Κουβεντιάζοντας... Η Κατερίνα Σχισμένου με την Θεοδώρα Κόκκινου

Το πορτραίτο της Μαρίας Κιουρί, είναι μία επίκληση στο φως και τους φωτισμένους ανθρώπους

EΡ: Συμμετέχετε στην ομαδική έκθεση «Η τέχνη του πορτρέτου» στην Arte Visione gallery, με ένα πορτρέτο της Μαρίας Κιουρί. Γιατί επιλέξατε αυτή την γυναίκα;

Απ: Δύσκολη η ερώτησή σας, δεδομένου ότι το μεγαλύτερο μέρος της αιτίας της καλλιτεχνικής δημιουργίας συνήθως είναι ανεξιχνίαστο και ειδικά όταν η δημιουργική διαδικασία είναι ακόμα ενεργή. Ας σημειώσουμε εδώ ότι την προσωπογραφία αυτή που εκτίθεται, την ολοκλήρωσα πριν λίγες ημέρες και ακόμα βρίσκομαι υπό τη επίδραση της αίσθησής της.)
Αφενός θεωρώ ότι έχω υποχρέωση να της αποτίνω φόρο τιμής για την προσφορά της στην ανθρώπινη κοινωνία και διανόηση, αφετέρου, ένιωσα την ανάγκη να τη γνωρίσω.
Και εξηγούμαι.
Το συγκεκριμένο πορτραίτο της Μαρίας Κιουρί, είναι μία επίκληση στο φως και τους φωτισμένους ανθρώπους, είναι μία έκκληση προς το σύγχρονο πολιτισμό να υπερτερήσει η φωτεινή, της σκοτεινής του πλευράς. Ο πολιτισμός μας, θεωρώ ότι στη φάση που βρίσκεται, χρειάζεται κάθε δυνατή θετική ώση από φωτισμένους ανθρώπους, σαν τη Μαρία Κιουρί, η οποία είναι μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες όλων των εποχών και θεωρώ ότι η προσωπικότητα και η ζωή της, είναι άξιες έρευνας, παρουσίασης και θαυμασμού.

Έζησε ως επιστήμων, σε μια εποχή όπου οι γυναίκες ήταν σχεδόν παντού απαγορευμένο να σπουδάζουν. Είναι αξιοθαύμαστο, πώς κατάφερε και αντιπαρήλθε τα εμπόδια του πατριαρχικού κοινωνικού και ακαδημαϊκού κατεστημένου της εποχής της, της φτώχιας, της μετοίκησης σε άλλη χώρα και των σπουδών σε διαφορετική από τη μητρική της γλώσσα.. Και όλα αυτά, χωρίς να μετριαστεί ούτε στο ελάχιστο η ζέση της επιστημονικής της δράσης.
Κατάφερε να γίνει μητέρα, ενώ ο ρόλος της ως επιστημονική ερευνήτρια ήταν άκρως απαιτητικός.
Ανακάλυψε δύο νέα χημικά στοιχεία (Ράδιο και Πολώνιο) και είναι ο μοναδικός άνθρωπος ως τώρα στην ιστορία, που βραβεύτηκε δύο φορές με το βραβείο Νόμπελ από τη Σουηδική Ακαδημία, σε δύο διαφορετικούς επιστημονικούς τομείς (Φυσική & Χημεία).
Μέσα από τον δικό της τραυματισμό κατά τη διάρκεια των ερευνών της (εγκαύματα στα ακροδάκτυλά της) συνέλαβε την εξής ιδέα: αν καταστρέφονται οι υγιείς ιστοί από τη ραδιενέργεια, τότε μπορούν να καταστραφούν ίσως και μη υγιείς. Αυτή η σύλληψη οδήγησε στη χρήση της ακτινοβολίας για συρρίκνωση των καρκινικών όγκων. Επίσης, ανέπτυξε τη χρήση της ακτινογραφίας, και η δουλειά της γενικότερα, έθεσε τις βάσεις για τη σύγχρονη πυρηνική φυσική.

