αυτόν πριν από πολλά χρόνια οι άγιοι προφήτες, πραγματοποιήθηκαν ακριβώς. Με έναν λόγο Του θεράπευε τους λεπρούς, χάριζε την όραση στους τυφλούς και ανάσταινε από τους τάφους τους νεκρούς. Διαφορετικά, ας παραμένουν κακόβουλα στην έχθρα τους, ας γνωρίζουν ότι δεν υπακούουν πια στους αγίους προφήτες, αφού τους αντιμετωπίζουν σαν να έχουν διαψευσθεί σχετικά με τον Χριστό. Τέλος, ας μην περιμένουν πια τον ερχομό κάποιου άλλου, επειδή ο χρόνος, που ορίστηκε για τον ερχομό Του, έχει προ πολλού περάσει.

…Αν πιστεύουν λοιπόν ότι οι προφήτες είναι εκείνοι που λένε την αλήθεια και είναι φίλοι του Θεού και για τον λόγο αυτόν προσπαθούν να τους υπακούουν, ας υμνούν τον Χριστό, τον Θεό μας, χωρίς καμία αμφιβολία, επειδή σε Αυτόν και μόνο πραγματοποιήθηκαν όλες οι προφητείες γενικώς και είναι Αυτός που υμνείται ως «Θεός ισχυρός, εξουσιαστής, άρχων ειρήνης, μεγάλης βουλής άγγελος», όπως κηρύττει ο Ησαίας.
Τι σημασία είχε όμως το γεγονός, ότι Αυτός υπέφερε πάθη, αφού δεν ήταν η θεότητά Του που υπέφερε, αλλά η σάρκα, την οποία δέχθηκε εξαιτίας του μεγάλου ελέους Του; Υπέφερε δε αυτοβούλως με την ευδοκία του ανάρχου Πατρός, ο οποίος με αυτόν τον τρόπο θέλησε να σώσει το γένος των ανθρώπων, όπως προ πολλών ετών είχε προφητευθεί γι’ Αυτόν από τους θεοπνεύστους προφήτες. Πρέπει να υποκλινόμαστε στην χάρη του Θεού ως θείο δώρο και όχι να αποστρεφόμαστε τους τρόπους της θεραπείας….. Ας αποδείξουν λοιπόν (οι Ιουδαίοι και Ιουδαϊζοντες) ότι ο προσδοκώμενος Μεσσίας πρέπει να είναι ξένος προς τα πάθη και τον θάνατο. Να κατέχει μόνο την ανθρώπινη φύση, την δόξα και τον πλούτο και το μεγαλείο της αιωνίας βασιλείας, όπως νομίζουν, και να κάθεται στον βασιλικό του θρόνο, για να κυβερνάει όλες τις χώρες του κόσμου. Αν όμως αδυνατούν να το αποδείξουν αυτό, ας Τον προσκυνήσουν μαζί με μας και τους αγίους προφήτες, που σαφώς Τον αναγνωρίζουν ως έχοντα δύο φύσεις, τέλειο Θεό και συνάμα τέλειο Άνθρωπο, που με την σάρκα Του δέχθηκε τον θάνατο, την δε τρίτη ημέρα αναστήθηκε πάλι εκ νεκρών, εμφανίστηκε στους φίλους Του και κάθισε στον θρόνο δεξιά του ανάρχου Πατρός Του ως Θεός και Κύριος των πάντων. Τι μπορεί να πει σχετικά με αυτά ο ατίθασος και ανυπότακτος αυτός λαός;

Είναι απρεπές, λένε, και αφύσικο να σκέπτεται κανείς έτσι αναφορικά με Αυτόν που είναι ανώτερος από κάθε ορατό και αόρατο ον. Ω πόσο μεγάλη και πρωτόφαντη αυθάδεια, ανοησία και υπερηφάνεια! Αν αυτό σας φαίνεται απρεπές, τότε, σύμφωνα με σας, δεν πρέπει να παραδεχόμαστε ούτε ότι Αυτός κατά την άφθαρτη εικόνα Του έπλασε από χώμα τον Αδάμ· ότι Αυτού, κατά την συνήθεια των ανθρώπων, έπλυναν τα πόδια, ότι χώρεσε στην ταπεινή οικία (του Αβραάμ), ότι φαινόταν να τρώει κρέας και αλάτι και ότι προφήτευσε στους ηλικιωμένους συζύγους την γέννηση του παιδιού τους· ότι πάλεψε επίσης (με τον Ιακώβ) και νάρκωσε επιδέξια τον μηρό του αντιπάλου Του, ότι συνομίλησε με τον Μωυσή στην φλεγομένη και μη καιομένη βάτο και ότι με την μορφή αγγέλου κατέβηκε στους οσίους παίδες, για να μετατρέψει σε δροσιά την φλόγα της καμίνου. Αν συγκατάνευσε όλα αυτά να τα δεχθεί επάνω Του, όπως έχει γραφεί, προκειμένου να σώσει το δημιούργημά Του, για χάρη του οποίου δημιούργησε όλη την πλάση και τον κατέστησε, όπως ακούμε, κύριο σε όλα όσα υπάρχουν πάνω στην γη, γιατί τότε χωρίς καμία λογική, ανόητοι, Τον μέμφεσθε και αρνείσθε την άρρητη και γεμάτη έλεος φιλανθρωπία Του προς το ανθρώπινο γένος, για το οποίο συμφώνησε να δεχθεί τα πάθη και την ταφή; Αν ο Βασιλέας των πάντων δεν αγαπούσε ιδιαιτέρως το δημιούργημά Του, τον άνθρωπο, που τον έπλασε από χώμα και νου, δεν θα τον έπλαθε κατ’ εικόνα και ομοίωσή Του.

