Η Παρηγορήτισσα της Άρτας. Eκκλησιαστικός ή πολιτιστικός χώρος;

(σκέψεις-απόψεις-προβληματισμοί)

Του Πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου-χημικού

Ένα από τα προβλήματα που έχει δημιουργηθεί στη διαχείριση των τοπικών πολιτιστικών μας μνημείων είναι η αποσύνδεση αυτών από την ιστορία τους και η αντιμετώπισή τους μόνο ως καλλιτεχνικά δημιουργήματα και αρχαιολογικά μνημεία .Ιδιαίτερα στην περίπτωση των Βυζαντινών μας ναών, η αποσύνδεσή τους από την εκκλησιαστική τους ιστορία συντελεί σταδιακά στην αποϊεροποίησή τους. Κλασσικό παράδειγμα αυτής της τακτικής είναι η Μονή της Παρηγορήτισσας.Για τους τοπικούς παράγοντες είναι μουσειακός χώρος και έτσι αντιμετωπίζεται. Είναι δε ντροπή ο εντυπωσιακός αυτός ναός, που η ιστορία του είναι άμεσα συνδεδεμένη με το Δεσποτάτο της Ηπείρου, να μη λειτουργείται τακτικά.
Τα τελευταία χρόνια συχνά-πυκνά ο εξωτερικός χώρος της Μονής έχει μετατραπεί σε χώρο πολιτιστικών εκδηλώσεων, όπως μουσικών συναυλιών και θεατρικών παραστάσεων, με το επιχείρημα της ανάδειξης της τοπικής πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Το σκηνικό είναι κοινό σε όλες τις εκδηλώσεις αυτές.Βάθρο τοποθετείται στο εξωτερικό του ναού με φόντο τον εξωτερικό χώρο του ιερού βήματος . Στο βάθρο αυτό πραγματοποιούνται όλες οι πολιτιστικές εκδηλώσεις που τελούν είτε υπό την αιγίδα του δήμου, είτε υπό την αιγίδα Αρτινών πολιτιστικών φορέων και συλλόγων.

Το φιλοθεάμον Αρτινό κοινό συμμετέχει κατά κόρον ως θεατής στις εκδηλώσεις αυτές.
Μια μικρή έρευνα αποδεικνύει ότι για τους Αρτινούς αυτή η πρακτική είναι αρεστή και θεωρείται ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟΤΑΤΗ. Όμως από τις εκδηλώσεις αυτές δεν λείπουν και τα παρατράγουδα. Υπάρχουν περιπτώσεις που σκηνοθετικές παρεμβάσεις αγγίζουν τα όρια της ιεροσυλίας του χώρου, αλλά οι αντιδράσεις του κοινού για τέτοια θέματα είναι υποτονικές έως ανύπαρκτες.(φωτο).
Σε αυτό συντελεί η αποσύνδεση του χώρου από την εκκλησιαστική ζωή της περιοχής με αποτέλεσμα το ορθόδοξο φρόνημα του λαού να έχει αλλοιωθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό.(
Το ερώτημα όμως πάντα παραμένει. Είναι ο χώρος της Παρηγορήτισσας κατάλληλος για πολιτιστικές εκδηλώσεις;
Για να δώσουμε απάντηση στο ερώτημα αυτό πρέπει να λάβουμε υπόψη τα παρακάτω.
Α.Η Παρηγορήτισσαείναι ιερά ΣΤΑΥΡΟΠΗΓΙΑΚΗ Μονή.Αυτό το αποδεικνύουν περίτρανα τα 16 κελιά που σώζονται.Ως Μονή είναι συνδεδεμένη άρρηκτα με το ησυχαστικό και ασκητικό πνεύμα της Ορθοδοξίας. Ως Σταυροπηγιακή μονή είχε άμεση πνευματική εξάρτηση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Όταν χρειάστηκε να μετακινηθεί η τότε η ανδρική αδελφότηταπου ασκούνταν εκεί, στην Ιερά Μονή Κάτω Παναγιάς, προκειμένου ο χώρος να διατηρήσει τον μοναστικό του χαρακτήρα, ο Πατριάρχης Ιερεμίας ο Β με ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟ ΣΙΓΓΙΛΙΟ (1864) την όρισε ως μετόχι της Μονής Κάτω Παναγιάς. Αυτό σημαίνει ότι κανένας πολιτιστικός φορέας δεν δικαιούται να έχει τον πρώτο λόγο στη διαχείριση του εκκλησιαστικού αυτού ιδρύματος.
Β.Ως εκκλησιαστικό χώρο τον αντιμετώπιζαν οι πρόγονοί μας αλλά και αλλόθρησκοι Μουσουλμάνοι, επειδή στον ορθόδοξο αυτόν λατρευτικό χώρο τιμάται η Παναγία. Το ότι βρίσκεται υπό τη διεύθυνση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Άρτας και αντιμετωπίζεται μόνο ως μουσειακός χώρος, δεν σημαίνει ότι χάνει τον εκκλησιαστικό του χαρακτήρα.Η κύρια Οικοδέσποινα του χώρου ΗΤΑΝ, ΕΙΝΑΙ και ΘΑ ΠΑΡΑΜΕΙΝΕΙ η Θεοτόκος και κανένας άλλος φορέας.

