O Όσιος Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης υμνεί τον Άγιο Μάξιμο τον Γραικό

Του Πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου

Βιογραφικά στοιχεία Οσίου Γερασίμου Μικραγιαννανίτη
Ο καταταγείς από το Οικουμενικό Πατριαρχείο στις 10/1/2023στις αγιολογικές δέλτους της Ορθόδοξης Εκκλησίας, Όσιος Γεράσιμος ο Μικραγιαννανίτης (5 Σεπτεμβρίου 1905 – 7 Δεκεμβρίου 1991) και κατά κόσμον Αναστάσιος – Αθανάσιος, υπήρξε σύγχρονος υμνογράφος.
Γεννήθηκε στη Δρόβιανη της επαρχίας Δέλβινου Βορείου Ηπείρου. Έμαθε τα πρώτα του γράμματα στο δημοτικό σχολείο της γενέτειράς του. Με το τέλος του δημοτικού σχολείου ο έφηβος πλέον Αναστάσιος έμελλε να εγκαταλείψει το περιβάλλον του χωριού. Αρχικά εγκαταστάθηκε στον Πειραιά,μαζί με τον πατέρα και τη θεία του. Στη συνέχεια μετακόμισαν στην Αθήνα. Στη νέα του διαμονή συνέχισε τις σπουδές του στο γυμνάσιο. Ο ζήλος του για τα γράμματα εντυπωσιακός. Μετά το γυμνάσιο συνέχισε τις σπουδές του σε κάποια ανώτερη σχολή ελληνικής παιδείας. Στην Αθήνα φρόντισε και για την πνευματική του ζωή και εκκλησιαζόταν τακτικά.
Έρχεται στο Άγιο Όρος στις 15 Αυγούστου 1923. Εγκαταβιώνει ως δόκιμος στη σκήτη της Αγίας Άννης, στο κελί του Τιμίου Προδρόμου, έχοντας ως γέροντα τον Mικρασιάτη ιερομόναχο Μελέτιο Ιωαννίδη.

Στις 20 Οκτωβρίου του 1924 κατά τη διάρκεια της αγρυπνίας στη μνήμη του αγίου Γερασίμου Κεφαλληνίας έγινε η μοναχική κουρά του παίρνοντας το όνομα του αγίου.
Ο μοναχός Γεράσιμος, προσαρμοσμένος πλήρως στη νέα του ζωή, αποτέλεσε πρότυπο υπακοής, ταπεινώσεως και κάθε αρετής. Εκείνο, όμως, το οποίο τον γοήτευε ήταν η ενασχόληση με τα γράμματα.
Μετά την παρέλευση λίγων ετών ο γέροντας Μελέτιος φεύγει οριστικά για την Αθήνα, αφήνοντας τελείως μόνο του τον νέο μοναχό Γεράσιμο.
Κάτω από την καλύβη του Τιμίου Προδρόμου βρίσκεται η καλύβη Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Σε αυτήν εγκαταβιούσε ο ασκητής Γέροντας Αβιμέλεχ (1965). Το 1946 υποτάχθηκε σ’ αυτόν ο μετέπειτα ιερομόναχος Διονύσιος. Με τον π. Διονύσιο συνδέθηκε ο π. Γεράσιμος και αργότερα, το 1966, ενώθηκαν σε μία συνοδεία.
Ο μοναχός Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης είναι μια από τις σπάνιες περιπτώσεις υμνογράφων, που το μεγαλύτερο μέρος του έργου του χρησιμοποιήθηκε αμέσως στη λειτουργική ζωή της Εκκλησίας.

