Οι περιπέτειες των ιερών λειψάνων της Οσίας Θεοδώρας της πολιούχου της Άρτας (με διηγήσεις άγνωστων θαυμάτων της Οσίας)

Έρευνα πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου –χημικού

Εισαγωγικά

Παράδοση στην Ορθόδοξη Εκκλησία μας είναι να γίνεται η ανακομιδή των λειψάνων κεκοιμημένου Ορθοδόξου χριστιανού μετά την συμπλήρωση τριών – πέντε ετών από του θανάτου του. Η ανακομιδή λειψάνων είναι πρακτική που εφαρμόζεται πάνω από 1500 χρόνια σε όλες τις Ορθόδοξες χριστιανικές Μονές του κόσμου.
Η τοπική εκκλησία της Άρτας την Κυριακή Β Ματθαίου,που φέτος είναι η Κυριακή 21 Ιουνίου 2020, εορτάζει την ανάμνηση της ανακομιδής των λειψάνων της Οσίας μητρός ημών Θεοδώρας. Για το θέμα της ανακομιδής των λειψάνων της Οσίας Θεοδώρας υπάρχουν συγκεχυμένες πληροφορίες επειδή ως επίσημη ανακομιδή αναφέρεται αυτή του 1873(19ος αιώνας), για την οποία έχει συνταχθεί και δημοσιευτεί σχετικό πρωτόκολλο. Όμως και η υμνογραφία της εορτής της 11ης Μαρτίου και η προφορική παράδοση μάς δίνουν μαρτυρίες και για άλλες ανακομιδές.
Α. Υμνογραφικές μαρτυρίες για ανακομιδές λειψάνων της Οσίας.
Ο βιογράφος της Οσίας μοναχός Ιώβ (που έζησε τον 13ο αιώνα) σε τροπάριο της λιτής και σε κανόνα της ακολουθίας της 11ης Μαρτίου, που συνέθεσε, γράφει για την ύπαρξη θαυματουργών λειψάνων,που είναι τοποθετημένα σε λάρνακα, γεγονός που αποδεικνύει, ότι είχε πραγματοποιηθεί ανακομιδή των λειψάνων της Οσίας σύμφωνα με το μοναχικό τυπικό.

Συγκεκριμένα:
-Στο πρώτο τροπάριο της λιτής αναφέρονται τα εξής:
«Ποταμοί των ιαμάτων εκ της τιμίας σου λάρνακοςπροχέουσιν εκάστοτε, δι΄ών τας των νοσούντων μαλακίας Θεοδώρα θεραπεύεις, δυνάμει του Παναγίου Πνεύματος……»

-Στον δεύτερο κανόνα στην δ ωδή γράφονται τα εξής:
«Ιατρείον τοις νοσούσιν, η σορός των λειψάνων σου ανεδείχθη πάσι, ρώσιν, Θεοδώρα, παρέχουσα…..».

Β.Μαρτυρίες της προφορικής παράδοσης.
Υπάρχουν μαρτυρίες της τοπικής παράδοσης,οι οποίες αναφέρονται σε προσπάθεια σύλησης του τάφου της Οσίας και την αναγκαστική ανακομιδή.
Η πρώτη αναφέρεται στην εποχή του Νικηφόρου και της Άννας Παλαιολογινας-Καντακουζηνής (13ος αιώνας). Την εποχή εκείνη είχε δοθεί διαταγή ή μάλλον είχαν εντολή οι διάφοροι ανά την Ελλάδα απεσταλμένοι του Πάπα να συγκεντρώσουν όσο το δυνατόν περισσότερα ιερά και όσια των Ορθοδόξων και να αποσταλούν στην πόλη Αμάλφυ της Ιταλίας και στην συνέχεια στην Ρώμη. Την προσπάθεια απαγωγής των ιερών λειψάνων της Οσίας την απέτρεψαν Αρτινοί πολίτες που αντιλήφθηκαν τα τεκταινόμενα στον ναό του Αγίου Γεωργίου. Το βράδυ κατά το οποίο έγινε η προσπάθεια σύλησης του τάφου,περικύκλωσαν τον ναό και ζήτησαν την παρέμβαση της Βασίλισσας Άννας. Οι ευρισκόμενοι εργάτες εντός του Ναού του Αγίου Γεωργίου έφυγαν από την άλλη θύρα του ναού πανικόβλητοι, αφήνοντας στο ναό τα λείψανα τα οποία μάζεψε η Άννα και τα τοποθέτησε σε ειδική λειψανοθήκη. Γι΄αυτό ο Ιώβ μιλάει για την ύπαρξη θαυματουργικών λειψάνων της Οσίας. Στην συνέχεια η Άννα κατασκεύασε το προστατευτικό μνημείο, όπου τοποθέτησε τα λείψανα για ασφάλεια.