Γ.Ο Γ.Λαμπάκης (Έλληνας θεολόγος και αρχαιολόγος-Βυζαντινολόγος, Διευθυντής του Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών) ήταν ο πρώτος Έλληνας που ασχολήθηκε με τον συγκεκριμένο ναό και επισκέφτηκε την Άρτα στις 15 Ιουνίου 1898.Γράφει λοιπόν τα εξής σχετικά:
«Ω Θεέ μου,ποίαν δύναμιν πίστεως είχον οι αοίδιμοι του Βυζαντίου αυτοκράτορες και οι της ΆρτηςΔεσπόται. Νομίζεις φανερά ότι βλέπεις τον Μιχαήλ,ότι βλέπεις την Θεοδώραν. Αυτά τα χόρτα της αυλής παχύφυλλα, λέγεις ότι είδον τους ιδρυτάς αυτούς. Ότι ούτοι προ μικρού διελθόντες είχον διασαλεύσει τα κινούμενα έτι φυτά,τα φυτά τα πιστά. Οι τάφοι πέριξ έτι πλέον με συνέδεον μετά των αποιχομένων Δεσποτών.Ενόμιζον ότι εκ τούτων εξέρχονται αι φωναί των αιώνων, αι φωναί της χθες τα παρελθόντα μεγαλεία διηγούμενοι».(Δελτίο ΧΑΕ Τομ.3 (1903)