Τέλος, η αξιοθαύμαστη ψυχική της ποιότητα καθρεφτίζεται καθαρά στην πολιτική της στάση απέναντι στην κοινωνία και την επιστήμη. Η Μαρία Κιουρί, αποφάσισε να μην καρπωθεί το σημαντικό πλούτο που θα της εξασφάλιζε η πατέντα των ανακαλύψεών της. Έτσι, θα διευκόλυνε περισσότερους συναδέλφους της να έχουν πρόσβαση στις ανακαλύψεις της, αφού δε θα χρειαζόταν να πληρώνουν τα υπέρογκα ποσά της πατέντας. Λειτούργησε με γνώμονα το όφελος της επιστήμης και μόνο.
Για όλα αυτά, θεωρώ υποχρέωσή μου να της αποτίνω το φόρο τιμής με το μέσο που διαθέτω: την τέχνη μου.
Προσπάθησα μέσα από το πορτραίτο της να αποδώσω τη δύναμη του χαρακτήρα της, να καταγράψω την πειθαρχία που χαρακτήριζε την εργασία της, να νιώσει ο θεατής το ερευνητικό της βλέμμα πάνω του.

Και πέρα από τις απολαβές που είχα ως τώρα σε προσωπικό επίπεδο, από τους καρπούς της έρευνάς της (ο πατέρας μου έχει κάνει χρήση ακτινοβολιών, και εγώ έχω χρειαστεί στη ζωή μου να βγάλω ακτινογραφίες), υπάρχει κάτι ακόμα που μου προσέφερε η εργασία μου με τη Μαρία Κιουρί. Συνειδητοποίησα ότι η επιστημονική έρευνα και η έρευνα στη ζωγραφική έχουν κοινή ουσία.
Και στις δύο περιπτώσεις υπάρχει κάτι, κάπου εκεί, που σε περιμένει να το βρεις και να το ξεθάψεις, να το ανακαλύψεις. Κι εσύ το νιώθεις μέσα σου πολύ καλά, νιώθεις πολύ σαφώς την ύπαρξη του και ας μην ξέρεις πώς το λένε, και ας μην ξέρεις με τι μοιάζει, ξέρεις ότι σε περιμένει.
Και αυτή η εσωτερική πεποίθηση είναι που σε σπρώχνει να πας κοντά του, να το ανακαλύψεις και να το παρουσιάσεις στους άλλους γύρω σου.

Η Μαρία Κιουρί είναι μία προσωπικότητα για την οποία τρέφω βαθύ σεβασμό. Τι περισσότερο χρειάζεται νομίζετε για να νιώσει κανείς την ανάγκη να γνωρίσει έναν άνθρωπο από κοντά, τον οποίο δεν μπορεί να πλησιάσει διά ζώσης;
Γιατί αυτό είναι η προσωπογραφία, έτσι όπως εγώ τουλάχιστον την αντιλαμβάνομαι. Δεν είναι απλώς μια απόπειρα αποτύπωσης των εξωτερικών χαρακτηριστικών ενός προσώπου. Είναι η επαφή με την ψυχή και με το πνεύμα του ανθρώπου που απεικονίζεται. Είναι η προσέγγιση των αναγκών και των επιθυμιών του. Είναι η γνωριμία με την προσωπικότητά του, η σχέση που αποκτάται με την ύπαρξή του, έστω ετεροχρονισμένα.
Η προσωπογραφία ενός ανθρώπου που δε ζει πια, είναι ένα όχημα που ταξιδεύει μέσα στο χρόνο, και συνδέει το πρόσωπο που αντιπροσωπεύει/απεικονίζει με τον εικαστικό, ο οποίος, ως άλλος γονιός, υλοποιεί εκ νέου το εικονιζόμενο πρόσωπο,.

Ας μου επιτραπεί μία αναλογία. Όπως και ο γονιός, που παίρνει το έτοιμο υλικό της γονιδιακής του μνήμης και το αναμιγνύει με την ύλη του σώματός του, έτσι και ο εικαστικός-προσωπογράφος, αναμιγνύει την προσωπικότητά του με τις πληροφορίες που συλλέγει μέσα από την έρευνά του για τον άνθρωπο, τον οποίο θέλει να απεικονίσει.
Με μέσο την προσωπογραφία λοιπόν, γνωρίστηκα με τη Μαρία Κιουρί.
Η έρευνά μου γύρω από τη δραστηριότητά της, πρωτοξεκίνησε το 2016. Τότε άρχισα να μελετάω το πρόσωπο και το σώμα της κάνοντας μια σειρά σχεδίων με μελάνι. Προσπαθούσα να την προσεγγίσω και να συνδεθώ μαζί της, να τη δω, όσο πιο καθαρά μπορούσα.