Όταν πάλι εκείνος αμάρτησε, δεν θα του έδειχνε έλεος, αλλά είτε θα τον εξολόθρευε αμέσως είτε θα τον καταδίκαζε σε αιώνια δεσμά καταχθονίων βασάνων. Επίσης δεν θα εξάγνιζε γι’ αυτόν όλη την γη με τον κατακλυσμό των υδάτων, με τα οποία αφάνισε όλο το ανθρώπινο γένος και τα άλογα ζώα, αφήνοντας μόνο ελάχιστο σπέρμα τους στην ξύλινη κιβωτό. Δεν θα κατέστρεφε την Αίγυπτο με καταστροφικούς λιμούς και δεν θα έπνιγε τον Φαραώ με όλο τον στρατό του. Επίσης δεν θα έκανε για μας τόσα αναρίθμητα και απίστευτα θαύματα, όσα φανέρωσε στα αρχαία γένη, δείχνοντας με αυτά σαφώς πόσο μεγάλη μέριμνα και θεία αγάπη έχει προς το δημιούργημά Του. Γι’ αυτό ήταν πολύ σωστό και πρέπον για χάρη του τόσο ευγενούς δημιουργήματός Του, που πλανήθηκε από τα ολέθρια δαιμόνια, να πάθει όλα αυτά που δέχθηκε να υποστεί στην ανθρώπινη σάρκα Του. Όχι μόνο για να αποδείξει πόσο μεγάλη αγάπη έτρεφε εξ αρχής προς το ανθρώπινο γένος, αλλά και για να κάνει την τελείως απροσπέλαστη κατά την ουσία της και αόρατη προϋπάρχουσα θεότητά Του ορατή σε ανθρώπινη μορφή στους οσίους Του.

Με αυτόν τον τρόπο δε, να τους προσφέρει ιδιαίτερη αγαλλίαση, την οποίαν και άντλησαν από την θέα του Κυρίου τους, όταν αυτή έλαμψε με τις ακατάπαυστα αποστελλόμενη από το θείο και αέναο φως αστραπές. Για τον ίδιο λόγο δέχθηκε και την ανθρώπινη μορφή, επειδή χωρίς αυτήν την θέα η αγαλλίαση των αιωνίων αγαθών που δόθηκε στους δικαίους δεν θα ήταν πλήρης. Θα ήταν σαν να καλούσε ένας μεγάλος βασιλέας τους φίλους του σε γεύμα και να τους προσέφερε διάφορα εκλεκτά φαγητά χωρίς, όμως να τους αξιώσει, της θέας του βασιλικού προσώπου του και της συνομιλίας μαζί του. Σε αυτήν την περίπτωση το κέρασμα δεν θα ήταν καλύτερο από σκουπίδια η ψίχουλα και θα είχαν περιπέσει σε μεγάλη σύγχυση, ακόμα και αν τα φαγητά και τα ποτά που γεύτηκαν ήταν τα καλύτερα. Αυτήν την παρομοίωση σάς παρουσιάζω κατά το μέτρο της δυνάμεως του ανίσχυρου ανθρώπινου νου, για να σάς πείσω, ότι όλα αυτά είναι αλήθεια.
Η πραγματική όμως, αιτία της τόσο μεγάλης φιλανθρωπίας Του, εξαιτίας της οποίας ευδόκησε να υποστεί τα πάθη, τον θάνατο και την ταφή, είναι γνωστή μόνο στον Ίδιον· «τις γαρ έγνω νουν Κυρίου;», όπως αναφέρει ο λόγος του Θεού. Δεν είναι ταπεινωτικό, όπως νομίζετε, αλλά του αρμόζει έπαινος και επιδοκιμασία από όλους τους σώφρονες.

