Το Άγιο Μύρο, η παρασκευή του και η Θεολογία του

Του πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου (χημικού).

Εισαγωγικά
Κάθε δέκα χρόνια, από την Κυριακή των Βαϊων μέχρι τη Μεγάλη Πέμπτη, στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως τελείται η παρασκευή, η έψησις (ψήσιμο) και ο καθαγιασμός νέας ποσότητας ΑΓΙΟΥ ΜΥΡΟΥ. Η τελευταία παρασκευή του Αγίου Μύρου έγινε στο Φανάρι το 2012. Άγιο Μύρο θα παρασκευασθεί και φέτος.(2022).
Το Άγιο Μύρο ξεκίνησε να παρασκευάζεται τον 2ο μ.Χ. αιώνα, όταν ο Χριστιανισμός επεκτάθηκε πολύ γεωγραφικά, προκειμένου να μπορεί να τελείται το μυστήριο του χρίσματος σε απομακρυσμένες περιοχές όπου δεν μπορούσαν να πάνε οι Απόστολοι, που έχοντας την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος ήταν οι μόνοι που μπορούσαν να τελέσουν το μυστήριο. Ως τον 8ο αιώνα, το δικαίωμα παρασκευής Αγίου Μύρου είχαν όλοι οι επίσκοποι. Σιγά σιγά όμως το δικαίωμα αυτό περιορίστηκε στους Πατριάρχες και κατόπιν στον Οικουμενικό Πατριάρχη, για λόγους διοικητικής τάξης και ενότητας των εκκλησιών.
Όπως τουλάχιστον αναφέρεται στους τόμους της αυτοκεφαλίας των Εκκλησιών που ανακηρύχθηκαν τους νεότερους χρόνους, το καθαγιασμένο ειδικό έλαιο θα λαμβάνεται μόνο από το Οικουμενικό Πατριαρχείο:
«ίνα η αμοιβαία πνευματική ενότης προς τε την εν Κωνσταντινουπόλη Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία…ζώσα τε και ακμαία και εν πάσι απαραμείωτος διατηρήται…». (αρχ. Παύλου Μενεβίσογλου, Το άγιονΜύρονεν τη ανατολική Εκκλησία, σελ.: 171).Η Εκκλησία της Ελλάδος, κατά τα προβλεπόμενα στον Συνοδικό Τόμο του 1850, δεσμεύθηκε «λαμβάνειν, οσάκις αν χρήζει, και το Άγιον Μύρον παρά της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας» (Ράλλη – Ποτλήαυτ. τ. 5, σελ. 183).

Τι είναι το Άγιο Μύρο και ποια είναι η χρήση του.
Άγιο Μύρο ονομάζεται ένα μείγμα λαδιού και 57 διαφορετικών φαρμακευτικών φυτών και αρωματικών ουσιών, το οποίο παρασκευάζεται κατ’ αρχαίο προνόμιο αποκλειστικά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, κάθε δέκα περίπου χρόνια, και κατόπιν αποστέλλεται σε όλες τις Ορθόδοξες Εκκλησίες, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί κατά το μυστήριο του χρίσματος (μετά τη βάπτιση). Ονομάζεται και «έλαιον ευχαριστίας», «έλαιον χρίσεως», «χρίσμα ευχαριστίας», «χρίσμα επουράνιον».
Χρήση -Εκτός από το μυστήριο του χρίσματος, κατά το οποίο η χρήση Αγίου Μύρου συμβολίζει τη μετάδοση των χαρισμάτων του Αγίου Πνεύματος στο βαπτιζόμενο, το Άγιο Μύρο χρησιμοποιείται και:
-Για το χρίσμα ανθρώπων που προσέρχονται στην Ορθοδοξία από άλλα δόγματα, των οποίων γίνεται δεκτή η προηγούμενη βάπτιση.
-Στα εγκαίνια ναών, για τον καθαγιασμό της Αγίας Τράπεζας
-Στην ανακομιδή ιερών λειψάνων
-Στην καθιέρωση αντιμηνσίων.
Κατά το παρελθόν το Άγιο Μύρο χρησιμοποιούνταν και στην στέψη Ορθοδόξων Βασιλέων και Αυτοκρατόρων.
Ιστορία
Η παρασκευή (έψηση) του Αγίου Μύρου βασίζεται στην περιγραφή του Μωυσήστο Βιβλίο της Εξόδου (Έξοδος λ΄ 22-25), όπου αναφέρεται:
«και ελάλησε Κύριος προς Μωυσήν λέγων• και συ λάβε ηδύσματα, το άνθος σμύρνης εκλεκτής πεντακοσίους σίκλους και κινναμώμου ευώδους το ήμισυ τούτου διακοσίους πεντήκοντα και καλάμου ευώδους διακοσίους πεντήκοντα και ίρεως πεντακοσίους σίκλους του αγίου και έλαιον εξ ελαιών είν και ποιήσεις αυτό έλαιον χρίσμα άγιον, μύρον μυρεψικόν τέχνη μυρεψού• έλαιον χρίσμα άγιον έσται».