Όπως πολλές φορές συμβαίνει στη δουλειά μας, η έρευνα διεκόπη και έμεινε ατελής, για κάποια χρόνια. Τώρα, με αφορμή την ομαδική έκθεση «Η τέχνη του πορτρέτου», η έρευνα συνεχίστηκε και ένας από τους καρπούς που απέδωσε είναι η προσωπογραφία που εκτίθεται αυτές τις ημέρες στην Arte Visione gallery.
Για μένα, η διαδικασία της προσωπογραφίας, περιλαμβάνει μια εκτεταμένη διερεύνηση του πλαισίου γύρω από το πρόσωπο που προσπαθώ να αποτυπώσω με τα υλικά μου. Η έρευνά μου στη συγκεκριμένη περίπτωση, εμπεριέχει:
α) αναζήτηση βιογραφικών στοιχείων
β) συγκέντρωση και μελέτη πολλών φωτογραφιών ή μικρών films, όπου αποτυπώνονται τα χαρακτηριστικά του προσώπου και του σώματος ή της κίνησής της
γ) εκτεταμένη διερεύνηση του ιστορικού και πολιτιστικού κοινωνικού της πλαισίου (προσέγγιση ιστορικού χρόνου και τόπου όπου έζησε, τα πολιτιστικά και πολιτικά δρώμενα με τα οποία τυχόν ήλθε σε επαφή κλπ.). Αυτό το μέρος της έρευνας περιλαμβάνει την πολιτική κατάσταση της γεωγραφικής περιοχής όπου γεννήθηκε, μεγάλωσε και έδρασε-άσκησε την επιστήμη της, τον ήχο της μητρικής της γλώσσας και ό,τι μπορώ να προσεγγίσω ως πολιτιστικό στοιχείο του καιρού της, το οποίο ενδέχεται να την επηρέασε, όπως, η επικρατούσα τάση στα ενδύματα, στην αρχιτεκτονική, στη μουσική, στη διασκέδαση κτλ.

ΕΡ.: Επίσης συνοδεύεται με το έργο σας κι ένα δικό σας ποίημα; Πόσο κοντά είναι η ποίηση με τη ζωγραφική;
ΑΠ.: Η ποίηση με τη ζωγραφική είναι αδελφές τέχνες. Μέσα μου είναι συνδεδεμένες ευθύγραμμα, δεδομένου ότι ο λόγος είναι ένα είδος αόρατης γραφής και το σχέδιο -η βάση της ζωγραφικής- είναι ένα είδος ορατής γραφής. Αντίστοιχα, η μουσική είναι ένα είδος ακουστής γραφής κ.ο.κ. Η τέχνη, είναι ένα σώμα με πολλά μέρη, τα οποία άλλοτε μπορούν να σταθούν αυτόνομα, άλλοτε συνδέονται και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, άμεσα ή έμμεσα.
Κατά τη διάρκεια της δημιουργίας του συγκεκριμένου πορτραίτου, το ποίημα αυτό ξεπήδησε μέσα από την έρευνα γύρω από το πρόσωπο της επιστήμονος. Το περιεχόμενό του αναφέρεται στην προέκταση της γενικότερης επιστημονικής της έρευνας, η οποία έθεσε τη βάση για τη σύγχρονη μελέτη της πυρηνικής φυσικής.

Η ποίηση είναι μέρος της καθημερινότητάς μου. Διαβάζω και γράφω ποιήματα από το γυμνάσιο. Είναι φυσικό επόμενο λοιπόν, κάποιες φορές να ‘συνεργάζονται’ η ποίηση και η ζωγραφική μου, δεδομένου ότι οι δύο αυτές μορφές τέχνης συνυπάρχουν ισότιμα μέσα μου. Κατά τη διερεύνηση ενός θέματος, αυτό το βιώνω ως μία εσωτερική συζήτηση μεταξύ ποίησης και ζωγραφικής. Ο θεατής αργότερα, μπορεί να δει το αποτέλεσμα αυτής της συζήτησης, βλέποντας δίπλα σε έναν πίνακα αναρτημένο ένα ποίημα.
Η μουσική, είναι η τρίτη πλευρά της τέχνης μου. Είχα την τύχη, να λάβω συστηματική μουσική παιδεία ως παιδί μέσα από την εκμάθηση του πιάνο. Εξ αιτίας αυτού, ανάμεσα στα άλλα, στη δουλειά μου υπάρχει πάντα και η διάσταση της σχέσης μεταξύ εικόνας και ήχου.