Η δεύτερη είναι η ανακομιδή των λειψάνων στο τάφο-μνημείο της Οσίας που έγινε το 1873 επί Αρχιερατείας Σεραφείμ Ξενόπουλου, επειδή πολλές φορές έγινε προσπάθεια σύλησης του νέου τάφου και αμφισβητούσαν πολλοί την ύπαρξη ιερών λειψάνων.
Γράφει σχετικά ο Μητροπολίτης Σεραφείμ.
«Εν τω ιερώ ναώ της Αγίας Θεοδώρας της Βασιλίδος υπάρχουσι τα ιερά αυτής οστά, εκτός της κεφαλής, ανορυχθέντα Αρχιερατική του Μητροπολίτη επιταγή τω έτει 1873 Μαρτίου 20, τας ιάσεις αφθόνως προχέοντα τοις ευσεβέσιν. (ΔΟΚΙΜΙΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ ΑΡΤΗΣ ΚΑΙ ΠΡΕΒΕΖΗΣ ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΥ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ -ΚΕΦ.ΙΔ-σελ.149 και 150).
(Για το θέμα έχουμε κάνει σχετική δημοσίευση με τα λάθη και τις αντιφάσεις του πρωτοκόλου εκταφής.Το συγκεκριμένο έγγραφο, λόγω των αντιφάσεων που έχει, περιπλέκει το θέμα της ανακομιδής των λειψάνων της Οσίας Θεοδώρας, παρά το διαφωτίζει. Ίσως γι΄αυτό να μην το συμπεριέλαβε και ο Σεραφείμ ο Βυζάντιος στο ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΠΕΡΙ ΑΡΤΗΣ ΚΑΙ ΠΡΕΒΕΖΗΣ. Περισσότερα στο περιοδικό Σκουφάς τεύχος 107).

Η προφορική όμως παράδοση αναφέρει και μια άλλη προσπάθεια σύλησης του τάφου της Οσίας Θεοδώρας πάλι στην περίοδο της Τουρκοκρατίας. Συγκεκριμένα διασώζονται τα εξής:
«Κατά την πρώτη δεκαετία της Τουρκοκρατίας έφθασε στην Άρτα ο Φαΐκ πασάς, με σκοπό να αναγείρει μουσουλμανικούς ναούς στην περιοχή. Ο Φαϊκ πασάς είχε καταλάβει και έμενε και κατοικούσε σε μια οικία κοντά στο Τουρκοπάζαρο και διατηρούσε χαρέμι με πέντε συζύγους. Νεότερη δε από όλες και ωραιότερη ήταν η Χαριφέ από την Προύσα.
Αρχικό σχέδιο του Φαϊκ πασά ήταν η μεταβολή σε τζαμιά των ναών πρώτα της Αγίας Θεοδώρας και μετά του ναού της Παρηγορήτισσας και του ναού της Μονής Ελεούσας.Σύμφωνα με το σχέδιό του οι κίονες και τα κιονόκρανα του ναού της Αγίας Θεοδώρας θα χρησιμοποιηθούν για την στήριξη του τρούλου του τεμένους και στο δεξιό μέρος, εκεί που βρίσκεται ο σημερινός τάφος της Οσίας, να αναγερθεί το τζαμί. Αφού κατέστρεψε την βόρεια πλευρά του εξώναου, ο Φαϊκ πασάς προσπάθησε να εξαφανίσει τα τυχόν υπάρχοντα λείψανα της Αγίας, αποβλέποντας συγχρόνως στην ανεύρεση εντός του τάφου διάφορων τιμαλφών ή κειμηλίων. Κάποια μέρα έξι Τούρκοι στρατιώτες άρχισαν να σκάβουν στην περιοχή του μνημείου-τάφου. Αφού έσπασαν μέρος από την προστατευτική πλάκα, βρίσκουν μέσα στον τάφο λείψανα γυναικός με μόνο ένα βραχιόλι ασημένιο. Κατά τις εργασίες εκσκαφής ένας Τούρκος στρατιώτης κτυπά ελαφρά στο δάκτυλο του δεξιού ποδιού.

