H Θεία Μετάληψη στην Ορθόδοξη παράδοση και στην εποχή του covid-19

ΕΡΕΥΝΑ του Πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου (χημικού)
ΜΕΡΟΣ-Β

Απόψεις του πρωτοπρεσβυτέρου Αλκιβιάδη Καλύβα Ομότιμου Καθηγητή της Λειτουργικής στη Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού (Holy Cross Greek OrthodoxSchool of Theology in Brookline, MA.)

«…Κατά τα τελευταία σαράντα χρόνια αρκετές παγκοσμίως θανατηφόρες επιδημίας AIDS, SARS, Ebola και MERS προκάλεσαν τον φόβο στους ανθρώπους. Τώρα ο κόσμος βιώνει μία ακόμη πιο επιθετική παγκόσμια απειλή: την πανδημία το κορωνοϊού ή COVID-19, μία μόλυνση με θανατηφόρα δύναμη που ανέτρεψε όλους τους κοινωνικούς, οικονομικούς, πολιτικούς, πολιτιστικούς και θρησκευτικούς κανόνες. Οι άνθρωποι είναι δικαιολογημένα νευρικοί και φοβισμένοι. Η νόσος έχει ήδη προσβάλει εκατομμύρια ανθρώπων και αφήρεσε τις ζωές χιλιάδων παγκοσμίως. Όπως και με τις προηγούμενες πανδημίες, ο άκρως μολυσματικός κορωνοϊός έχει οδηγήσει πολλούς ανθρώπους να απορούν και να διερωτώνται αν θα συνεχισθεί η χρήση της κοινής λαβίδας στη θεία Κοινωνία.

Οι πραγματικοί φόβοι, επιφυλάξεις και ανησυχίες των ανθρώπων δεν θα πρέπει να απορριφτούν με τον αέρα υπεροχής ή με κάλεσμα για περισσότερη πίστη, ως η μετάληψη να είναι κενή από ανθρώπινες ευαισθησίες και περιορισμούς της τάξεως των κτιστών. Οι πιστοί θέλουν να αισθάνονται ασφαλείς, να εισακούονται και να προστατεύονται από την Εκκλησία. Δεν θέλουν να εκτίθενται ή να ευρίσκονται σε περιττούς κινδύνους
Δηλώσεις όπως «Η Ευχαριστία είναι το Σώμα και το Αίμα του Χριστού και το φάρμακον αθανασίας» ή «η Ευχαριστία είναι θείoνβάλσαμον, θεία ιατρεία» μπορεί να είναι αληθινές. Αλλά δεν επαρκούν για να πραΰνουν τους φόβους και τις ανησυχίες των πιστών. Οι άνθρωποι δεν αμφισβητούν τον ιερό χαρακτήρα και την ταυτότητα των Τίμιων Δώρων, αλλά την αξιοπιστία των σκευών με τα οποία τους προσφέρονται.

Στα εξήντα τέσσερα χρόνια της ιερωσύνης μου έχω καταλύσει τη θεία κοινωνία από το Ποτήριο χιλιάδες φορές, μετά από αναρίθμητες θείες λειτουργίες, χωρίς φόβο ή δισταγμό, όπως ο κάθε ιερέας. Όμως, δεν είμαι βέβαιος ότι ο κάθε πιστός ενορίτης θα έκανε το ίδιο, αν κάποιος του το ζητούσε. Η θέση μου είναι η εξής. Η Θεία Κοινωνία θα πρέπει να είναι πηγή χαράς, ελπίδας και δύναμης για όλους και να μην εξετάζει ή να μετρά την πίστη κάποιου για την πρόνοια και τη φροντίδα του Θεού (Μτ. 4:5-7). Ο Απ. Παύλος μας υπενθυμίζει ότι η αγάπη του Θεού μάς επιβάλλει να φροντίζουμε για όλους οποιαδήποτε και αν είναι η κατάστασή τους, να είμαστε ευαίσθητοι και να αποκρινόμαστε στις δίκαιες ανάγκες τους και ανησυχίες τους ένεκεν του Ευαγγελίου (Α’Κορ. 9: 19-23).

Η Ορθόδοξη Θεολογία περί των Ιερών Μυστηρίων διακρίνει ανάμεσα σε αυτό που είναι μυστικό και σε αυτό που είναι φυσικό. Οι θείες πραγματικότητες σε κάθε μυστήριο διακρίνονται από τα υλικά στοιχεία δια των οποίων προσφέρονται. Πιστεύουμε και ομολογούμε ότι τα Ευχαριστιακά Δώρα- άρτος και ο οίνος- μεταβάλλονται σε Σώμα και Αίμα του Χριστού με την ευχή της Εκκλησίας και τη δύναμη και την ενέργεια του Αγίου Πνεύματος. Η μεταβολή, όμως, είναι μυστική, δεν είναι φυσική.
Ο άρτος και ο οίνος διατηρούν τη φυσική ιδιότητα και ποιότητα και περιορίζονται από τους σχετικούς φυσικούς νόμους. Ο τρόπος, με τον οποίο η μεταβολή των Δώρων γίνεται παραμένει βαθυστόχαστο μυστήριο. Όμως γνωρίζουμε εκ πίστεως ότι η μεταβολή επισυμβαίνει, ώστε ο Χριστός να είναι η τροφή μας και να είναι «ἐν ἡμῖν και ἡμεῖς ἐν αὐτῷ (Ιω 6:56).

Η λαβίδα είναι ένα ατελές υλικό αντικείμενο. Δεν μετέχει της αφθαρσίας του αναστημένου και θεωθέντος Σώματος του Χριστού, το οποίο είναι πράγματι παρόν σε μας με τα ευχαριστιακά Δώρα. Από μόνη της η λαβίδα είναι ένα απλό κοχλιάριο, κουτάλι, ένα σκεύος. H αξία της απορρέει από τη χρήση της, διότι είναι το μέσο, με το οποίο προσφέρεται το Αίμα και το Σώμα του Χριστού στον λαό. Πριν πολλά χρόνια αντικατέστησε ένα παλαιότερο τρόπο μεταλήψεως. Η χρήση της λαβίδας για να κοινωνεί ο λαός ήταν τότε καινοτομία.
Σήμερα η σκέψη να αντικατασταθεί η λαβίδα προκάλεσε ανησυχία σε μερικούς κύκλους. Υπάρχουν ορισμένοι κληρικοί και λαϊκοί που βλέπουν την αντικατάσταση της λαβίδας ή οποιασδήποτε άλλης μετακίνησης από την τρέχουσα πρακτική ως απόρριψη της διδασκαλίας της πραγματικής παρουσίας του Χριστού στην Ευχαριστία. Βεβαίως, αυτό δεν είναι αληθινό!

Για να ανταποκριθούν στην παρούσα θανατηφόρα πανδημία τρεις τοπικές Εκκλησίες έχουν ήδη θεσμοθετήσει αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο μεταδίδεται η θεία Κοινωνία. Οι περιστάσεις απαιτούν κάθε τοπική Εκκλησία να μελετήσει το ζήτημα με προσοχή λαμβάνοντας υπόψη της τις πολιτιστικές ευαισθησίες και την υγεία του λαού ως και τις οδηγίες υγιεινής και τα πρωτόκολλα των χωρών τους….»
«….Από όλες τις μεθόδους (που χρησιμοποιούν οι τοπικές εκκλησίες) η χρήση πολλαπλών μεταλλικών κοχλιαρίων μοιάζει η ασφαλέστερη και περισσότερο πρακτική και η εγγύτερη προς την παράδοση. Ο λαός είναι συνηθισμένος στη λαβίδα.
Επίσης θα πρέπει να δοθεί προσοχή και στο κοινό μάκτρο, το οποίο πολλοί χρησιμοποιούν, για να σκουπίζουν τα χείλη τους. Αυτή η συνήθεια είναι προβληματική και πρέπει να τελειώσει. Το μάκτρο θα πρέπει να υπηρετεί ένα σκοπό, να προλαβαίνει τη διαρροή κατά τη διάρκεια της μεταλήψεως.

