Τα πάθη του ν (νι)!

της Παναγιώτας Π. Λάμπρη

«Μονάχη ἔγνοια ἡ γλώσσα μου στίς ἀμμουδιές τοῦ Ὁμήρου.»
Οδυσσέας Ελύτης

Προ καιρού είχε δημοσιευτεί άρθρο μου με τίτλο «Τα πάθη των τριγενών και δικαταλήκτων επιθέτων» (“Ηχώ της Άρτας”, 15-9-2017). Φαίνεται, όμως, πως τα πάθη και τα παθήματα της γλώσσας μας τελειωμό δεν έχουν! Πόσο μάλλον, που αυτά, σχεδόν, ως επιδημία έχουν ενσκήψει στον προφορικό και στον γραπτό λόγο ακόμα και γραμματισμένων ανθρώπων. Και το πρόβλημα πλέον είναι προφανέστατο και σε κείμενα έντυπων και ηλεκτρονικών εφημερίδων, σε υπότιτλους τηλεοπτικών δεκτών, μεταφρασμένων ταινιών και πάει λέγοντας.

Συγκεκριμένα, πολλά, πάρα πολλά λάθη γίνονται στη χρήση του τελικού νι (ν), το οποίο δέχεται κατά κάποια έννοια διωγμό και εξοβελίζεται ως περιττό από την κατάληξη πλήθους λέξεων, παρότι η χρήση του συμβάλλει στην ευφωνία και στην ευρυθμία της λαλιάς μας.
Οπωσδήποτε έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις, από γλωσσολόγους και μη, σχετικά με τη χρήση του τελικού ν (νι). Σημασία έχει πως, όποιες κι αν είναι αυτές, οι μαθητές διδάσκονται στο Δημοτικό σχολείο, και όχι μόνο, τους σχετικούς κανόνες. Φυσικά, δεν υπάρχει λόγος να παρατεθούν εδώ, μια και πολύ εύκολα μπορεί να τους αναζητήσει κάθε ενδιαφερόμενος στα σχολικά βιβλία ή στο διαδίκτυο. Εκείνο, όμως, που προβληματίζει είναι τι ακριβώς συμβαίνει και, ενώ όλοι διδάσκονται τη χρήση του εν λόγω γράμματος, στην πράξη πληθαίνουν αυτοί, οι οποίοι το εξοβελίζουν, κυρίως, από τον γραπτό τους λόγο; Και λέω στον γραπτό, διότι σε αρκετές των περιπτώσεων στον προφορικό λόγο το τελικό ν (νι) προφέρεται όχι μόνο από συνήθεια, αλλά επειδή το απαιτεί η ευφωνία των εκφερομένων λέξεων στη ρύμη του λόγου!

Προς επίρρωση των γραφομένων παραθέτω μερικές φράσεις, σε κάποιες λέξεις των οποίων απουσιάζει, ενώ χρειαζόταν το τελικό ν (νι): α) Διάβασε στη πίσω πλευρά του πακέτου. β) Με βεβαίωσε πως θα ’ρθει τη Παρασκευή. γ) Στη Πάτρα αξίζει να χαρείς το ηλιοβασίλεμα! δ) Ψάξε στο τηλεφωνικό κατάλογο. ε) Μη του επιτρέπεις να σου μιλάει μ’ αυτό το τρόπο.
Ποιος, λοιπόν, μιλώντας θα έλεγε: «Διάβασε στη πίσω πλευρά…», «…θα ’ρθει τη Παρασκευή», «Στη Πάτρα…», …στο τηλεφωνικό κατάλογο», «Μη του επιτρέπεις… μ’ αυτό το τρόπο»; Πιστεύω, κανένας, αλλά για να μην υπάρχει απολυτότητα στην έκφραση της γνώμης μου, ας πω, πιθανόν, κάποιοι!

Επομένως, αφού στον προφορικό λόγο προφέρεται το ν (νι) στο τέλος πολλών λέξεων, τι συμβαίνει και κάποιοι, ειδικά στα ΜΜΕ, έντυπα και ηλεκτρονικά, το καταργούν; Το κάνουν λόγω άγνοιας; Λόγω κάποιας σκοπιμότητας; Λόγω… Ή μήπως θεωρούν ότι ο γραπτός λόγος στερείται ευφωνίας, μουσικότητας, αρμονίας και αισθητικής; Όποια κι αν είναι η αιτία, μια και επηρεάζουν πολλαπλά αυτό που αποκαλείται κοινή γνώμη, έχουν ηθική υποχρέωση να ενδιαφέρονται, αν μη τι άλλο, για κάτι τόσο σημαντικό, όσο είναι η ποιότητα του λόγου και θαρρώ πως οφείλουν, όλοι οφείλουμε, να σκεπτόμαστε τη σημασία των στίχων του Οδυσσέα Ελύτη που λένε: «Τή γλώσσα μοῦ ἔδωσαν ἑλληνική / τό σπίτι φτωχικό στίς ἀμμουδιές τοῦ Ὁμήρου./ Μονάχη ἔγνοια ἡ γλώσσα μου στίς ἀμμουδιές τοῦ Ὁμήρου.» (Οδυσσέας Ελύτης, Τό Ἄξιον Ἐστί).

Και τούτο, διότι μέσω του νοήματός τους μπορούμε να ψηλαφούμε με μοναδικό τρόπο το πόσο σημαντικό είναι να προσέχουμε ως κόρη οφθαλμού τη γλώσσα μας! Εν προκειμένω, οι πρώτες λέξεις των δύο πρώτων στίχων, η «γλώσσα» και το «σπίτι» δηλαδή, αν και φαινομενικά άσχετες μεταξύ τους, μας οδηγούν σ’ ένα σπουδαίο νόημα. Το «σπίτι» είναι φτωχικό, αλλά η «γλώσσα» είναι πλούσια, επομένως και η αξία της μεγαλύτερη! Στον πρώτο στίχο ο ποιητής δηλώνει απερίφραστα «Τή γλώσσα μοῦ ἔδωσαν ἑλληνική», χωρίς να κατονομάζει αυτούς, οι οποίοι του την κληροδότησαν ως δώρο, για να μας πει αμέσως μετά: «Μονάχη ἔγνοια ἡ γλώσσα μου στίς ἀμμουδιές τοῦ Ὁμήρου.»!

Σ’ αυτόν τον στίχο παίρνουμε την απάντηση, αφού οι αμμουδιές του Ομήρου μιλούν για την καταγωγή και την ηλικία της γλώσσας και κατ’ επέκταση για τους ανθρώπους, οι οποίοι την έπλασαν και τη μιλούσαν πολλούς αιώνες πριν, δεδομένα δηλαδή όλα, που δημιουργούν την ευθύνη στον ποιητή, και στο καθένα μας, να την υπηρετεί και να την υπερασπίζεται! Και νιώθουμε εδώ τον Οδυσσέα Ελύτη να διαλέγεται με τον άλλο σπουδαίο ποιητή, τον Διονύσιο Σολωμό, που είχε διατυπώσει την αναλόγου νοήματος φράση «Μήγαρις ἔχω ἄλλο στόν νοῦ μου, πάρεξ ἐλευθερία καί γλῶσσα;» και, φυσικά, με τον προπάτορα Όμηρο!

Συμπερασματικά, και όχι μόνο σε σχέση με τη χρήση του τελικού ν (νι), ποια είναι τα σημαινόμενα των ποιητών, παρά πως όσοι κληρονομήσαμε την υπέροχη ελληνική γλώσσα, στην οποία γράφηκαν μερικά από τα σπουδαιότερα κείμενα της παγκόσμιας διανόησης, έχουμε χρέος να την προασπίζουμε κάθε στιγμή, μη λησμονώντας πως αυτή συνέβαλε τα μέγιστα στο να σωθούμε υπαρξιακά και πολιτισμικά μέσα στους αιώνες.

http://users.sch.gr/panlampri/