Νοέμβριος

Του Χρήστου Τούμπουρου

Ο Νοέμβριος είναι ο ενδέκατος μήνας του Γρηγοριανού Ημερολογίου και έχει διάρκεια τριάντα (30) ημέρες του έτους. Ετυμολογείται από τη λατινική λέξη November, που κι αυτή προέρχεται από το αριθμητικό novem (εννέα), επειδή στο αρχαίο δεκάμηνο ρωμαϊκό ημερολόγιο ο Νοέμβριος ήταν ο ένατος κατά σειρά μήνας. Στη συνέχεια, με την προσθήκη του Ιανουαρίου και του Φεβρουαρίου, το ρωμαϊκό ημερολόγιο έγινε δωδεκάμηνο. Έτσι ο Νοέμβριος μετακινήθηκε στην ενδέκατη θέση, αλλά διατήρησε την παλιά του ονομασία. Ο Νοέμβρης ίσως έχει τα περισσότερα ονόματα από όλους τους μήνες. Καταρχάς τα ονόματα που παίρνει από τους αγίους. Αϊ Γιώργης από τη γιορτή του αγίου Γεωργίου που ονομάζεται και Σποριάρης ή Μεθυστής. Αϊ Ταξιάρχης, Αϊ Στράτηγος ή Αρχαγγελιάτης από την γιορτή των Ταξιαρχών, στις 8 του μηνός. Αϊ Φιλιππιάτης ή μόνο Φιλιππιάτης από τη γιορτή του αγίου Φιλίππου στις 14. Αγιαντρέας και Αντριάς από τη γιορτή του αγίου Αντρέα στις 30. Επίσης έχει και τις ακόλουθες ονομασίες που αφορούν τις γεωργικές εργασίες. Σποριάς, Σποριάτης, Σπαρτής, Σπαρτάρης, Μεσοσπορίτης. Ονομάζεται επίσης Κρασομηνάς από το κρασί ανοίγουν αυτήν την εποχή .

Ονομάζεται ακόμη και Νειαστής (από το ρήμα νειάζω που σημαίνει οργώνω). Από τον καιρό, τέλος, που αποτελεί σημαντικό περιεχόμενο του χρόνου, ονομάζεται κατά τόπους Ανακατωμένος, Βροχάρης, Παχνιστής, Σκιγιάτης (γιατί μεγαλώνει η νύχτα και σκιάζεται, λένε, η γη) ή για τον ίδιο λόγο, Χαμένος. Παροιμίες για τον Νοέμβριο. «Τον Οκτώβρη τα κουδούνια, το Νοέμβρη παραμύθια». «Ο Νοέμβρης σαν θα έλθει τα γομάρια μέσα κλείνει». «Ο Νοέμβρης έκλεισε, τα ζευγάρια είν’ στο στάβλο κι ούτε ζευγάς στον κάμπο». «Όποιος σπείρει τον Νοέμβρη ούτε σπόρο δεν θα πάρει». «Όταν έρθει ο Νοέμβρης σιγομπαίνει ο χειμώνας». «Η Πούλια βασιλεύοντας, το μήνυμά της στέλνει. Ούτε τσοπάνος στα βουνά ούτε ζευγάς στους κάμπους». «Το Νοέμβρη και Δεκέμβρη φύτευε καταβολάδες». Ιδιαίτερα η ονομασία Αντριάς είναι χαρακτηριστική. Ονομάζεται έτσι γιατί τον μήνα αυτόν αντρείωνε το κρύο. Είναι ο μήνας των πολλών βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων. Γνωστή είναι η αποστροφή-αγανάκτηση των τσομπαναραίων, όταν η βροχή έπεφτε ασταμάτητα. «Ρίξε καημένε Αντριά. Μην σταματάς».

Την ίδια ακριβώς φράση «ρίξε καημένε Αντριά. Μην σταματάς», την έλεγαν και σε εκείνον που έτρωγε ασταμάτητα. Συνεχώς μασούσε. Λέγεται ότι αυτή η ονομασία προήλθε από το εξής περιστατικό. «Κάποτε ένας στρατοκόπος, με το όνομα Αντρέας (Αντριάς), για να προφυλαχθεί από μια δυνατή βροχή του Νοέμβρη (Αντριά), χώθηκε σε μια σπηλιά, έβγαλε το ταγάρι του και άρχισε να τρώγει ασταμάτητα. Σε διπλανή σπηλιά είχε βρει καταφύγιο ένας τσομπάνης που δεν είχε αντιληφθεί τον στρατοκόπο. Μην μπορώντας να ξεμυτίσει από τη σπηλιά, τα ‘βαζε με τον καιρό και δυνατά έλεγε: “ρίξε καημέν’ Αντριά!” Ο οδοιπόρος Αντρέας που τον άκουγε, πειραγμένος, απάντησε: “Σαν ρίχνου, απ’ τουν τρουβά μ’ ρίχνου”. Νόμιζε ότι απευθυνόταν σ’ αυτόν! Όταν σταμάτησε η βροχή και δόθηκαν αμοιβαίες εξηγήσεις, η παρεξήγηση λύθηκε, αλλά το συμβάν διαδόθηκε και η φράση έμεινε παροιμιώδης και με την καινούργια σημασία της». Χρήστος Αρ.Παπακίτσος, «Από την Τζουμερκιώτικη Λαλιά στην Ηπειρώτικη Παράδοση» Αθήνα 2006