Η κοινή λογική δεν είναι και τόσο κοινή

Του Νίκου Μπιλανάκη

Ότι βλέπω, ότι ακούω, ότι ακουμπώ, μυρίζω και γεύομαι αποτελεί πληροφορία που, μετά από την είσοδο της στο αντιληπτικό μου πεδίο, εναποτίθεται σε συγκεκριμένους τόπους του μυαλού μου. Του εγκεφάλου, όχι της ψυχής. (Δεν υπάρχει ψυχή με την έννοια της αθάνατης, αόρατης ουσίας που συνδέει τους ανθρώπους με τον Θεό και δίνει ζωή στο σώμα τους). Στους ίδιους τόπους του εγκεφάλου θα καταλήξουν και άλλες πληροφορίες που κουβαλούν τα λόγια που ακούω (προφορικός λόγος) ή που διαβάζω (γραπτός λόγος), οι σκέψεις κι οι ιδέες που συναντώ, το κάθε λογής πολιτισμικό προιόν.

Όλες αυτές οι πληροφορίες που εγώ, όπως και το κάθε άτομο, λαμβάνουμε από το περιβάλλον μας δεν αποτελούν ψυχρά και ακίνητα στοιχεία που περιγράφουν την πραγματικότητα. Όλες αυτές οι πληροφορίες, προτού εναποτεθούν στις μνημονικές κρύπτες τους, “διαβάζονται” με βάση το γνωστικό απόθεμα που υπάρχει ήδη στον εγκέφαλο από προηγούμενες σωρευμένες πληροφορίες, ταξινομούνται ανα κατηγορίες με βάση τις διαδικασίες εκπαίδευσης στις οποίες έχουμε ήδη εκτεθεί και αποκτούν συναισθηματική και αξιακή χροιά ανάλογη με τη προσωπική διαδρομή και εμπειρία του καθενός. Στις κρύπτες τους αυτές θα παραμείνουν όσο καιρό τους επιτρέψει η λήθη, έτοιμες σε κάθε ζήτηση τους να ανασυρθούν στην επιφάνεια, στηρίζοντας σκέψεις και αποφάσεις, συμπεριφορές και στάσεις του ατόμου στη διαδρομή της ζωής του.
Γίνεται αντιληπτό ότι οι πληροφορίες στις οποίες θα εκτεθεί κανείς, η εκπαίδευση που θα λάβει κανείς στη ζωή του, το πλήθος των ομάδων στις οποίες θα συμμετέχει στη ζωή του, η ελευθερία και τα ανοικτά σύνορα αυτών των ομάδων, όπως και τα όρια και η ποικιλομορφία της γενικότερης κοινωνίας στην οποία θα δραστηριοποιηθεί κανείς, και άλλα πολλά, καθορίζουν πόσες από τις πληροφορίες που θα εισέλθουν στον εγκέφαλο θα μετατραπούν σε γνώση και αργότερα πόση απ’ αυτή την γνώση θα μετατραπεί σε σοφία. Αν μπορέσουμε τούτο να πετύχουμε και δεν μείνουμε από …λάστιχο στη διαδρομή αναφωνώντας όπως ο Τόμας Ελιοτ: «Πού είναι όλη η σοφία που χάσαμε μέσα στη γνώση; Πού είναι όλη η γνώση που χάσαμε μέσα στην πληροφόρηση;».

Από την πληθώρα των ενδιάμεσων παραγόντων που περιγράψαμε συνάγεται ότι δεν είναι δυνατόν όλοι οι άνθρωποι να σκέφτονται το ίδιο ορθολογικά και να συμπεριφέρονται σύμφωνα με τον ορθό λόγο.
Πολλοί ανθρώποι με ανεπαρκείς πληροφορίες ή ελλειπή επεξεργασία των πληροφοριών που διαθέτουν ή εξ αιτίας άλλων συναισθηματικών παραγόντων, στην προσπάθεια τους να εξηγήσουν και να αντιμετωπίσουν τον κόσμο που τους περιβάλλει, θα χρησιμοποιήσουν ατελείς θεωρίες και μυθολογίες.
Με τον τρόπο αυτό, άλλωστε, έπρατταν οι άνθρωποι από παλαιοτάτων χρόνων, όταν μη ξέροντας το ηλεκτρικό φανόμενο, έφτιαχναν τον Δία, και τις υπόλοιπες θρησκείες στη συνέχεια, για να εξηγήσουν τους κεραυνούς. Άλλοι πάλι άνθρωποι έφτιαξαν άλλες μυθολογίες, σαν αυτή της έμφυλης διάκρισης και υπερίσχυσης του αρσενικού (πατριαρχία, σεξισμός), της λευκής ανωτερότητας (ρατσισμός), της κατοχής της μόνης αλήθειας από μία θρησκεία έναντι των άλλων (θρησκευτικός φονταμεταλισμός), της αποκλειστικής υπεράσπισης των συμφερόντων και των επιθυμιών της μάζας του λαού έναντι της ελίτ (λαικισμός), της προτίμησης διακυβέρνησης τους από έναν ελέω θεού βασιλιά αντί μιας εκλεγμένης και κρινόμενης κυβέρνησης (βασιλεία αντί δημοκρατίας) κλπ. Αυτό δεν ξαναείδαμε, σε όλο του το μεγαλείο, τα τελευταία τρία χρόνια με την πανδημία του Covid, όταν μια σειρά ιδιόρυθμων λογικών από ανθρώπους (ανάμεσα τους εξέχοντα μέλη της κοινωνίας) -που δεν είχαν ψυχιατρική ασθένεια- οδηγήθηκαν σε συμπεριφορές άρνησης του ιού και των μέτρων αντιμετώπισης του!