Πρέπει δηλαδή να φρονούμε ανάλογα με τους θεόπνευστους προφήτες για την μέγιστη αγάπη του Θεού, απόδειξη και σοφότατη πράξη της οποίας υπήρξε ο σταυρικός Του θάνατος, που δέχθηκε εκουσίως. Με τον θάνατό Του δε, φανέρωσε την ανθρώπινη φύση Του, ενώ με την ανάστασή Του απέδειξε την θεία φύση Του. Θα ήταν άδικο να σκεφθεί κανείς για Εκείνον, στο παντοδύναμο νεύμα του οποίου υπακούν τα πάντα, ότι χρησιμοποίησε αυτόν τον τόσο ταπεινωτικό τρόπο θεραπείας, επειδή δεν είχε γι’ αυτόν τον σκοπό άλλα μέσα. Το αδύναμο και το ταπεινό Του αποδείχθηκε σοφότερο από κάθε πανσοφία και δυνατότερο από κάθε δύναμη. Αλλά επιθυμώντας με την ίδια την πράξη να μάς οδηγήσει να σκεπτόμαστε με ταπεινοφροσύνη, να περιφρονούμε την ζωή και να μη θεωρούμε τίποτα ανώτερο και καλύτερο από την θεία αγάπη, Αυτός ευδόκησε να υποφέρει στον Σταυρό και να ταφεί, προσφέροντας τον εαυτό Του ως δείγμα και υπόδειγμα του τελείου βίου σε όλους, όσοι επιθυμούν να αποκτήσουν τα μέλλοντα αγαθά. Τα φωτοστέφανα εξάλλου και τις ένδοξες τιμές κανείς αποκτά μόνο με μεγάλο κόπο. Και τι τιμές μπορούν να υπάρχουν για τους σώφρονες μεγαλύτερες από την αιωνία ζωή και την αιωνία βασιλεία του Θεού, τις οποίες δεν μπορεί διαφορετικά να αποκτήσει κανείς παρά με πολλούς αγώνες και μεγάλους κόπους; Έτσι είναι!

……Οφείλετε επίσης να σκεφθείτε με νου νηφάλιο και να εξετάσετε προσεκτικά με σοφία και λογική διότι, αν δεν ήταν Αυτός ο προαναγγελθείς Μεσσίας, αλλά ήταν, όπως βλασφημείτε, ένας κόλακας και όχι ο δυνατός Θεός, τότε όλες οι προφητείες σας δεν θα λάμβαναν σε Αυτόν την ακριβή εκπλήρωσή τους. Δεν θα μπορούσε Αυτός, όπως είχε προφητευθεί, να καταστρέψει τον ναό και την πόλη σας και να παραδώσει εσάς τους ιδίους στην φοβερή καταστροφή. Δεν θα μπορούσε να προσελκύσει λαούς διαφόρων γλωσσών στην αληθινή πίστη σε Αυτόν και να διασκορπίσει το σκότος της ειδωλολατρίας. Αυτά ήταν δυνατόν να τα πραγματοποιήσει μόνο ο Θεός, αφού κανένας από τους ανθρώπους δεν θα μπορούσε να κατορθώσει κάτι τέτοιο. Συχνά έχουν εμφανισθεί άνθρωποι, πλήρεις σοφίας, οι οποίοι κατέχοντες υψηλή βασιλική εξουσία, προσπάθησαν να υποτάξουν τους ομοεθνείς τους στους νόμους, που οι ίδιοι θέσπισαν. Με μεγάλη όμως δυσκολία και για σύντομο χρονικό διάστημα καταφέρνουν να θέσουν υπό τον ζυγό των νόμων τους έναν λαό.

Ο Χριστός όμως ο Βασιλέας μου, καταδιωκόμενος από όλους, φεύγοντας από τους διώκτες Του, πεθαίνοντας καταδικασμένος, μένοντας μόνο με τους δώδεκα αγράμματους μαθητές Του που δεν ήξεραν τίποτα άλλο από την αλιεία, προσείλκυσε στο φως της αληθινής πίστεως και της τελέσεως αγαθών πράξεων όχι έναν ούτε δύο λαούς, αλλά όλους, όσοι ζουν παντού στην γη, όπου λάμπει αυτός ο φλογερός ήλιος και περιβάλλει ο ωκεανός. Τους απελευθέρωσε από την ειδωλολατρία και την κάθε είδους κακία, χωρίς να χρησιμοποιήσει ούτε σπαθί ούτε λόγχη ούτε ασπίδα ούτε πανοπλία και χωρίς να προστρέξει στην πονηρή κολακεία, αλλά με ανεπιτήδευτο λόγο και απίστευτα θαύματα προσέφερε σε όλους το κήρυγμα της αληθινής πίστεως. Το πιο αξιόλογο είναι ότι, προσφέροντας ταυτόχρονα σε αυτούς αυστηρούς κανόνες τελείου βίου, υποσχόμενος σε όσους τους τηρούν αιώνια ζωή και επουράνια βασιλεία και απειλώντας όσους δεν τους τηρούν με αιώνιο πυρ, όχι μόνο δεν τους φόβισε, αλλά αντίθετα τους έκανε τόσο ευπειθείς στις εντολές Του, ώστε αποφάσισαν να παραδώσουν τα σώματά τους στα πιο τρομερά βασανιστήρια. Και εμφανίστηκε τότε το συγκινητικό και ταυτόχρονα θαυμαστό θέαμα:

