Οι συγγραφείς αποκαλύπτουν… τα μυστικά τους στον Ε. Ιντζέμπελη
Βασίλης Καρασμάνης
Ασχολούμαι σχεδόν αποκλειστικά με τη φιλοσοφία και ο χρόνος
μου μοιράζεται ανάμεσα στη διδασκαλία και την έρευνα
Οι περισσότεροι άνθρωποι όταν ακούνε τη λέξη ‘συγγραφέας’ ο νους τους την
ταυτίζει με την λέξη ‘λογοτέχνης’. Σίγουρα όμως αυτό δεν είναι ακριβές. Η τεράστια
πλειοψηφία των ‘συγγραφέων’ είναι επιστήμονες ή κάθε είδους ερευνητές. Εγώ
ασχολούμαι με τη φιλοσοφία. Δε λέω «είμαι φιλόσοφος» γιατί η λέξη αυτή χτύπάει
πολύ βαριά στη νεοελληνική γλώσσα. Στα αγγλικά πολύ πιο εύκολα λέμε “I am a
philosopher”. Γιατί ασχολήθηκα με τη φιλοσοφία; Από καθαρή αγάπη. Κάτι σαν τον
περίφημο ‘έρωτα’ του Πλάτωνα στο Συμπόσιο. Ήδη από την εποχή που σπούδαζα
Μηχανικός στο Πολυτεχνείο είχα μια τάση να μην περιορίζω τα διαβάσματά μου
μόνο στις σπουδές μου, αλλά να μελετώ ευρύτερα θέματα όπως λογοτεχνία, θέατρο,
ιστορία, κοινωνιολογία, ψυχολογία, οικονομικά, επιστήμες κτλ. Τις τεχνικές σπουδές
του Πολυτεχνείου τις εύρισκαν πολύ περιορισμένες και πρακτικές – δεν με
ικανοποιούσαν.
Σταδιακά οδηγήθηκα όλο και σε πιο αφηρημένες μελέτες και
προβληματισμούς. Ήδη στο τελευταίο έτος των σπουδών μου είχα αποφασίσει ότι
αυτό που με ικανοποιούσε και αυτό που θα ήθελα να κάνω στη ζωή μου ήταν η
Φιλοσοφία. Γνώριζα πολύ καλά ότι αυτή η επιλογή μου θα μου ήταν ζημιογόνα από
οικονομικές άποψη και ακόμα ότι θα έβρισκα μπροστά μου την έντονη αντίδραση της
οικογένειας μου. Παρ’ όλα αυτά προχώρησα προς αυτή την κατεύθυνση χωρίς να
υπολογίζω σε καμμία βοήθεια, είτε οικονομική είτε άλλη από οπουδήποτε. Ποτέ δε μετάνοιωσα για την επιλογή μου. Πέρασα μια καλή ζωή, θα έλεγα ευτυχισμένη, χωρίς όμως ποτέ να έχω οικονομική άνεση. Άλλωστε, όπως γνωρίζουμε όσοι ασχολούμαστε με τη φιλοσοφία, πλούσιος δεν είναι αυτός που κατέχει πολλά χρήματα ή υλικά αγαθά, αλλά μάλλον αυτός που έχει λίγες ανάγκες.
Ασχολούμαι σχεδόν αποκλειστικά με τη φιλοσοφία και ο χρόνος μου μοιράζεται ανάμεσα στη διδασκαλία και την έρευνα. Η συγγραφική μου δραστηριότητα επικεντρώνεται κυρίως στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία (με έμφαση στη φιλοσοφία του Πλάτωνα αλλά και του Αριστοτέλη), στην αρχαία επιστήμη (με έμφαση στα μαθηματικά), και στην αρχαία τεχνολογία. Επιπλέον έχω δημοσιεύσει κείμενα σε θέματα φιλοσοφίας της τεχνολογίας και φιλοσοφίας του περιβάλλοντος, καθώς και ένα άρθρο με θέμα την ‘ελευθερία’.
Το τελευταίο βιβλίο μου έχει τίτλο «Μαθηματικά και Φιλοσοφία στην Αρχαία Ελλάδα» και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ‘Λιβάνη’ τον Απρίλιο του 2019.