Μία ομάδα ανθρώπων που βοηθούν στο ιερό ή ακόμη τακτικά μέλη από το εκκλησίασμα θα πρέπει να εκπαιδευτούν να κρατούν κατάλληλα το μάκτρο, καθώς πλησιάζει εκείνος που θα μεταλάβει. Έχει γίνει επίσης πρόταση για ατομικές χαρτοπετσέτες. Η χαρτοπετσέτα τοποθετείται σε ένα καλάθι μετά από κάθε χρήση. Για να αποφευχθούν οι δυσκολίες , ο λαός θα πρέπει να διδαχτεί πως να χρησιμοποιεί κατάλληλα την προσωπική του πετσέτα.
Μία αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο μεταδίδεται η Κοινωνία στον λαό είναι αναπόφευκτη. Ήδη επισυμβαίνει. Το ζήτημα είναι αν όλες οι Εκκλησίες φτάσουν σε μία συμφωνία στο ορατό μέλλον ή εάν τοπικές παραλλαγές θα εφαρμοστούν, μέχρις ότου η χρήση πολλαπλών λαβίδων ή κάποιος άλλος τύπος θα γίνει από κοινού αποδεκτός. Με οποιοδήποτε αποτέλεσμα η αλλαγή έρχεται. Ως εκ τούτου είναι σημαντικό όλοι-κλήρος και λαός μαζί-να έχουν κατάλληλα προετοιμασθεί».

Είναι ποιμαντικό ή δογματικό ζήτημα η χρήση της λαβίδας;
Τονίζεται σήμερα από θεολογούντες κληρικούς και λαϊκούς ότι ο τρόπος μετάδοσης της Θείας Κοινωνίας δεν είναι δογματικό θέμα. Αν ανήκε λένε στη χορεία του δόγματος τότε αυτός ο τρόπος θα παρέμενε αμετάβλητος στο διάβα των αιώνων. Αυτό όμως δε συμβαίνει. Μέχρι τον 10ο περίπου αιώνα, ο τρόπος μετάδοσης της Θείας Κοινωνίας είναι ίδιος ή ομοιάζει με τον τρόπο που ο Χριστός κοινώνησε τους μαθητές του. Ο Χριστός ευλογεί τον άρτο, τον διασπά, χωρίς μαχαίρι και τον δίδει στους μαθητές Του.
Στη συνέχεια, από το ίδιο ποτήριο, τους κοινωνά όλους (το ποτήριο είναι πάντα κοινό, δεν αλλάζει ποτέ, όσοι τρόποι μετάδοσης της Θείας Κοινωνίας κι αν αλλάξουν.
Όμως η καθιέρωση της λαβίδας στην θεία κοινωνία των πιστών μπορούμε να πούμε ότι έχει και δογματική διάσταση πλέον.

Η κοινή λαβίδα πιστοποιεί ότι είμαστε Εκκλησία, μέλη του ιδίου, κοινού Σώματος, άρα όλοι μας ένα Σώμα, το Σώμα του Χριστού, συνδεόμενοι σε μια ενιαία κοινωνία με την ίδια Αγία Κοινωνία, τον ίδιο Αρτο και Οίνο αλλά και με τον ίδιο τρόπο πρόσληψής της από τα ίδια αγιασμένα ιερά σκεύη, το ίδιο χέρι του ίδιου λειτουργού. Οποιοσδήποτε άλλος τρόπος οδηγεί στο άτομο και καταλύει την Εκκλησία, εισάγοντας την ατομικότητα, την ατομική πράξη. Κοινωνούμε όλοι μας ως ένα ανθρώπινο γένος, όλοι το ίδιο πράγμα και όχι χωριστά και προσωπικά ο καθένας μας. Ταυτόχρονα είναι και Ομολογία Πίστης. Ομολογούμε ότι αυτό που κοινωνούμε είναι Σώμα και Αίμα Χριστού που είναι η Ζωή και δεν μεταδίδει ασθένειες. Οι άλλοι τρόποι για την “προφύλαξη της υγείας μας” αποτελούν Άρνηση Πίστης. Υπονοεί ότι το περιεχόμενο του Αγίου Ποτηρίου μπορεί να περιέχει ιούς και μικρόβια δηλ. τη φθορά του Πτώσης, τη φθορά του Κτιστού κι όχι την τελειότητα του Ακτίστου Θεού.