Οι διώκτες του Χριστού, σαν σαρκοβόρα θηρία, να επιτίθενται στους πιστούς, αλλά οι πιστοί αποφασισμένοι καίγονταν μέσα στην φωτιά για τον Χριστό χωρίς διάκριση φύλου η ηλικία. Ακόμη και τα μικρά παιδιά και οι παρθένες τολμούσαν να υποστούν φρικτά βασανιστήρια ως και τον θάνατο ακόμη, συνεπαρμένοι από τον ένθερμο ζήλο τους για τον Χριστό.
Αν ο Χριστός λοιπόν δεν ήταν παντοδύναμος Θεός, τότε πως θα μπορούσε να επιφέρει μία τόσο δραματική αλλαγή σε ολόκληρη την οικουμένη; Πως θα μπορούσε να διαλυθεί, να εξαφανιστεί από παντού και να εκριζωθεί γενικώς η πλάνη των ειδώλων; Με ποιόν τρόπο το σταυροειδές ξύλο, που προηγουμένως υπήρξε καταφρονημένο, καταραμένο και μισητό ως εργαλείο θανάτου, έγινε τώρα αντικείμενο πολυπόθητης και τίμιας προσκυνήσεως και λατρείας; Αλλά αυτό είναι αυτονόητο, επειδή δίνει ζωή και αναρίθμητα αγαθά. Το σημείο του Σταυρού, όταν σχηματίζεται, ανασταίνει νεκρούς, γιατρεύει κάθε νόσο και ασθένεια, εκδιώκει μακριά ολόκληρα τάγματα ολέθριων δαιμόνων και αποτελεί το πιο δυνατό όπλο κατά την ώρα της μάχης. Ποιος του χάρισε αυτήν την αήττητη δύναμη και το έκανε πολυπόθητο για όλους γενικά τους πιστούς, ώστε ακόμη και οι βασιλείς με πολλή σπουδή να το δέχονται, όταν σχηματίζεται με το χέρι των υπηρετών του Θεού στο κεφάλι τους;

Κανένας άλλος παρά μόνο Αυτός ο παντοδύναμος Υιός του Θεού, ο Ιησούς Χριστός, ο οποίος πέθανε επάνω του με την σάρκα Του ως άνθρωπος, το θεσπέσιο όνομα του οποίου, όταν επικαλούμεθα, διώχνει αμέσως καθετί κακό με το σημείο του Σταυρού.
Ας υμνείται λοιπόν και ας λατρεύεται ο επί πάντων βασιλεύων Θεός, που είναι ταυτόχρονα και τέλειος άνθρωπος, χωρίς μάλιστα ούτε η ανθρώπινη φύση να μετατραπεί σε θεότητα, ούτε η θεία φύση σε ανθρώπινη, αλλά από τις δύο φύσεις να αποτελείται ο Ένας, σε μία αδιαίρετη ένωση, αληθής άνθρωπος και Θεός, που βασιλεύει εν υψίστοις, ίσος κατά πάντα με τον Νου που Τον γεννά. Είναι ανώτερος από κάθε νου και λόγο, και Αυτόν πρέπει να περιμένουμε ως τον μέλλοντα φοβερό Κριτή των πράξεων, των προθέσεων και των λόγων μας! Ας απορρίψουμε λοιπόν με την καρδιά μας κάθε ανόητη ανυπακοή και σαρκικό πόθο. Ας ικετεύσουμε τον Κριτή με ειλικρινή μετάνοια, ας απομακρυνθούμε από την κακία μας και ας στηριχθούμε με στέρεα θεμέλια στην ιερή αγάπη, το έλεος και την αλήθεια, καθώς και στην αγαθή φρόνηση, καθώς η πίστη χωρίς καλά έργα είναι νεκρή….»

(απόσπασμα από την ανέκδοτη εργασία μας. Μελετήματα στον Άγιο Μάξιμο τον Γραικό)