Το «Μύρον» για το οποίο γίνεται λόγος στην Παλαιά Διαθήκη δεν είναι άγνωστο στον υπόλοιπο αρχαίο κόσμο. Η μυρεψική τέχνη και επιστήμη αναφέρεται σε κείμενα ιστορικά, φιλοσοφικά και θρησκευτικά. Από τις πηγέςαυτές πληροφορούμαστε για την κοσμική και την θρησκευτική χρήση των μύρων, των αρωμάτων. Οι ειδικοί παρασκευαστές αυτών ονομάζονται μυρεψοί. Πρώτος μυρεψός στην Παλαιά Διαθήκη θεωρείται ο σοφόςπολυτεχνίτης Βεσελεήλ, ενώ το έργο του συνέχισαν οι ιερείς και οι λευίτες. Στο Βυζάντιο υπάρχουν αξιωματούχοι ειδικευμένοι στην έψηση του Μύρου, όμως οόρος μυρεψός για την παρασκευή του Αγίου Μύρου απαντά μόλις το 1833 στοτο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Σήμερα μυρεψοί είναι χημικοί και φαρμακοποιοί.
Τα συστατικά του Αγίου Μύρου και ο θεολογικός συμβολισμός τους.
Τα συστατικά του Αγίου Μύρου αλλάζουν από εποχή σε εποχή. Η πρώτη γραπτή συνταγή, σε βερβερινό κώδικα του 8ου αιώνα, αναφέρει 13 υλικά. Αυτά αυξομειώνονταν κατά καιρούς από τους αρμόδιους για την παρασκευή «μυρεψούς» και είναι καταγεγραμμένα στην τυπική διάταξη της Συνοδικής εν Μόσχα Βιβλιοθήκης, στο Ευχολόγιο του Γκόαρ και στο Μέγα Ευχολόγιο. Το 1951, επί πατριαρχίας Αθηναγόρα, οριστικοποιήθηκε ο αριθμός των συστατικών σε 57. Από αυτά, άλλα είναι σε υγρή και άλλα σε στερρεά μορφή.

Την βάση του Αγίου Μύρου αποτελούν το αγνό ελαιόλαδο και το κόκκινο στυφό κρασί. Σ’ αυτά κατά την διάρκεια της εψήσεως προστίθενται και άλλα αρωματικά υλικά, εντόπιας παραγωγής (όπως το ηλιέλαιο, το κερί μέλισσας, η μαστίχα Χίου και ο κρόκος Κοζάνης), αλλά και εξωτικής προελεύσεως (λ.χ. η αριστολοχία, το ελένιο, η εχινάνθη, η ίριδα και το καρποβάλσαμο), γνωστά στο κοινό (η κανέλλα, το μαύρο και το πράσινο πιπέρι, το ροδέλαιο, το νέφτι, το τζίτζερ ή πιπερόριζα), με Βιβλική αναφορά (ο νάρδος και η σμύρνα) ή παντελώς άγνωστα (ο ινδικός, ο στύρακας, η μάκαρις και το άσσαρο). Το πλέον πολύτιμο συστατικό του Αγίου Μύρου είναι ο μόσχος (μία φυσική αρωματική ουσία που εξάγεται από τον αδένα ενός είδους ελαφιού και αποτελεί ένα από τα πλέον δαπανηρά υλικά της αρωματοποιίας).