Άπαγε της βλασφημίας!
Πώς διαμορφώθηκε σήμερα η κατάσταση σε ορισμένες τοπικές Εκκλησίες με αφορμή την επιδημία του covid-19.
Η Εκκλησία της Ρωσίας εισήγαγε την εξής αλλαγή στον τρόπο μετάδοσης της Θείας κοινωνίας. Η κοινή λαβίδα βυθίζεται σε αλκοόλη και στη συνέχεια σκουπίζεται, ώστε να είναι καθαρή μετά από κάθε ένα που μεταλαμβάνει.
Η Εκκλησία της Ρουμανίας εξέτασε, ανάμεσα σε άλλες δυνατότητες, να επιτρέψει στον λαό να φέρνουν το κοχλιάριό τους από το σπίτι. Όμως αυτή η μέθοδος της κοινωνίας θα αποφασιστεί, συμφώνως προς εκκλησιαστικές συνοδικές οδηγίες, μετά τον Ιούνιο, σε συμφωνία ( consensus) με άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες.
Στην Ουκρανία η Κοινωνία μεταδίδεται με εμβαπτισμό. Μια μερίδα το καθαγιασθέντος Ἀρτου βυθίζεται στο Ποτήριο και τοποθετείται στην παλάμη αυτού που κοινωνεί από τον ιερέα.

Μία άλλη πρόταση, κοντά στο ρουμανικό σχέδιο, επιτρέπει σε κάθε οικογένεια να φέρνει τη δική της «οικογενειακή λαβίδα», που θα χρησιμοποιείται μόνο για την κοινωνία των μελών της οικογένειας. Όμως αυτό έρχεται σε αντίθεση με τον 101ο κανόνα της Πενθέκτης Συνόδου, που απαγορεύει ιδιωτικά σκεύη από τον φόβο, ότι θα οδηγήσουν σε κοινωνικές διακρίσεις και τα παρόμοια. Η Κοινωνία , όπως είναι γνωστό,είναι προσωπική, αλλά και κοινωνική πράξη: «Ἡμᾶςδέ πάντας, τούς ἐκτοῦἑνόςἄρτουκαίτοῦποτηρίου μετέχοντας, ἑνώσαιςἀλλήλοιςεἰςἑνός Πνεύματος Ἁγίου κοινωνίαν» (Αναφορά Μεγάλου Βασιλείου).

Το oυκρανικό μοντέλο, Κοινωνία δι΄εμβαπτισμού, βρήκε κάποια ανταπόκριση. Όμως, είναι δύσκολο να αντιμετωπισθούν διάφορες περιπτώσεις, όπως η μετάληψη των ηλικιωμένων, των ατόμων με ειδικές ανάγκες, των παιδιών…
Μία άλλη μέθοδος προτρέπει την αντικατάσταση της μιας κοινής λαβίδας από πολλές μικρές ατομικές λαβίδες, κατασκευασμένες από απλά υλικά και ίσης αξίας, που θα προμηθεύει η κάθε ενορία. Σύμφωνα με αυτόν τον τρόπο , κάθε ενορία αποκτά (ίσως από κοινούς πόρους) ένα επαρκή αριθμό κοχλιαρίων από πλαστικό ή ξύλο. Μετά τη χρήση, κάθε κοχλιάριο θα πρέπει να περισυλλεγεί και καταλλήλως να αχρηστευθεί (καεί ή ταφεί) μετά τη Λειτουργία.