ΕΡ.: Ποιά η θέση και η δράση της τέχνης τέτοιες εποχές σαν τη δική μας;
ΑΠ.: Τόσο η θέση, όσο και η δράση της τέχνης είναι πάντα, σε όλες τις εποχές και τους χρόνους ίδια, κατά τη γνώμη μου.
Η τέχνη εκφράζει και το ιδιωτικό και το δημόσιο. Δημοσιοποιεί το προσωπικό μυστικό, διαδίδει την κοινωνική γνώση καταγράφοντας την ιστορική καθημερινότητα. Μέσα από τα έργα τέχνης, αποκαλύπτεται το βαθύ συναίσθημα του ατόμου ή του συνόλου.
Αν χρειαστεί, η τέχνη μπορεί να κρύψει την αλήθεια από κακόβουλες προσεγγίσεις ή να την προστατεύσει μην αφήνοντάς την να ξεχαστεί, μέσα στους κωδικοποιημένους στίχους του ποιητή και σίγουρα γνωρίζει πώς να διεγείρει το δημόσιο συναίσθημα-αίσθημα με ένα εμβατήριο. Η τέχνη είναι τόσο ισχυρή, που προπαγανδίζει την εξουσία μέσα από τις διαφημίσεις σήμερα, όπως μέσα από τις τοιχογραφίες της εκκλησίας χθες,..

Η τέχνη ακολουθεί τον άνθρωπο από τα πρώτα βήματα της ζωής του στη γη, ως μέσο έκφρασης, ως μέσο δημιουργίας χρηστικών εργαλείων και κάλυψης καθημερινών ή εξεχουσών αναγκών (έφτιαξε μια κούπα από πηλό ο προϊστορικός άνθρωπος και μετέφερε νερό, έφτιαξε ένα χοντρό υφαντό ο βόρειος άνθρωπος για να σκεπάσει το σώμα του και να ζεσταθεί, έφτιαξε ένα χρωματιστό γυάλινο πίνακα ο αναγεννησιακός άνθρωπος και έντυσε το παράθυρό του με ένα κομματιασμένο πορτραίτο [βιτρώ], εκφράστηκε η πολυπλοκότητα του μοντέρνου ανθρώπου με την αφαίρεση και τον εξπρεσιονισμό..κ.ο.κ.)
Όπως πάντα λοιπόν, έτσι και σήμερα, η τέχνη υπάρχει για να διαδίδει προσωπικά και κοινωνικά μηνύματα, να διδάσκει και να ψυχαγωγεί σε ατομικό ή δημόσιο επίπεδο, να ζεσταίνει τις ψυχές και να προσφέρει μία σταθερά λειτουργική διέξοδο στη δημιουργικότητα του ανθρώπου.

ΕΡ.: Υπάρχει δράση, αντίδραση και φωνή σήμερα από τους καλλιτέχνες;
ΑΠ.: Πάντα υπάρχει καλλιτεχνική δράση και αντίδραση και φωνή, γιατί δε γίνεται αλλιώς. Ο καλλιτέχνης δρα και αντιδρά και μιλάει όπως όλοι οι άνθρωποι, μόνο που το κάνει με τον ιδιαίτερο τρόπο του. Μεταβολίζει μέσω της καλλιτεχνικής διαδικασίας, αυτά που συλλέγει με τις προσλαμβάνουσές του. Το αν ακούγεται η φωνή του, αυτό έχει να κάνει με πολλούς παράγοντες, τους οποίους ο ίδιος δεν επηρεάζει άμεσα.
Για να ακουστεί η φωνή του καλλιτέχνη, χρειάζεται μεν να έχει το έργο του ‘γερά πνευμόνια’, αλλά επίσης χρειάζεται να έχει δεκτικά αυτιά η εποχή του και ο τόπος του.
Και αυτό, γιατί όσο και να ‘φωνάξει’ την έμπνευση ή την άποψή του κάποιος με την τέχνη του, αν δεν υπάρχει δεκτικό πλαίσιο, η φωνή του είναι φωνή βοώντος εν τη ερήμω. Γιατί το έργο, το καλλιτέχνημα, δεν είναι μόνο μια προσωπική εκπομπή. Για να λειτουργήσει, χρειάζεται να δράσουν τρία ισοδύναμα μέρη: ο ‘πομπός’-δημιουργός, η εκπομπή, δηλαδή το καλλιτέχνημα και ο δέκτης, δηλαδή το κοινό το οποίο μπορεί να προβάλει τον εαυτό του στο έργο τέχνης.

Ο καλλιτέχνης δε σταματά ποτέ να λειτουργεί ως καλλιτέχνης. Ζει την καλλιτεχνική διαδικασία, κάθε στιγμή της ζωής του, είτε το συνειδητοποιεί είτε όχι. Γιατί, κάθε τι που τον προσεγγίζει, τον αγγίζει, τον επηρεάζει και τον διαμορφώνει και αυτό αργά ή γρήγορα, προβάλλεται στο έργο του.
Κάθε θεατρική παράσταση, κάθε εικαστικό ή μουσικό έργο, κάθε καλλιτέχνημα, άυλο ή υλικό, είναι μια πράξη που ξεφεύγει από τις αναμενόμενες συνηθισμένες λειτουργίες της καθημερινότητας, όχι ως κάτι πρωτότυπο και μοναδικό, αλλά ως κάτι βασικό και αυτονόητο, ιδωμένο όμως από μια νέα οπτική, φωτισμένο με ένα νέο φως: το βλέμμα του καλλιτέχνη.