Υπερασπιζόμενοι –με δυσβάσταχτο κόστος πολλές φορές- θεωρίες και πρακτικές που έρχονταν σε σύγκρουση με την κυρίαρχη επιλογή όλων των υπολοίπων! Είναι πάρα πολλοί αυτοί που δομούν την ταυτότητα τους και ξετυλίγουν όλη τους την ζωή στον καμβά τέτοιων υποκειμενικών μυθολογιών, ορθών για τους ίδιους αλλά ακατανόητων ή λαθεμένων για τους υπόλοιπους. Και είναι πάρα πολλοί επίσης εκείνοι, που είναι ικανοί να διαπράξουν έως και ωμότητες μόνο και μόνο για να ευθυγραμμίσουν την συμπεριφορά τους με ότι ορίζει η μυθολογία που έχουν υιοθετήσει και υπηρετούν.
Και επειδή εμείς οι ανθρώποι είμαστε αγελαία όντα, έχουμε ανάγκη να αποτελούμε μέρος μιας ομάδας, να αναγνωρίζουμε το πρόσωπο μας στους καθρέπτες που κρατούν τα άλλα άτομα της αγέλης, να αναζητούμε την μακαριότητα που προσφέρει η ψευδαίσθηση ότι όλοι είμαστε ίδιοι, όμοιοι, ομογενοποιημένοι. Για αυτό τον λόγο και επιμένουμε πεισματικά, οι περισσότεροι τουλάχιστον από εμάς, να υποστηρίζουμε ότι η κοινωνία μας αποτελείται από σχετικά όμοιους ανθρώπους, πως υπάρχει μια κοινή λογική, ένας common sense, που αντιλαμβανόμαστε και υιοθετούμε όλοι.

Αντίθετα, βέβαια, από τον Άλμπερτ Αϊνστάιν που είχε υποστηρίξει πως «η κοινή λογική είναι μια συλλογή προκαταλήψεων που αποκτά κανείς μέχρι τα δεκαοχτώ του» ή τον François-Marie Arouet, Γάλλο συγγραφέα, ιστορικό και φιλόσοφο, ευρύτερα γνωστό με το όνομα Βολταίρος, που είχε πεί –μεταξύ πολλών άλλων– ότι «». Η αγελαία μας προδιάθεση δεν μας αφήνει να παραδεχθούμε εύκολα ότι αν και η αλήθεια είναι μία, δεν φτάνουμε όλοι στην ίδια απόσταση από αυτήν. Ο ένας φτάνει εγγύτερα σε αυτήν, άλλος μακρύτερα. Ανάμεσα στον χρηματιστή των βορείων προαστείων της Αθήνας και τον επαρχιώτη βοσκό, ανάμεσα στον μουσουλμάνο πρόσφυγα και στον φανατικό χριστιανό, ανάμεσα στον μικρομεσαίο ματσό αντράκλα του “ξέρεις ποιός είμαι εγώ, ρε” και τον drag queen γερουσιαστή των ΗΠΑ, υπάρχουν τεράστιες διαφορές. Δεν είναι η κοινωνία ένας χυλός ομοιόμορφων υπάρξεων. Δεν είναι ο τρελλός ο μόνος που διαφοροποιείται από την ομοιομορφία της ομάδας, της αγέλης. Δεν υπάρχει μία μόνο λογική συμπεριφορά! Συνεχίζοντας να πιστεύουμε ότι μόνο ένας τρελός μπορεί να διαφέρει από την μέση λογική συμπεριφορά όλων των υπόλοιπων, απλά συγκαλύπτουμε την δυσκολία μας να πιστέψουμε ότι η κοινωνία μας αποτελεί ένα σύνολο διακριτών ατόμων ή ομάδων, με διαφορετική δόση ορθολογισμού ο καθένας. Και περισσότερη μοναξιά για όλους. Και αυτήν είναι το δυσκολότερο να την αποδεχτούμε!