Όσον αφορά τον πνευματολογικό συμβολισμό των συστατικών του Μύρου επισημαίνεται από τον Συμεών Θεσσαλονίκης τα εξής:
«οὐκ ἑλαιον μόνον ἐστὶν, ἀλλὰ καὶ ἐκ πλείστων ἄλλων εἰδῶν εὐόσμων
συγκείμενον, παριστάνον καὶ ἐν συμβόλοις τὸ πολυδύναμον, καῖ τὸ τῶν
ἐνεργειῶνποικίλον τε καὶ πολυειδὲς τῶν χαρισμάτων τοῦ Πνεύματος, καὶ τῆς αὐτοῦ ἁγιοσύνης τὸ εὔοσμον»
To πλήθος των συστατικών του Μύρου συμβολίζει τα ποικίλα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος. Η αναφορά του Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης «στὸ εὔοσμοντης ἁγιοσύνης» του Πνεύματος, έρχεται να εξηγήσει την μυροβλησία των σκηνωμάτων των Αγίων και των εικόνων τους, η οποία αποτελεί σύμβολο της Αγιοπνευματικότητάς τους.
Επίσης, κατά τα Αρεοπαγιτικά Συγγράμματα η σύνθεση του μύρου ορίζεται ως «συναγωγή εὐπνόων ὑλῶν» και η σύνθεσή της είναι «συμβολική». Χαρακτηρίζεται ως «θεαρχική εὐωδία», η οποία συντελεί στην «προς τὸ θείον ἐπιστροφήν» και στην «θεία μέθεξη των εὐωδῶν διαδόσεων» των οποίων πηγή είναι ο Ιησούς
Διαδικασία παρασκευής
Το Άγιο Μύρο παρασκευάζεται με απόφαση της Συνόδου του Πατριαρχείου, όταν αυτή διαπιστώσει ότι το Μύρο τελειώνει, κάτι που στη σύγχρονη εποχή συμβαίνει περίπου κάθε δέκα χρόνια. Την παρασκευή επιβλέπουν δυο επιτροπές, η εκκλησιαστική που αποτελείται από ιερείς και η επιτροπή κοσμητόρων που περιλαμβάνει σχετικούς με το τεχνικό μέρος της παρασκευής χημικούς, φαρμακοποιούς και εμπόρους αρωματικών ειδών, της οποίας προεδρεύει ο Άρχων Μυρεψός. Η έψηση του Μύρου γίνεται κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα, από την Κυριακή των Βαΐων έως και τη Μεγάλη Πέμπτη. Η έψηση του Μύρου γίνεται σε ειδικό Κουβούκλιο, το οποίο υπάρχει στο Πατριαρχείο.

Την Κυριακή των Βαΐων και τη Μεγάλη Δευτέρα γίνεται από τον Πατριάρχη ευλογία των κοσμητόρων-μυρεψών και Μικρός Αγιασμός των σκευών και υλικών που θα χρησιμοποιηθούν για την παρασκευή του Μύρου. Στο τέλος του αγιασμού ο Πατριάρχης, αφού βάλει ορισμένα από τα υλικά στους λέβητες, ανάβει τη φωτιά για το ψήσιμο, που καίει με κομμάτια παλαιών εικόνων, φθαρμένα εκκλησιαστικά έντυπα, καθώς και άχρηστα ξύλα από διάφορα μέρη ναών. Τη Μεγάλη Τρίτη γίνεται μνημόσυνο αυτών που έχουν δωρίσει χρήματα ή είδη για την παρασκευή του Μύρου καθώς και ανάγνωση του Ιερού Ευαγγελίου. Τη Μεγάλη Τετάρτη συμπληρώνεται το μίγμα στους λέβητες με τον μόσχο και τα διάφορα βότανα, και ολοκληρώνεται έτσι η παρασκευή του Μύρου, που τοποθετείται σε αργυρά δοχεία.
Η διαδικασία ολοκληρώνεται με το φιλτράρισμα του Μύρου και την τοποθέτησή του στα ειδικά δοχεία φυλάξεως και μεταφοράς (χρησιμοποιούνται πήλινοι Μεγαρικοί πύθοι και μικρά ασημένια δοχεία). Αυτό αποτελεί το «Νάρδον ή μήπω καθαγιασθέν Άγιον Μύρον», το οποίο καθαγιάζεται από τον Πατριάρχη βάσει ειδικής ιεροτελεστείας, κατά την Θεία Λειτουργία της Μεγάλης Πέμπτης. Συγκεκριμένα:
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης μετά τη Μεγάλη Είσοδο τοποθετεί πάνω στην Αγία Τράπεζα και πάνω στο «αντιμήνσιον» το αλαβάστρινο δοχείο του αγιασμένου Μύρου δεξιά και του μη αγιασμένου Μύρου αριστερά. Οι δε Ιερείς τοποθετούν τα δοχεία γύρω από την Αγία Τράπεζα. Ακολουθεί η υποδοχή των Τιμίων Δώρων, που τοποθετούνται μεταξύ των δύο αλαβάστρινων δοχείων.
Μετά από το «Και έσται τα ελέη του Μεγάλου Θεού…», ο Πατριάρχης αποκαλύπτει «το πλήρες Μύρου μήπω αγιασθέντος αλάβαστρον», το ευλογεί τρις λέγων «Εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Αμήν».