Το βιβλίο αυτό αποτελείται από δεκαεπτά κείμενα που γράφηκαν κατά τα τελευταία τριάντα περίπου χρόνια και δημοσιεύθηκαν σε διάφορα ξένα ή ελληνικά επιστημονικά περιοδικά ή συλλογικούς τόμους. Τα άρθρα αυτά αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος της έρευνάς μου στις περιοχές των Αρχαίων Ελληνικών Μαθηματικών και της Τεχνολογίας και έτσι το βιβλίο αυτό χωρίζεται σε δύο αντίστοιχα μέρη. Η έρευνά μου – και βέβαια η προσέγγισή μου – στα θέματα που πραγματεύομαι είναι περισσότερο φιλοσοφική παρά ιστορική. Η αλληλεπίδραση επιστήμης και τεχνολογίας στην αρχαία Ελλάδα, και ιδιαίτερα κατά την προκλασική και κλασική εποχή είναι ιδιαίτερα έντονη. Επιστήμονες και φιλόσοφοι είναι συχνά τα ίδια άτομα και οι δύο κορυφαίοι φιλόσοφοι της αρχαιότητας – ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης – δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον για τις επιστήμες και κάνουν σημαντικές θεωρητικές, ερμηνευτικές και ιστορικές παρατηρήσεις χωρίς τις οποίες είναι σήμερα αδύνατον για εμάς να εξετάσουμε και να ερμηνεύσουμε την επιστήμη της εποχής αυτής.
Τα θέματα που με απασχολούν στο πεδίο των ελληνικών μαθηματικών είναι αυτά της γένεσης των θεωρητικών μαθηματικών την εποχή των πρώτων ελλήνων φιλοσόφων, η διαμόρφωση της έννοιας της απόδειξης και οι διάφορες αποδεικτικές μέθοδοι που αναπτύσσονται, το θέμα της θεμελίωσης και αξιωματικοποίησης των μαθηματικών με την έρευνα πάνω στη διατύπωση ορισμών και αξιωμάτων, η αλληλεπίδραση φιλοσοφίας και επιστήμης ιδιαίτερα στην Ακαδημία του Πλάτων, η συγγραφή Στοιχείων μαθηματικών και η διαμόρφωση αντιλήψεων γύρω από το πρόβλημα του απείρου, του συνεχούς και του ‘πιθανού’. Τα προβλήματα αυτά είναι περισσότερο φιλοσοφικά και η μεγαλύτερη συνεισφορά των αρχαίων φιλοσόφων και επιστημόνων στα θέματα αυτά γίνεται κατά την προκλασική αλλά κυρίως κατά την κλασική εποχή. Γι αυτό τον λόγο η χρονική περίοδος που με ενδιαφέρει είναι από τις απαρχές της επιστήμης με τον Θαλή (7ος αιώνας π.Χ.) έως τον Ευκλείδη (αρχές 3ου αιώνα π.Χ.).
Ιδιαίτερη έμφαση στην έρευνά μου δίνω στον Πλάτωνα και την εποχή του. Ο Πλάτων έδειξε ένα τεράστιο ενδιαφέρον για τα μαθηματικά και οι διάλογοί του είναι διανθισμένοι με πληθώρα μαθηματικών χωρίων. Δεδομένου δε ότι δεν μας έχουν διασωθεί μαθηματικά κείμενα πριν από τον Ευκλείδη τα έργα του Πλάτωνα (αλλά και του Αριστοτέλη) αποτελούν σημαντική πηγή για τη γνώση μας των αρχαίων μαθηματικών. Επιπλέον, ο Πλάτων έπαιξε και ο ίδιος σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των μαθηματικών, η δε Ακαδημία του απετέλεσε το σημαντικότερο ερευνητικό κέντρο των μαθηματικών κατά τον τέταρτο αιώνα. Στην Ακαδημία συρρέουν οι σημαντικότεροι μαθηματικοί της εποχής και εκεί συντελείται μια τεράστια επανάσταση και πρόοδος στα μαθηματικά με την θεμελίωση τους σε πρώτες αρχές, τη συγγραφή Στοιχείων και την ανακάλυψη νέων θεωρημάτων και προβλημάτων αλλά και περιοχών έρευνας.
Τα τέσσερα άρθρα για την τεχνολογία σαφώς και δεν εξαντλούν το πολυδιάστατο φαινόμενο της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας. Πάλι επικεντρώνομαι στις φιλοσοφικές αντιλήψεις του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη για το πρόβλημα αυτό, τις οποίες θεωρώ αρκετά σημαντικές και οξυδερκείς για κάθε σύγχρονο φιλοσοφικό προβληματισμό για την τεχνολογία. Η ενότητα συμπληρώνεται με μια σύντομη εξέταση και ερμηνεία του μύθου του Δαίδαλου και κυρίως με μιαν απόπειρα γενικής ερμηνείας του τόσο παρεξηγημένου φαινομένου της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας.