Την ίδια την υμνογραφία τη θεωρεί προέκταση της προσευχής, κοινωνία με τον Θεό και τους αγίους: «Έχω τον άγιο μπροστά. Γι’ αυτό και δεν θέλω επικοινωνία με κανέναν. Η υμνογραφία, η πνευματική αυτή εργασία, είναι ένωση της ψυχής μετά του Θεού, είναι μία θαυμασία προσευχή, είναι μία μεταρσίωσις του νοός, είναι μία μυστική θεωρία, είναι ένα μυστήριον, που δεν ερμηνεύεται και με λόγους δεν εξωτερικεύεται. Η υμνογραφία είναι η υπάτη φιλοσοφία. Δεν εκφράζεται με αυτά τα λόγια. Πρέπει κανείς να την δοκιμάσει για να την αισθανθεί».
Kοιμήθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 1991.Όπως διηγούνται οι υποτακτικοί του είχε παρακαλέσει την Παναγία να έχει τα λογικά του έως τέλους για να μην κουράσει κανένα. Πράγ¬ματι είχε διαύγεια μέχρι την τελευταία αναπνοή του. Είπε τρεις φορές: «Άγιε Νεκτάριε, βοήθει μοι» και εξέπνευσε. Μία γλυκύτητα ήταν ζω¬γραφισμένη στο πρόσωπό του, νόμιζες πως κοιμόταν γαληνά. Ο βιογράφος του Γέροντας Θεόκλητος Διονυσιάτης τον χαρακτηρίζει σεμνό και άριστο υμνογράφο, σπάνια προσωπικότητα και αληθινό άνθρωπο του Θεού. Ο μητροπολίτης Κίτρους Γεώργιος λέει ότι ο Γέροντας ήταν εξέχουσα μορφή του αγιορειτικού μονα¬χισμού, κορυφαία, διάσημη, χαρισματική και μοναδική. Έφυγε με τ’ όνομα του θαυματουργού αγίου Νεκταρίου στα χείλη του, στον οποίο είχε συνθέσει μία από τις ωραιότερες ιερές ακολουθίες του.

Κατά τον ηγούμενο της ιεράς μονής Γρηγορίου αρχιμανδρίτη Γεώργιο, ο Γέροντας Γεράσιμος υπήρξε «μοναχός ταπεινός, βιαστής της βασιλείας των ουρανών, υπερορών σαρκός και των της σαρκός, προσευχητικός, πράος, γλυκύς, προσηνής, φιλόθεος και φιλάνθρωπος, διδακτικός, συγχωρητικός, ευκατάνυκτος, άγρυπνον έχων το όμμα της ψυχής, αυστηρός στον εαυτό του και συγκαταβατικός στους συνανθρώπους του».
Το υμνογραφικό έργο του Οσίου Γερασίμου για τους Αγίους της «εν ΄Αρτη Εκκλησίας»
Από τις 35.442 χειρόγραφες σελίδες του Μικραγιαννανίτου ένα μέρος, αφορά σε τοπικούς Αγίους: Άγιο Παρθένιο, Άγιο Μάξιμο Γραικό, Άγιο Ζαχαρία και τους αυταδέλφους Απόστολο και Θεοχάρη. Στη συνέχεια παρουσιάζουμε τον τρόπο με τον οποίο ο Όσιος Γέροντας ύμνησε τον Άγιο Μάξιμο τον Γραικό. Αξιοσημείωτο είναι ότι η εν λόγω ακολουθία γράφτηκε μετά από αίτηση του μακαριστού Αρτινού ιστορικού Κων/νου Τσιλιγιάννη, στον οποίο η τοπική Εκκλησία οφείλει την ανάδειξη της αγιότητας και του έργου του αγίου Μαξίμου. Η ακολουθία περιλαμβάνει: Μικρό Εσπερινό, Μεγάλο Εσπερινό και Όρθρο.