Στη συνέχεια, ενώ ψάλλουν οι Αρχιερείς το «Ευλογητός ει Χριστέ…», «Ότε καταβάς…» και το «Πάντα χορηγεί…», καθαγιάζει ο Πατριάρχης τρεις φορές τα δοχεία, επικαλούμενος πρώτα «Η Χάρις του Ανάρχου Πατρός είη καθαγιάζουσα τόδε το Άγιον Μύρον», δεύτερο «Η Χάρις του Υιού και Λόγου του Θεού είη μετά σού, Μύρον Άγιον» και τρίτο «Η Χάρις του Παναγίου και Τελεταρχικού Πνεύματος είη μετά σού, Μύρον Άγιον» Αμέσως μετά ο Πατριάρχης και οι Αρχιερείς «κλίνοντες τα γόνατα» διαβάζουν μυστικώς ευχή, όταν την ίδια στιγμή κλήρος και εκκλησίασμα γονατιστοί προσεύχονται ψάλλοντες το «Κύριε ελέησον»….\
Μετά την ευχή ο Πατριάρχης ευλογεί και καλύπτει τα δοχεία. Μετά το τέλος της Θείας Λειτουργίας με την ίδια πάντα διάταξη όπως μπήκε η πομπή βγαίνει από τον Ναό και κατευθύνονται όλοι μαζί στο Μυροφυλάκιον» όπου «διαρκώς καίει λυχνία» και όπου θα εναποτεθεί το Ἀγιο Μύρο για φύλαξη, μέχρις ότου εξαντληθεί το απόθεμα, οπότε και θα αρχίσει η προετοιμασία της νέας παρασκευής.
Εδώ ο Πατριάρχης θα κάνει την «Απόλυσιν» της Θείας Λειτουργίας και του καθαγιασμού του Αγίου Μύρου.
Είναι άξιο ιδιαιτέρας σημειώσεως, ότι κατά τον Καθαγιασμό προβλέπεται η έκχυσις παλαιού Καθαγιασμένου Αγίου Μύρου στα δοχεία του προς καθαγιασμόν νέου Μύρου. Με τον τρόπο αυτό υπάρχει και στο θέμα του Αγίου Μύρου μία εμφανής εσωτερική αλληλουχία και συνέχεια.
Το στερεό κατάλοιπο του φιλτραρίσματος συνήθως γίνεται θυμίαμα και δίδεται ευλογία στους πιστούς. Ακόμη, μία ποσότητα Νάρδου φυλάσσεται χάριν ευλογίας και αγιασμού των πιστών, στους οποίους και δίδεται σε περιπτώσεις ασθενείας.

Η Θεολογία των Ευχών της Λειτουργίας του Αγίου Μύρου.
Κεντρική θέση στην ακολουθία του καθαγιασμού του Αγίου Μύρου κατέχει η σημασία του Μύρου ως σφραγίδος. Στο κείμενο το Άγιο Μύρο χαρακτηρίζεται: σφραγίς ανεπιβούλευτος, σφραγίς τελεία, ηγιασμένη, θεία, τέλειον σφραγιστήριον της (του Θεού) εκκλησίας. Ο Πατριάρχης εύχεται να καταπέμψει ο Θεός το Άγιο Πνεύμα επί του ελαίου, ώστε αυτό να γίνει χρίσμα, «σφραγίδαν τελείαν· εις όνομα σου του Πατρός, και του Μονογενούς Σου Υιού, και του Αγίου σου Πνεύματος». Με την χρίση, η οποία είναι «σημείωσις εν τη σφραγίδι του πνεύματος του Θεού «του αγαθού», σφραγίζονται πνευματικώς οι βαπτισμένοι, όπως οι θύρες των Ισραηλιτών στην Αίγυπτο με αίμα, ώστε να είναι αναγνωρίσιμοι από τον Τριαδικό Θεό, από τα τάγματα των Ασωμάτων, αλλά και από τις αντικείμενες δυνάμεις. Οι «κεχρισμένοι» αποτελούν τον εσφραγισμένο λαό του Θεού, πολίτες της Βασιλείας Του, δούλους Αυτού. Οι λαμβάνοντες το χρίσμα γίνονται λαός περιούσιος· και «ναός άγιος αφιερωμένος τη κατασκηνώσει, της επιδημίας της θεότητός».
(Απόσπασμα από εργασία μας ΑΝΑΛΕΚΤΑ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣΕΒΔΟΜΑΔΟΣ)