Ανησυχώ. Είναι μια πολύ μεγάλη κουβέντα η τύχη -μετά την πανδημία- των Συλλόγων, των θεατρικών σκηνών, των ομάδων δράσης…
Πρέπει να την ξανακάνουμε!
“…Δεν εγκαταλείπω τα όνειρά μου.
Αν σβήσουν αυτά, αν σβήσει η ελπίδα,
δεν θα υπάρχει ζωή. Κάποια στιγμή
κάνουμε τις επιλογές μας και πρέπει
παλέψουμε γι’ αυτές…”
Αν υπάρχει ένα γνωστό αλλά και οικείο πρόσωπο της πολιτιστικής δημιουργίας στην Άρτα, αυτό θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι η Ζωή Μπαρτζώκα. Χρόνια ενασχόλησης σε θέματα πολιτισμού, αλλά και χρόνια με τη Θεατρική Σκηνή του Μακρυγιάννη – σκηνοθετώντας αλλά και ερμηνεύοντας ρόλους- αφουγκράζεται τους προβληματισμούς και τις ανησυχίες της Τοπικής μας Κοινωνίας.
Σε μια εκ βαθέων εξομολόγηση, κουβεντιάζει με την Κατερίνα Σχισμένου, για όσα γίνονται, αλλά και όσα μέλει να γίνουν.
ΕΡ.: Πώς βλέπει το μάτι της Ζωής Μπαρτζώκα, που ασχολείται τόσα χρόνια με τη Θεατρική Σκηνή του Μακρυγιάννη – σκηνοθετώντας αλλά και ερμηνεύοντας ρόλους – την τωρινή κατάσταση;
ΑΠ.: H τέχνη – στην ολότητά της – έχει μια θεραπευτική λειτουργία και με φόντο την πανδημία και τις ανατροπές που έφερε, καθόλου δεν ξέρουμε τί αντίκτυπο θα έχει στις ψυχές μας. Η τέχνη – το θέατρο – είναι πράξη επαναστατική, δημιουργεί “ξεσήκωμα” στα μέσα μας, κάτι σαν …ανατροπή, ελευθερία. Οι ήρωες εκτίθενται, «ξεγυμνώνονται» και εκφράζουν αυτό που αισθάνονται ελευθέρα. Ταυτόχρονα θεατές ταυτίζονται με τους ήρωες. Είναι αυτή η φοβερή σχέση και η ατμόσφαιρα που δημιουργείται στο ενδιάμεσο της σκηνής με την πλατεία. Οι θεατές βιώνουν τα ίδια συναισθήματα, αναγνωρίζουν τον εαυτό τους… Αυτό κατά τον Αριστοτέλη λειτουργεί θεραπευτικά, γιατί μέσα από αυτή τη διαδικασία έρχεται η λύτρωση, η κάθαρση.
Για να μπορέσει να δράσει το θέατρο όμως, χρειάζεται να αισθανθούμε, να λειτουργήσουν και οι πέντε αισθήσεις. Όσο κι αν ακούγεται παράξενο, ναι, και οι πέντε.
Στην εποχή που διανύουμε, λειτουργεί μόνο η όραση και η ακοή που, πολλές φορές, φτάνει στον θεατή – ακροατή παραμορφωμένη μέσα από τις οθόνες των ηλεκτρονικών μέσων που διαθέτει ο καθένας.
Ο πολιτισμός μας, η τέχνη και οι ζωές μας, βρίσκονται σε «καραντίνα» χωρίς να ξέρουμε τις επιπτώσεις. Μιλάμε για την αρρώστια του σώματος και φοβόμαστε γι’ αυτό, αλλά δεν υπολογίζουμε τις συνέπειες, που θα έχει στην ψυχή μας. Αισθάνομαι τον χώρο της τέχνης μουδιασμένο. Ένας σημαντικός χώρος, που αυτή τη στιγμή αιμορραγεί, μια και πάρα πολλά επαγγέλματα είναι σε … «παύση», εν μέσω πανδημίας, με αποτέλεσμα εκτός του πολιτιστικού μαρασμού, να έχουμε κι αυτόν της οικονομίας, χιλιάδων ανθρώπων, χιλιάδων οικογενειών.
Όσον αφορά τώρα στην πόλη μας και στο τοπικό πολιτιστικό γίγνεσθαι, όλοι εμείς που άμεσα κινούμαστε σ’ αυτό το χώρο, νιώσαμε καλά καλά την αλλαγή. Έκλεισαν οι θεατρικές σκηνές της πόλης, σταμάτησε κάθε δραστηριότητα, οι Σύλλογοι σφάλισαν ερμητικά τις πόρτες και όλο αυτό λειτουργεί ανασταλτικά, πρώτα απ’ όλα, στα πολιτιστικά, αλλά και στα οικονομικά αυτών των «λίκνων δημιουργίας». Οι Σύλλογοι μένουν όρθιοι γιατί στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό στις συνδρομές των τμημάτων τους και στις όποιες επιχορηγήσεις Δήμου ή Περιφέρειας και πολύ σπάνια του υπουργείο Πολιτισμού. Όπως αντιλαμβάνεστε χωρίς παρουσίαση «έργου» δεν έρχονται και χρήματα. Άρα πού οδηγούμαστε; Στο κλείσιμο; Δεν ξέρω. Ανησυχώ. Είναι μια πολύ μεγάλη κουβέντα η τύχη- μετά την πανδημία- των Συλλόγων, των θεατρικών σκηνών, των ομάδων δράσης … Πρέπει να την ξανακάνουμε.
ΕΡ.: Τι θα θέλατε να επισημάνετε αλλά και να κριτικάρετε
σε μια τέτοια σκοτεινή εποχή ή μήπως δεν είναι και τόσο σκοτεινή;
ΑΠ.: Μέσα από τη δεκαετή κρίση που έζησε η χώρα μας, κοινή διαπίστωση θεωρώ – ή έστω αυτή είναι η δική μου – αποτελεί το γεγονός ότι μέρος της κρίσης ήταν και παραμένει αυτό των αξιών. Επικράτησε για πολλά χρόνια «ο πόλεμος όλων, εναντίον όλων» κάτι σαν … «homo hominis lupus est». Οι διαπροσωπικές σχέσεις όπου κυριαρχεί το ψέμα, τα χτυπήματα κάτω από τη μέση και ο αρρωστημένος εγωισμός οδήγησαν τον άνθρωπο – τον νεοέλληνα – σε ατραπούς με… μη γυρισμό.
Αλαζονεία, έπαρση, πλεονεξία, μισανθρωπιά, δολιότητα, καπρίτσια και εξαλλοσύνες και μια «μανιέρα» κυριολεκτικά απίστευτη κυριάρχησε για χρόνια. Και αυτή η κρίση αξιών πιστεύω ότι οδήγησε και στην αποδόμηση της τέχνης, ως ένα βαθμό. Περάσαμε στην εποχή των ριάλιτι. Στη χειραγώγηση της κοινωνίας μέσω «σκουπιδιών» της τηλεόρασης. Και όλα αυτό τι είναι; Απόρροια της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας με νέα ήθη, συμπεριφορές και αντιλήψεις. Η μοναδικότητα εξαλείφεται και όλα γίνονται ένα κουβάρι, αρκεί να εξυπηρετούν τη μάζα.
Και στην κορυφή όλων αυτών των γεγονότων ήρθε η πανδημία, για να μάς θυμίσει –ίσως- ότι τίποτα δεν είναι μόνιμο, τίποτα δεν είναι τυχαίο, τίποτα δεν κρατά για πάντα.
Μήπως όμως – τελικά – δεν είναι και τόσο σκοτεινή η εποχή του covid;
Περνάμε σ’ έναν άλλο, καινούργιο κόσμο. Δεν τον υπολογίσαμε, δεν τον φανταστήκαμε, δεν ξέρουμε ακόμα πώς να τον αντιμετωπίσουμε. Αλλάζει καθημερινά τις ζωές μας, τις συνήθειες μας, τη σκέψη μας, το μέλλον μας.
Από τη μία, φαντάζει εφιαλτικό «το τέλος κάποιων σταθερών» που είχαμε, και η διέξοδος για να ξαναφτιάξουμε τον κόσμο από την αρχή. Σίγουρα αδυνατούμε να συνειδητοποιήσουμε το μέγεθος της «στιγμής», αυτή τη στιγμή! Ίσως και να έχουμε την τύχη να ζήσουμε μεγάλες ανατροπές. Κοινωνικές, πολιτιστικές οικονομικές. Ίσως μια νέα «Αναγέννηση» που – μη ξεχνάμε – αν δεν υπήρχε Μεσαίωνας, δεν θα είχαμε Αναγέννηση.