Αντί για εισαγωγή προτίμησα να παραθέσω ένα κείμενο στο οποίο επιχειρείται να δοθεί μια ερμηνεία της γένεσης του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, ένα πρόβλημα που έχει απασχολήσει κατά καιρούς πολλούς ιστορικούς και άλλους επιστήμονες, ανεπιτυχώς κατά τη γνώμη μου. Η ερμηνεία που προτείνω δεν είναι καθαρά ιστορική και θεωρώ εν τούτοις ότι αναδεικνύει τις αιτίες της γένεσης, της μοναδικότητας και της πνευματικότητας του ελληνικού πολιτισμού.
Για τη συγγραφή του βιβλίου εργάστηκα αρκετά χρόνια γιατί έπρεπε να ξαναδουλέψω όλα τα άρθρα και να μελετήσω όλη την υπάρχουσα διεθνώς βιβλιογραφία. Όλα τα κείνενα του βιβλίου περιέχουν νέες πρωτότυπες ερμηνείες τις οποίες προσπάθησα να τις θεμελιώσω με επιχειρήματα και στη βάση των υπαρχόντων αρχαίων πηγών. Καθ’ όλη τη διάρκεια της συγγραφής είχα ως ‘αντιπάλους’ μου άλλους μελετητές οι οποίοι είχαν προτείνει άλλες ερμηνείες που έπρεπε να τις αντικρούσω για να θεμελιώσω τις δικές μου.
Τα τελευταία χρόνια δεν έχω άλλες δραστηριότητες πέραν της διδασκαλίας και της έρευνας. Δίνω μεγάλη σημασία στη διδασκαλία και στην προσπάθεια να βοηθήσω νέους ερευνητές. Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό γιατί κατάφερα να έχω μαθητές που διαπρέπουν σε κάποια από τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου. Στο παρελθόν είχα ασχοληθελεί και με πολλά άλλα πράγματα μεταξύ των οποίων και η πολιτική.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Ο Βασίλης Καρασμάνης έχει πτυχίο Τοπογράφου Μηχανικού από το Ε. Μ. Πολυτεχνείο. Έχει μεταπτυχιακό τίτλο φιλοσοφίας από το Πανεπιστήμιο της Παβίας και διδακτορικό Φιλοσοφίας από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Είναι Καθηγητής (σήμερα Ομότιμος λόγω συναξιοδότησης) Φιλοσοφίας στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Ειδικεύεται στην αρχαία φιλοσοφία, στην αρχαία επιστήμη, στην φιλοσοφία του περιβάλλοντος καθώς και στην ιστορία και φιλοσοφία της τεχνολογίας. Ενδιαφέρεται κυρίως για θέματα θεωρίας γνώσης, μεθοδολογίας και μεταφυσικής.
Έχει δημοσιεύσει 50 άρθρα σε διεθνή και ελληνικά επιστημονικά περιοδικά, και έχει επιμεληθεί (ή συνεπιμεληθεί) οκτώ τόμους με συλλογές άρθρων, δύο εκ των οποίων από το Oxford University Press και ένα από το Cambridge University Press. Έχει διδάξει και έχει δώσει διαλέξεις σε πολλά σημαντικά πανεπιστήμια (Οξφόρδη, Κέιμπριτζ, Εδιμβούργο, Βενετία, Πρίνστον, Παρίσι, Βερολίνο κτλ). Πολλοί ξένοι σημαντικοί φιλόσοφοι έχουν αναφερθεί στο έργο του. Διετέλεσε Διευθυντής του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών (1994-2004), πρόεδρος της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας (2011-12), πρόεδρος της European Society for Ancient Philosophy (1997 – 2010) και μέλος του Δ.Σ. της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Φιλοσοφικών Εταιρειών (FISP). Το 2017 το επιστημονικό περιοδικό Philosophical Inquiry εξέδωσε τόμο προς τιμή του. Στα ελληνικά κυκλοφορεί, από τις εκδόσεις Λιβάνη, το βιβλίο του Σωκράτης: Ο σοφός που δε γνώριζε τίποτα.