Υμνoγραφική κοσμητική φρασεολογία στην Ασματική ακολουθία του Αγίου Μαξίμου του Γραικού, μοναχού Γερασίμου Μικραγιαννανίτη (1988)

ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΑ
Α.
Οδηγός Ορθοδόξων θείω Πνεύματι γέγονας, και της εν Ρωσσία Αγίας Εκκλησίας διδάσκαλος, προς γνώσιν αληθείας οδηγών πιστούς ως ιερός υφηγητής, διά τούτο Πάτερ Μάξιμε εν ωδαίς τιμώμέν σε κραυγάζοντες· δόξα τω δεδωκότι σοι ισχύν, δόξα τω σε στεφανώσαντι, δόξα τω ενεργούντι διά σου πάσιν ιάματα.
Β
Ἦχος δ΄. Ταχὺ προκατάλαβε.
Της Άρτης το βλάστημα και της Ελλάδος πυρσόν και θείον διδάσκαλον της Εκκλησίας Χριστού συμφώνως τιμήσωμεν, Μάξιμον της σοφίας, το θεόπνευστον στόμα, σύναθλος των Μαρτύρων εν Ρωσσία γαρ ώφθη, μεθ’ ων και ικετεύει υπέρ των ψυχών ημών.

Γ
Εξ Άρτης ανέτειλας ώσπερ αστήρ φαεινός, σοφία κοσμούμενος και αρετών τω φωτί, Πατήρ ημών Μάξιμε· όθεν την εν Ρωσσία, Εκκλησίαν λαμπρύνας, λόγω σου ορθοδόξω και ορθότητι βίου, ενήθλησας νομίμως και δόξης ηξίωσαι.
Στίχοι Συναξαρίου.
Φως μέγα ο Μάξιμος ενθέω λόγω,
εν Ρωσσία έλαμψεν Χριστού εις δόξαν.
Εικάδι πρώτη Μάξιμος μεγαλήτωρ ες πόλον έβη.

ΣΧΟΛΙΑ. Στα απολυτίκια γίνεται φανερό ότι ο υμνογράφος Όσιος Γεράσιμος τονίζει την ιεραποστολική δράση του Οσίου στη Ρωσία.
Διότι χάρη στον άγιο Μάξιμο υπάρχει σήμερα η Ρωσσική Εκκλησία, λειτουργώντας κάτω από την ακραιφνή Ορθόδοξη παράδοση και υγιή πνευματική ζωή. Ο Άγιος Μαξιμος έσωσε ολόκληρη τη Ρωσική Εκκλησία από την καταβαράθρωση στην ειδωλολατρική και αμαρτωλή ζωή, που είναι γεμάτη από προλήψεις, δεισιδαιμονίες και αιρετικές πεποιθήσεις.
Κατά τη διαμονή του στη Μονή Οτρότς από το 1531-1551 δόθηκε σ’ αυτόν από το μητροπολίτη Τβερ Ακάκιο, με θεία νεύση, σχετική ελευθερία, ενώ βρισκόταν στη φυλακή, προκειμένου ο φωστήρας να μη μείνει κάτω από το μόδιο. Έτσι εξακολούθησε άοκνα, μάλιστα για μακρό χρόνο περιβεβλημένος αλυσίδες, σε υπόγεια σκοτεινή και υγρή φυλακή, να συγγράφει μεταφράζοντας στη Ρωσσική Ιερά κείμενα, να συγγράφει αντιαιρετικά έργα και άλλα πολλά, χάριν προστασίας και διαφωτισμού του αγαπητού του Ρωσικού λαού. Επί πλέον δε, άρχισε πάλι με πατρική στοργή την κηρυκτική του δράση, παρηγορώντας τους Χριστιανούς, που έτρεχαν στη φυλακή για να ακούσουν τις συμβουλές του, ζητώντας τις προσευχές του.

Λίγα χρόνια μετά τη φυλάκιση του Μητροπολίτη Δανιήλ, ο Μητροπολίτης πάσης Ρωσσίας Μακάριος τον έλυσε από τον άδικο κανόνα της ακοινωνησίας (1543) που διήρκεσε για 18 χρόνια (1525-1543).
Επίσης στα απολυτίκια ο σεπτός υμνογράφος τονίζει το μαρτυρικό φρόνημα του Οσίου,τον οποίο χαρακτηρίζει «σύναθλο των Μαρτύρων».
Ο Άγιος καταδικάσθηκε, ως δήθεν αιρετικός, σε ισόβια φυλάκιση σιδηροδέσμιος, σε ισόβια στέρηση της μετάληψης των θείων μυστηρίων και σε ισόβια απομόνωση και απαγόρευση της επικοινωνίας με τους υπόλοιπους πιστούς. Και όλα αυτά, όπως είπαμε πιο πάνω, γιατί έλεγχε τους κατηγόρους του για μη ηθική αναστροφή, σύμφωνα με τα χριστιανικά ήθη. Παράλληλα απαγορεύθηκε σ’ αυτόν η αλληλογραφία και η ανάγνωση βιβλίων. Το τελευταίο ήταν για τον μέγα λόγιο και Καθηγητή επιπλέον μαρτύριο, αν αναλογισθεί κάποιος, ότι η μεγάλη αυτή διάνοια που είχε τροφή και τρυφή τη μελέτη των βιβλίων καταδικάστηκε να μη μπορεί ούτε καν να τα ιδεί.

Στη φυλακή ο πρωταίτιος των δεινών του Μαξίμου Μητροπολίτης Δανιήλ τοποθέτησε δύο μοναχούς γνωστούς για τη σκληρότητα και απανθρωπία τους, που τον βασάνιζαν για έξι συνεχή χρόνια χωρίς οικτιρμό· όπως ο ίδιος ο Μάξιμος βεβαίωνε γράφοντας αργότερα προς τον Μόσχας Μακάριο, «ετηρούμην εγκάθειρκτος εν δεσμοίς και εθανατούμην διά του ψύχους, του καπνού και της πείνης». Ο βιογράφος του Κούρμπσκιη αναφέρει ότι «πολλά υπέστη εκ των επαχθών δεσμών και της πολυχρονίου εν φρικτοτάταις φυλακαίς εγκαθείρξεως», «… ταλαι-πωρηθείς εις το έπακρον και ανοικτιρμόνως βασανισθείς σωματικώς τε και ψυχικώς υπό αφορήτων δοκιμασιών εξαετούς εν δεσμοίς σιδηροίς ειρκτής ….». Ένεκα των βασάνων αυτών πολλές φορές ο Μάξιμος έπεφτε σε πλήρη απώλεια των αισθήσεων, μέχρι νεκρώσεως. Θέλοντας κάποτε να παρηγορήσει τη θλίψι του από τους βασανισμούς, έγραψε Κανόνα στο Άγιο Πνεύμα πάνω στον τοίχο της φυλακής χρησιμοποιώντας κάρβουνο, επειδή δεν του επέτρεπαν να έχει χαρτί και να γράφει. Ο παρακλητικός αυτός κανόνας στο Άγιο Πνεύμα, μοναδικός στην εκκλησιαστική υμνογραφία εκδόθηκε από την οικογένεια του γράφοντος το 2014. (Ετοιμάζεται η δεύτερη έκδοση.)
Υμνoγραφική κοσμητική φρασεολογία στην ακολουθία.

Ασματική ακολουθία του Αγίου Μαξίμου του Γραικού, μοναχού Γερασίμου Μικραγιαννανίτη (1988)
Του Παρακλήτου ενδιαίτημα θείον, Βίου εναρέτου έμπνους εικών,Χριστού θεράπων γνήσιος, Της ευσεβείας εκφάντωρ λαμπρός, Ήλιος φαεινός εν Ρωσία, Του Ευαγγελίου της χάριτος δόκιμος εργάτης, Αρετής δοχείον, Μύστης θεοειδής της αληθείας, Της Ορθοδοξίας μυσταγωγός θεόσοφος, Ευσεβείας διδάσκαλος σοφός, Οθνείων διδαχών καθαιρέτης στερρότατος, Φωστήρ και θείος υποφήτης της αγίας Εκκλησίας, Μαρτύρων κοινωνός και ομότροπος,Του θείου Πνεύματος ενδιαίτημα, Αποστόλων ομόζηλος, Της Άρτης καλλώπισμα, Ελλάδος το καύχημα, Ρωσίας ένθεος υφηγήτωρ και παιδευτής θεοφόρητος, Ηθών διορθωτής, Ορθοδοξίας φωστήρ, Της εν Ρωσία Εκκλησίας φωταγωγός σωτήριος κ παιδευτής ιερός κ νυμφοστόλος ένθεος, Φύλαξ και πρόβολος των Ορθοδόξων θεσμών, Οσιομάρτυς ευκλεής του Σωτήρος, Θεράπων Κυρίου θεοειδής, Ελλάδος εγκαλλώπισμα, Ευκλεής βλαστός της των Αρταίων πόλεως, Θεοειδής διδάσκαλος ασφαλώς οδηγών προς σωτηρίας τρίβους, Μύστης αληθούς σοφίας, Θείος ιεροφάντωρ και μιμητής των Αποστόλων,Σύμμορφος των παθών του Σωτήρος, Εωσφόρος λαμπρός ευσεβείας φαίνων λαμπρότητα,Φοίνιξ όντως κατάκαρπος του Άθω, Ένθεον γέρας Ελλάδος, Οδηγός και λύχνος φαεινότατος των εν Ρωσία πιστών, Θείος εκφάντωρ των ουρανίων δογμάτων κ των της πίστεως θεσμών, Χριστού μάρτυς άριστος κ αθλοφόρος, Ένθεος διδάσκαλος, Μεσίτης ημών μέγας προς τον Παντάνακτα, Θείος νυμφαγωγός, Οδηγός Ορθοδόξων, Της εν Ρωσία αγίας Εκκλησίας διδάσκαλος, Ιερός υφηγητής, Της Άρτης το βλάστημα, Της Ελλάδος πυρσός, Θείος διδάσκαλος της Εκκλησίας Χριστού,Της σοφίας το θεόπνευστον στόμα, Σύναθλος των Μαρτύρων, Άστρον φαεινόν, Φιλοσοφίας δοχείον, Φωστήρ λαμπρός της Ορθοδόξου πίστεως, Ηθών καθαρότητος φυτουργός, Φωστήρ ενθεώτατος της Ορθοδοξίας, Κήρυξ θεόσοφος Ευαγγελικής αληθείας, Οδηγός απλανής και μεσίτης προς Κύριον, Εραστής λαμπράς σοφίας, Οσίων ομόζηλος, Σκεύος πολυτίμητον της χάριτος, Φως ουράνιον, Φωτοειδής ώσπερ ήλιος, Πεφωτισμένος θείω Πνεύματι, Μαρτύρων εφάμιλλος, Αστήρ φαεινότατος, Ρώσων φωτιστής ο ιερός, Σοφός διδάσκαλος αρετής προς επίδοσιν.

Η κρήνη η πολύρρυτος ναμάτων της χάριτος, Της Ρωσίας παιδευτής ο σοφός, Μεσίτης πάντων προς Χριστόν, Η θεία λύρα του Πνεύματος, Ο μέγας θεορρήμων διδάσκαλος της θείας πίστεως, Ο περίδοξος βλαστός της Άρτης, Φυτοκόμος ενθέων πράξεων, Ισότιμος των πάλαι Πατέρων, Κήρυξ και μυσταγωγός περιφανής, Διδάσκαλος και φωτιστής των Ρώσων θαυμαστός, Θεραπευτής νοσημάτων, Εν σώματι Άγγελος, Μάρτυς αληθής Χριστού άνευ αίματος, Μέτοχος της ευκληρίας Μαρτύρων εν τοις άνω σκηνώμασι, Μυσταγωγός αγίων δογμάτων, Της Ορθοδοξίας ο εκφάντωρ, Στηριγμός και παραμύθιον, Ο ένθεος ρήτωρ των της πίστεως δογμάτων, Παντός Ορθοδόξου γέρας.
(Από την ανέκδοτη εργασία -ΑΝΑΛΕΚΤΑ ΟΣΙΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ ΤΟΥ ΓΡΑΙΚΟΥ)