Έτσι προκύπτουν τα εξής εύλογα ερωτήματα.
Α.Ο αύλειος χώρος της Παρηγορήτισσας μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως θεατρικός χώρος; Γνωρίζουν οι τοπικοί υπεύθυνοι των θεατρικών παραστάσεων ότι ιεροσυλούν στους τάφους των Δεσποτών της Ηπείρου που είναι θαμμένοι εκεί; Θα παρουσίαζαν με την ίδια ευκολία παρόμοιες πολιτιστικές εκδηλώσεις σε χώρους νεκροταφιακούς; Ή αποδεικνύουν με τις επιλογές τους ότι αγνοούν βασικά στοιχεία της τοπικής εκκλησιαστικής ιστορίας;
Β.Η Άρτα διαθέτει αρκετούς άλλους χώρους, που με κατάλληλη διαμόρφωση μπορούν να παρουσιαστούν εκεί θεατρικά δρώμενα. Γιατί επιλέγεται ο συγκεκριμένος χώρος που δεν συνάδει και με το είδος όλων των πολιτιστικών εκδηλώσεων που διοργανώνονται εκεί;
Γ. Ένα από τα σοβαρά προβλήματα που αναφύονται στη σύγχρονη κοινωνία είναι η εκκοσμίκευση της εκκλησιαστικής ζωής.Σύμφωνα με τους μελετητές «Εκκκοσμίκευση έχουμε όταν πρακτικές του κοσμικού πεδίου εισέρχονται στη σφαίρα του ιερού. Έτσι στο πλαίσιο της συνύπαρξης των δύο σφαιρών και συνακόλουθα στο πλαίσιο της συλλειτουργίας των θεσμών, κοσμικά στοιχεία εισβάλλουν στη σφαίρα του ιερού και οι θρησκευτικοί θεσμοί κινούνται και λειτουργούν με ρυθμούς και τρόπους λειτουργίας ανάλογους με τους κοσμικούς».
Πρακτικές χρησιμοποίησης των εκκλησιαστικών χώρων για πολιτιστικά δρώμενα ΠΡΟΑΓΕΙ ΤΗΝ ΕΚΚΟΣΜΙΚΕΥΣΗ. Η εκκοσμίκευση δεν εμφανίζεται σαν απ΄ ευθείας άρνηση του Θεού, κι αυτό είναι που την κάνει δυσδιάκριτη. Δεν βάλλει κατά μέτωπο. Δεν αρνείται τα δόγματα, αρνείται όμως τον ορθόδοξο τρόπο ζωής. Ιδεολογικοποιεί τα δόγματα και δεν τα θεωρεί προτάσεις ζωής. Αποκόβει τη ζωή από την αλήθεια της πίστεως. Και ζει όπως θέλει και κατά το δοκούν. Αυτό συνεπάγεται αλλαγή θρησκείας, χωρίς εξωτερική αλλαγή του δόγματος.
Με λίγα λόγια η Εκκλησία στην εκκοσμικευμένη της εκδοχή δεν είναι πια το Σώμα του Κυρίου, το όργανο της σωτηρίας του ανθρώπινου γένους, αλλά ένα κοινωνικό ίδρυμα με τυπικό, κανόνες και διαδικασίες, που έχει προορισμό το ξεγέλασμα των μεταφυσικών αναζητήσεων του ανθρώπου, χωρίς «παρενέργειες» στην υπόλοιπη κατά τα άλλα απόλυτα προσαρμοσμένη στο τρέχον σύστημα κοινωνικών αξιών ζωή.

Σημειώνουμε στο σημείο αυτό, για αποφυγή παρεξηγήσεων, ότι επικροτούμε την παρουσίαση πολιτιστικών δρώμενων στην πόλη της Άρτας. Όμως, επειδή οι εκκλησιαστικοί χώροι δεν είναι κατάλληλοι για όλες τις πολιτιστικές εκδηλώσεις και προς αποφυγή παρεξηγήσεων, σκανδαλισμών και προστριβών, καλό θα ήταν να πραγματοποιούνται αυτές σε άλλους πιο κατάλληλους χώρους.
Επί πλέον υπενθυμίζουμε στους αρμόδιους και στο φιλοθεάμον κοινό τα παρακάτω που έχουν σχέση με την εκκλησιαστική ιστορία της Παρηγορήτισσας.

-Η Οσία Θεοδώρα, η πολιούχος της Άρτας, την προστασία της πόλεως την ανέθεσε στην Παναγία την Παρηγορήτισσα. Γι΄αυτό η Άρτα, ως μικρό Βυζάντιο, θεωρείται ως Θεομητοροσκέπαστη και Παναγιοφρούρητη.Από τότε υπάρχουν πολλές, αλλά άγνωστες θαυματουργικές παρεμβάσεις της Παναγίας της Παρηγορήτισσας στον Αρτινό λαό.
Πριν λίγο καιρό ήλθε στα χέρια μας αντίγραφο από ένα εξαντλημένο βιβλίο με τον τίτλο: «Θαύματα της Παναγίας»,που κυκλοφόρησε το 1906.Στο βιβλίο αυτό υπάρχει ειδική ενότητα στην οποία αναγράφονται αναλυτικά τα παρακάτω θαύματα της Παναγίας της Παρηγορήτισσας Άρτας.(Εκτός από τα παρακάτω υπάρχουν και άλλα).
Α. Πώς σώθηκε ο ναός της Παρηγορήτισσας και η πόλη της Άρτας από επιδρομή των Αλβανών το 1346.
Β. Πώς σώθηκε η πόλη της Άρτας το 1400 από τον Αλβανό Βογγόη.
Γ.Πώς σώθηκε η εικόνα της Παρηγορήτισσας και η πόλη της Άρτας από τη φοβερή πυρκαγιά του 1361.
Δ.Η πλημμύρα του Αράχθου τον Δεκέμβριο του 1793 και η επέμβαση της Παναγίας της Παρηγορήτισσας.
Ε.Η φοβερά πανώλη του 1816. Πώς κατεστάλη η νόσος με θαυματουργική παρέμβαση της Παρηγορήτισσας.
Β.Για να δούμε το μέγεθος του επαρχιωτισμού (πολιτιστικού και εκκλησιαστικού) που μας χαρακτηρίζει αναφέρω και τα παρακάτω. Πριν μερικά χρόνια επισκέφτηκε, ως προσκυνητής, τον επιβλητικό ναό της Παρηγορήτισσας ένας θεολόγος-υμνογράφος, γνωστός στον γράφοντα. Τόσο εντυπωσιάστηκε από όλο το οικοδόμημα, ώστε συνέθεσε στη συνέχεια ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΟ ΚΑΝΟΝΑ ΣΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΗΓΟΡΗΤΙΣΣΑ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ.

Βασικό χαρακτηριστικό αυτού του υμνογραφήματος είναι η σύνδεση του ναού με την ιστορία του.Μας πρόσφερε τα πνευματικά δικαιώματα του έργου του για να τα διαχειριστούμε, όπως εμείς νομίζουμε καλύτερα. Επειδή παρόμοιο υμνογράφημα δεν υπήρχε (ούτε υπάρχει), με ενέργειές μας εκδόθηκε από μεγάλο Αθηναϊκό Εκδοτικό Οίκο.
Οι προσπάθειές μας να δώσουμε τα πνευματικά δικαιώματα του έργου σε εκκλησιαστικό αρχικά και στη συνέχεια σε πολιτιστικό φορέα απέτυχαν για λόγους (διαφορετικούς κάθε φορά) που δεν αξίζει να αναφέρουμε. Ακόμα και η δωρεά ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΕΥΠΡΟΣΔΕΚΤΗ. Για άλλη μια φορά ο Αρτινός επαρχιωτισμός θριάμβευσε.
Τέλος ας προσέξουμε και τα παρακάτω.
Η οσία Θεοδώρα κοιμήθηκε οσιακά στις 11 Μαρτίου του 1280.Η εξαμηνιαία παράταση που πήρε η κοίμησή της με τις ικετευτικές πρεσβείες της Θεοτόκου και του Αγίου Γεωργίου αποδεικνύει ότι το θαύμα αυτό συνέβη τον Σεπτέμβριο. Γι΄αυτό ο μήνας αυτός θα πρέπει να αφιερωθεί στην Παρηγορήτισσα Παναγία και στα θαύματά της.
Επιτακτική ανάγκη η καθιέρωση εορτής της Παναγίας της Παρηγορήτισσας.
Ο μήνας Σεπτέμβριος είναι αρχή του εκκλησιαστικού έτους και η καθιέρωση αυτής της εορτής θα μας υπενθυμίζει όλο τον χρόνο, ότι η πόλη της Άρτας, είναι Θεομητοροσκέπαστη και Παναγιοφρούρητη, όπως την καθιέρωσαν οι προσευχές και οι πρεσβείες της πολιούχου Οσίας Θεοδώρας.

Ὄλβονὡςὑπέρλαμπρον* ναόν Σου θεῖον, Παρθένε,* ἐνἌρτῃκαθορῶμεννῦν,* θείᾳεὐδοκίᾳ Σου,* Κόρη Πάντιμε·* τοῦτον γάρ Σοί ὕψωσεν* Θεοδώρα πρῶτον,* Νικηφόρος ταύτης ἔκγονος* ἐκ δευτέρου ἔκτισεν,* εἰςδόξανΣήνκαί μνήμην μητρός αὐτοῦ·* ὅθεν πάντας σκέπε* ἡμᾶς τούς καταφεύγοντας αὐτῷ* και αἰτουμένους, Πανύμνητε,* την παρηγορίαν Σου. (Από τον παρακλητικό κανόνα στην Παναγία την Παρηγορήτισσα Άρτας)