Ακόμη, κάθε ενορία προμηθεύεται επαρκή αριθμό μεταλλικών κοχλιαρίων, του ιδίου τύπου και υλικού. Όσα χρησιμοποιούνται περισυλλέγονται και απολυμαίνονται καταλλήλως μετά κάθε Λειτουργία και χρησιμοποιούνται πάλι για πολλές φορές.
Στην Μονή του Έσσεξ στην Αγγλία
Το αναφέρει ο π. Νικόλαος Λουδοβίκος σε πρόσφατα άρθρο του:

«Έτσι, πράγματι στην Ιερά Μονή του Τιμίου Προδρόμου στο Essex της Αγγλίας, και συγκαταβαίνοντας σε παραγγελίες των αρχών, αλλά και κάποιους λογισμούς προσερχομένων, εφαρμόσθηκε επί έτη η πρακτική της ανέπαφης Θείας Κοινωνίας, από συγκατάβαση ακριβώς στην ανθρώπινη αδυναμία και όχι λόγω ύπαρξης μια διαφορετικής θεολογικής προσέγγισης. Τέτοιας υφής είναι και η πολυσυζητηθείσα τελευταίως πρόταση του Αγίου Νικοδήμου, για να οικονομήσει κάποιους αδύναμους στην πίστη κληρικούς και λαϊκούς και μόνο προς καιρόν. Το να είναι καταρχήν κανείς ολιγόπιστος ή και ημίπιστος, εφ’ όσον επιθυμεί να παραμείνει στον χώρο της Εκκλησίας, δεν αποτελεί οπωσδήποτε λόγον ελέγχου αλλά βοηθείας και οικονομίας, άχρι καιρού…
Μέχρι δηλαδή να ανακαλύψει τον Χριστό με τον τρόπο του Νέου Θεολόγου και του Καβάσιλα…(πηγή.https://antifono.gr)
Στην Γερμανία.

Ο Μητροπολίτης Γερμανίας Αυγουστίνος, μετά την απαγόρευση της προσκύνησης των ιερών εικόνων από τους πιστούς και την τοποθέτηση απαγορευτικής κορδέλας στα προσκυνητάρια και τις εικόνες, απηγόρευσε και την Θεία Κοινωνία για τους πιστούς. Έγραψε σε εγκύκλιό του : «Εν όψει του ανοίγματος των ιερών ναών στην γερμανική επικράτεια, εκδόθηκαν Νομοθετικά Διατάγματα, τα οποία, εκτός των υπολοίπων μέτρων ασφαλείας, που αυτονοήτως ήδη υιοθετήσαμε, φθάνουν μέχρι του σημείου να ρυθμίζουν και τον τρόπο της Θείας Μεταλήψεως, να απαγορεύουν δηλαδή την Θεία Κοινωνία από το άγιο Ποτήριο με την χρήση της αγίας Λαβίδος.
Ως εκ τούτου, με βαθύ πόνο, σας ενημερώνω ότι, μέχρι την παύση της ισχύος των ανωτέρω Νομοθετικών Διαταγμάτων, ενώ μπορούμε όλοι να εκκλησιαζόμαστε, δεν μπορούμε όμως όλοι να μεταλαμβάνουμε, παρά μόνον οι λειτουργοί ιερείς»

Ο επίσκοπος της Σερβικής Εκκλησίας στην Γερμανία, ο Φρανκφούρτης και πάσης Γερμανίας Γρηγόριος, την Κυριακή, 10-05-2020, άλλαξε την παράδοση της μετάδοσης της Θείας Κοινωνίας. Όπως φαίνεται σε βίντεο, που κυκλοφορεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, έχει μπροστά του το Άγιο Ποτήριο και το Άγιο Δισκάριο, πάνω στο οποίο έχει τοποθετήσει ένα μάκτρο. Στο δεξί του χέρι κρατά την ιερά λαβίδα και στο αριστερό ένα μάκτρο. Με την ιερά λαβίδα παίρνει ένα κομμάτι από το τεμαχισμένο Σώμα, που έχει μέσα στο Άγιο Ποτήριο, και το τοποθετεί στο Άγιο Δισκάριο με το μάκτρο. Έπειτα προσκαλεί τον κάθε πιστό να προσέλθει, να πάρει με το χέρι του και όχι με την ιερά λαβίδα το Άγιο Σώμα και να το φάει. Δεν είναι ξεκάθαρο, αν μέσα στο Άγιο Ποτήριο περιέχεται και το Τίμιο Αίμα. Αν συμβαίνει αυτό, τότε σημαίνει, ότι οι πιστοί κοινώνησαν μόνο το Τίμιο Σώμα και όχι το Τίμιο Αίμα.