ΕΡ.: Ποιά πιστεύετε πως είναι η θέση της τέχνης σήμερα στην ελληνική κοινωνία αλλά και στην Ευρώπη και τον κόσμο;
ΑΠ.: Αυτή είναι μια πολύ πλατειά ερώτηση και φοβάμαι ότι η απάντηση δεν μπορεί να δοθεί, παρά μόνο από τον ιστορικό παρατηρητή του μέλλοντος.
Παρόλα αυτά, θα αποπειραθώ να δώσω μέσα από το προσωπικό μου πρίσμα την έως τώρα εμπειρία μου.
Η θέση της τέχνης στην εποχή μας, είναι πλεονεκτική κατά μία έννοια, σε σχέση με παλιότερα και αυτό οφείλεται στην ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη των μέσων επικοινωνίας των ανθρώπων. Όπως και όποια άλλη επικοινωνιακή δραστηριότητα του ανθρώπου, έτσι και η τέχνη διευκολύνεται ως προς τη διάδοσή της και εμπλουτίζεται ως προς τα μέσα υλοποίησής της από την εξέλιξη της τεχνολογίας.
Από την άλλη όμως μεριά, η τέχνη στη σημερινή παγκόσμια κοινωνία, δεν έχει διαφορετικό ρόλο από άλλες εποχές. Προσπαθεί να αποτυπώσει τη ζώσα ιστορία και να κάνει τη φωνή του δημιουργού της να ενωθεί με τη φωνή του κοινού, όπως έκανε πάντα.

Η τέχνη, χιλιάδες χρόνια τώρα, λέει πάντα το ίδιο πράγμα:
λέει: “Είμαι εδώ. Αφήνω ίχνος. Πρόσεξέ με. Ψάξε με. Αναγνώρισέ με. Αγάπησέ με. Κατάλαβέ με. Σου μιλάω, με ακούς;” Και αυτό που αλλάζει κατά τη γνώμη μου, δεν είναι το περιεχόμενο της τέχνης, αλλά ο τρόπος με τον οποίο το λέει.
Η τέχνη μεταδίδει πέρα από τον τόπο και το χρόνο, τα μηνύματα που εμπεριέχει. Το κάθε έργο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι κάτι σαν ένα μπουκάλι από αυτά που πετάγονται στη θάλασσα, με κάποιο σημείωμα μέσα τους, μαζί με μια ελπίδα να το βρει και να το διαβάσει κάποιος. Και αυτός ο κάποιος που βρίσκει το ‘μπουκάλι’, ο παραλήπτης του μηνύματος, ίσως να μπορέσει να καταλάβει, να νιώσει τον αποστολέα, ίσως να τον συνδράμει κιόλας με κάποιον τρόπο, να τον βοηθήσει, να τον ψάξει να τον βρει, να τον ακούσει, να συνδεθεί μαζί του, έστω ετεροχρονισμένα.
Να τον αγγίξει συμβολικά, αγγίζοντας το σημείωμα που έγραψε αυτός κάποτε.

Να μιλήσει μαζί του, και διαβάζοντας το σημείωμα να ‘ακούσει’ τη μιλιά του.
Να φτάσει τον παραλήπτη ο λόγος του αποστολέα.
Αυτό είναι η τέχνη, τώρα και πάντα. Και εδώ στην Ελλάδα και παντού στον κόσμο.
Το κάθε έργο, κάτι μεταφέρει. Κάτι λέει. Ψάχνει τον κατάλληλο δέκτη, το κοινό του, το δικό του προσωπικό κοινό. Εκείνους του ανθρώπους που μπορούν να προβάλλουν τον εαυτό τους και τη ζωική τους εμπειρία πάνω στο σώμα ή την ιδέα του έργου. Να νιώσουν μαζί του ζωντανοί, διεγερμένοι.
Είτε συμφωνούν, είτε διαφωνούν, είτε θαυμάζουν, είτε αποστρέφονται την εικόνα του έργου, το θέμα είναι να νιώσουν, να συνδεθούν με τον καλλιτέχνη και με όποιους άλλους το έργο αυτό μπορεί να διεγείρει διανοητικά, συναισθηματικά, σωματικά.