Η τέχνη μέσα απ’ όλα αυτά;
Προσωπικά …ένιωσα «λεύτερη» μέσα στον εγκλεισμό. Οξύμωρο! Ο χρόνος ήταν …πιο δικός μου, έψαξα να βρω τον καλύτερο τρόπο να εκμεταλλευτώ αυτή την παύση. Αναθεώρησα ανούσιες συναναστροφές που αποτελούν μεγάλο μέρος της ζωής μας, ακόμα κι όταν αυτή θέλει να λέγεται καλλιτεχνική, επέλεξα να φύγω και να ανέβω στη Ροδαυγή να περπατήσω ατέλειωτα! Να κάνω βόλτες στη θάλασσα, να ασχολούμαι με ανθρώπους που είχα ξεχάσει… Βιώνω, λόγω του Κορωνιού, μία νέα εμπειρία ζωής.
Δεν το ωραιοποιώ, απλά προσπαθώ να δω και μία καλή πλευρά μέσα σε όλες τις δύσκολες που, ούτως ή άλλως, συζητούμε κάθε μέρα.
Η τέχνη πάντα βοηθούσε τον άνθρωπο να αντιμετωπίσει τους σκοτεινούς καιρούς. Σε στιγμές μεγάλου φόβου, δύσκολων καιρών, πολέμων, κατοχής, πανδημιών και εγκλεισμού οι καλλιτέχνες δημιουργούσαν. Η τέχνη πάντα είχε το δικό της ρόλο. Να εκφράσει τις εσωτερικές αναζητήσεις του ανθρώπου. Να εμπνεύσει αλληλεγγύη, να δείξει το μέλλον που αναδύεται ελπιδοφόρο, μετά την καταιγίδα. Να εκφράσει νέες αντιλήψεις και προκλήσεις. Ο κόσμος δεν θα είναι ο ίδιος μετά την πανδημία, το πιστεύω. Και θέλω να πιστεύω ότι θα ανατείλει πιο φωτεινός, πιο χρωματιστός, πιο αισιόδοξος και με περισσότερες αξίες.
Πρέπει να φανταζόμαστε, να ονειρευόμαστε μια καλύτερη, ποιοτικότερη ζωή. Άλλωστε μόνο τότε μπορούμε να την διεκδικήσουμε.
ΕΡ.: Τι θα διαβλέπατε ως θεατρικό μέλλον στην πόλη μας
αλλά και γενικότερα στον πολιτιστικό της τομέα;
ΑΠ.: Και σε τοπικό επίπεδο θεωρώ ότι είναι αφορμή να ισχυροποιηθεί η τέχνη. Το γεγονός ότι μείναμε «ακίνητοι» σ’ ένα μέρος, μπορεί να αποβεί τελικά επωφελές για τον πολιτισμό εν γένει. Κι όσο θα διαρκέσει το Lock down καλούμαστε να βρούμε νέες λύσεις που θα κρατήσουν ζωντανό το θέατρο. Άρχισε ήδη να μπαίνει στη ζωή μας το live streaming. Θα πρέπει να μάθουμε ίσως να παίζουμε σε άδειες αίθουσες, με άδεια καθίσματα, ή μπροστά σε μια οθόνη που θα καταγράφει και να ανακαλούμε στο μυαλό μας συγγραφείς που έχουν φύγει, φίλους που μπορεί να μάς λείπουν… Νέοι καιροί, νέα ήθη, βλέπετε.
Έρχεται η ώρα να γίνουμε πιο απλοί, πιο επικοινωνιακοί, πιο φιλικοί στον συνάνθρωπο, στον συμπολίτη. Να λειτουργήσουν οι αισθήσεις που εδώ και χρόνια κοιμήθηκαν. Πιστεύω ότι ακόμα και το ρεπερτόριο θ’ αλλάξει.
Να ξαναδούμε τον Μπέκετ ή τον Μπρεχτ, που θέλει τον άνθρωπο ενεργοποιημένο, να μάχεται, να αγωνίζεται, να είναι σε εγρήγορση. Toν Ιονέσκο, που το 1970, έγραψε ένα λιγότερο γνωστό στο Ελληνικό κοινό, έργο με τον τίτλο «το παιχνίδι της σφαγής», άκρως προφητικό, μια και πραγματεύεται μια πανδημία που χτυπά τον πλανήτη και πώς λειτουργεί στην ψυχοσύνθεση του ανθρώπου.
Μπορούμε να δούμε τον Αισχύλο, τη σχέση του με τον θεό, με αυτό που μας υπερβαίνει, πώς θεοποιεί τα φυσικά φαινόμενα…
Σε επίπεδο πόλης, ισχύει ό,τι είπα παραπάνω, μέσα σ’ αυτή την …κακοτυχιά κάτι καινούργιο μπορεί να γεννηθεί. Όραμα χρειάζεται. Και αρωγή των «αρχόντων» της πόλης προς εμάς. Οικονομική στήριξη αλλά και ηθική!
ΕΡ.: Παρακολουθείτε με μια άλλη ματιά το σφυγμό μιας πόλης
που ανήκει στους πολίτες της. Τι θα θέλατε;
ΑΠ.: Οι πολιτιστικές δραστηριότητες, ως πεδίο άσκησης του νου, ως κοινωνική δράση, αλλά και ως στοιχείο της ταυτότητας μιας κοινότητας και μιας πόλης, αδιαμφισβήτητα βρίσκεται στο επίκεντρο των προσπαθειών μας.
Τα τελευταία χρόνια οι συμπολίτες μας, στηρίζουν κάθε πολιτιστική προσπάθεια, παρακολουθούν με δίψα θέατρο και είναι πάρα πολλοί εκείνοι που θα με ρωτήσουν πότε θα ανεβάσουμε τη νέα παράσταση. Η Άρτα είναι μία πόλη, με πολύ καλό επίπεδο και ματιά θεατρική.
Από την άλλη, η Άρτα βρέθηκε μέσα στους αιώνες, να «κρατά» μια τεράστια ιστορία που έρχεται από την Αρχαία Αμβρακία, φτάνει στο Δεσποτάτο της Ηπείρου και μέχρι σήμερα έχει χτίσει ένα πολιτισμό μοναδικό. Οφείλουμε να τον διατηρήσουμε και να τον προχωρήσουμε. Με τη βοήθεια του Δήμου και της Περιφέρειας μπορούμε να κάνουμε πολλά βήματα μπροστά.
Έχω προτείνει παλαιότερα και στον «Μακρυγιάννη» αλλά και στον Δήμο, να οργανώσουμε μια δράση που θα περιλαμβάνει μια διαδρομή με στάσεις στα κυριότερα μνημεία μας, «Ιστορικές διαδρομές με θεατρικά δρώμενα». Ένας αλλιώτικος περίπατος στους δρόμους της πόλης με στάσεις στα μνημεία και δρώμενα που θα εξιστορούν την ιστορία του μνημείου ή της περιοχής.
Μια περιπατητική «παράσταση» με διαδραστικό χαρακτήρα που θα αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο για την τοπική ιστορία, εφόσον θα δίνει τη δυνατότητα στους θεατές, να προσεγγίσουν βιωματικά την ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά της πόλης, να συνδέσουν το παρελθόν με το παρόν και να οραματιστούν το μέλλον της, ως ενεργοί πολίτες. Ταυτόχρονα παρουσιάζεται η τέχνη του θεάτρου του δρόμου. Τι είναι το θέατρο του δρόμου; Αυτό ακριβώς που λέει η πρόταση, ένα θέατρο που λαμβάνει χώρο στους δρόμους, σε εξωτερικούς χώρους. Θεωρείται από τα παλαιότερα είδη θεάτρου, αν όχι το αρχαιότερο. Στόχος της θεατρικής αυτής έκφρασης είναι η παροχή τέχνης σε δημόσιο χώρο και η κατ’ επέκταση συμμετοχή του κόσμου σε αυτό. Χαρακτηρίζεται από ελευθερία και …εναλλακτικότητα σε σχέση με τα συμβατικά είδη θεάτρου. Το θέατρο δρόμου ωθεί την ίδια την πόλη και τους πολίτες της να γίνουν το πεδίο της καλλιτεχνικής δράσης και έκφρασης. Μια ωραία ιδέα είναι η συμμετοχή του Μουσικού Σχολείου της πόλης μας σ’ όλη αυτή την προσπάθεια.
Είναι μια ιδέα – μια και στην τέχνη παρθενογενέσεις δεν έχουμε – που μια δεκαετία περίπου πριν και με μεγάλο ενδιαφέρον παρουσίασε η Σχολή Καλών Τεχνών του ΑΠΘ και έτυχε μεγάλης απήχησης.
Όλα αυτά είναι κάποιες σκέψεις κάποια σχέδια κάποια όνειρά μου. Και μέσα στη πανδημία είναι μια καλή ευκαιρία, όλοι μας να συναισθανθούμε ότι, αυτό που ζούμε είναι το τέλος του κόσμου όπως τον ξέραμε, αλλά δεν είναι το τέλος του κόσμου όπως θα τον αντικρύσουμε την επόμενη μέρα.
Δεν εγκαταλείπω τα όνειρά μου. Αν σβήσουν αυτά, αν σβήσει η ελπίδα, δεν θα υπάρχει ζωή. Κάποια στιγμή κάνουμε τις επιλογές μας και πρέπει παλέψουμε γι’ αυτές.
Ευχαριστώ πολύ.