Στην Αυστρία
Ο Μητροπολίτης Αυστρίας Αρσένιος σε δηλώσεις του στην «romfea.gr» τόνισε ότι «η Ιερά Μητρόπολη Αυστρίας, ανταποκρινόμενη στις ανάγκες του ορθοδόξου ποιμνίου της, τόσο στην Αυστρία όσο και στην Ουγγαρία, και τηρώντας τα μέτρα των τοπικών κυβερνήσεων, αποφάσισε την ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ μετάδοση της Θείας Ευχαριστίας με τον τρόπο της αρχαίας λειτουργικής παραδόσεως των πρώτων χριστιανικών αιώνων, όπως αποτυπώνεται στη Θεία Λειτουργία του Αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου». Τι σημαίνει αυτό; Ότι οι πιστοί θα κοινωνούν χωρίς την ιερά λαβίδα. Οι πιστοί θα κοινωνούν ξεχωριστά πρώτα το Τίμιο Σώμα από το Άγιο Δισκάριο και μετά το Τίμιο Αίμα από το Άγιο Ποτήριο. Πολλές φορές οι πιστοί λαμβάνουν και με το χέρι τους το Τίμιο Σώμα.

Και συνεχίζει ο Μητροπολίτης : «Πρέπει να τονιστεί ότι οι ισχυρισμοί ορισμένων ότι ο σημερινός τρόπος μετάδοσης της Θείας Κοινωνίας, με τη χρήση της ίδιας λαβίδας για όλους τους πιστούς, είναι ο μόνος ορθός και κανονικός και ότι αυτή είναι η μόνη ορθόδοξη παράδοση για δύο χιλιάδες χρόνια δεν ανταποκρίνονται στην ιστορική πραγματικότητα και δημιουργούν σύγχυση και προβληματισμό στους πιστούς»

Σχόλια-Συμπεράσματα.
Α.Αν Σύνοδος αποφασίσει αλλαγή στον τρόπο μετάδοσης της Θείας Κοινωνίας λόγω κορωνοϊού, η Σύνοδος αυτή, με ό,τι σοφιστείες και αν το δικαιολογήσει, είναι σα να λέει de facto στον κόσμο, ότι επί 1000 χρόνια ή παραπάνω η Εκκλησία δια του Δισκοπότηρου μετέδιδε μικρόβια και θάνατο.
Β.Το ζήτημα αλλαγής του τρόπου μετάδοσης της Θείας Κοινωνίας έτσι όπως τίθεται σήμερα από πλειάδα απίστων-πολεμίων της Εκκλησίας (είτε θύραθεν είτε εντός Αυτής), δηλαδή για τη δήθεν προστασία μας από τον κορονοϊό (ο οποίος όπως ελέχθη μεταδίδεται και με το σάλιο!), είναι αμιγώς δογματικό ζήτημα, είναι βλασφημία κατά του Τιμίου Σώματος και του Τιμίου Αίματος του Κυρίου μας. Πιο δογματικό δεν γίνεται…

Γ.Όλα τα παραπάνω μόνο ως μεγίστη προσβολή και βλασφημία προς τον ίδιο τον Θεάνθρωπο Χριστό μπορούν να ερμηνευθούν και ως θεοεγκατάλειψη. Και είναι πολύ φυσικό και λογικό ο Άγιος Τριαδικός Θεός να εγκαταλείψει και να άρει την Χάριν Του, όχι μόνο από μεμονωμένους ανθρώπους, ανεξαρτήτως εκκλησιαστικού αξιώματος, και από ολόκληρες Τοπικές Εκκλησίες, οι οποίες πρώτες αυτές Τον εγκατέλειψαν, αποδεχόμενες την παναίρεση του διαχριστιανικού και διαθρησκειακούσυγκρητιστικού Οικουμενισμού και την επέμβαση του Καίσαρα στα του Θεού.(π.ΑγγελοςΑγγελακόπουλος)