Η πληροφορία της τυμβωρυχίας διαδόθηκε αστραπιαία σε ολόκληρη την πόλη της Άρτας και αμέσως κλήρος και λαός περικύκλωσαν τον ναό. Οι Τούρκοι στρατιώτες έφυγαν φοβισμένοι, αλλά όλοι είδαν το τραυματισμένο πόδι του Τούρκου, που συμμετείχε στην τυμβωρυχία.
Και ενώ ο λαός δυσανασχετούσε για τις ενέργειες του Φαϊκ πασά, δύο απροσδόκητες πληροφορίες τονώνουν το ηθικό των χριστιανών. Η ωραία Χαριφέ βρέθηκε νεκρή και ο τραυματισμένος Τούρκος στρατιώτης πέθανε από δηλητηρίαση.Τα συμβάντα αυτά ανάγκασαν τον Φαϊκ πασά να αναθεωρήσει την απόφασή του για την μετατροπή του ναού της Αγίας Θεοδώρας σε τζαμί.Και μάλιστα μετανοημένος πρωτοστάτησε σε έρανο για να διορθώσει τις επεμβάσεις στο μνημείο-τάφο της Οσίας.
Διηγήσεις άγνωστων θαυμάτων της Οσίας Μητρός ημών Θεοδώρας
Ο οικονόμος π. Σταύρος Παπαχρήστου,Αρχιερατικός Επίτροπος Μητροπόλεως Άρτης, σε χειρόγραφες σημειώσεις του που διασώθηκαν αναφέρει τα δύο παρακάτω θαύματα της Οσίας Θεοδώρας. Στο κείμενο που δημοσιεύουμε διατηρούμε το γλωσσικό ύφος και την ορθογραφία του αρχικού κειμένου. Ευχαριστούμε τον θεολόγο κ.Γεροκόμο Γεώργιο για την ευγενή παραχώρηση του κειμένου:

«…Επειδή εις τον Ναόν της αγίας Θεοδώρας ο ιερεύς Χρήστος Κωτσάκης ήτο γέρων περίπου 80 ετών, εγώ ως νεώτεροςεπήγενα συχνά και ιερουργούσα εις τον Ναόν της Αγ. Θεοδώρας. Μίαν ημέρανήλθεν εις τον ιερόν Ναόν της Αγ. Θεοδώρας η κυρία Θεοδώρα Θυμοπούλου αδελφή του πρώην Βουλευτού Άρτης κ. Σπυρίδωνος Βαρζέλη και έφερεν εις τον Ναόντηλιγμένον εντός μεταξωτού Μανδυλίουολόκληρον την ομοπλάτην της Αγίας Θεοδώρας, την παραλάβαμαι την ασπάσθημεν και την τοποθετήσαμαι εις την Λάρνακα της Αγίας. Εις την Λάρνακα δεν υπήρχον πολλά οστά, άγια Λείψανα της Αγίας Θεοδώρας, ούτε οστά, των ποδών, ούτε των χειρών, μόνον ένα της χειρός η σαΐτα, η σπονδιλικήστίλη, ολίγα μέρη των πλευρών, εκ της αγίας κάρας ένα πολλοί μικρόν μέρος μετά ενός οδόντος, και όλιγι σκόνη εκ των αγίων Λειψάνων, εγώ ο ίδιος το έτος 1930 μετά του Σεβασμιωτάτου ΜητροπολίτουΆρτης κ. Σπυρίδωνος ήνειξα την Λάρνακα της Αγίας και ετοποθέτησα κατά σειράν τα ολίγα άγια Λείψανα εις το κουβούκλιον άνωθεν των αγίων Λειψάνων ετοποθέτησα την εικόνα της Αγ. Θεοδώρας η οποία εδωρήθη υπ’ εμού εις Μνημόσυνόν μου, την εικόνα της αγίας Θεοδώρας την εζωγράφησε ο Αγιογράφος του Αγίου Όρους Λάζαρος Μοναχός της νέας Σκήτης, όπισθεν της Αγίας Εικόνας, γράφω το όνομά μου και έχω σφραγίδα της Ιεράς Μητροπόλεως Άρτης.

Επανέρχομαι πάλιν περί της ομοπλάτης της αγίας Θεοδώρας. Εγώ είπον της κυρίας Θ. Θυμοπούλου πως είχεν αυτή το μέρος αυτό της αγ. Θεοδώρας και πως και διατί το έφερεν σήμερον εις τον ιερόν Ναόν της Αγ. Θεοδώρας. (το είχε φέρει τον Αύγουστον 1914).
Μου είπεν όταν είχε γίνη, η ανακομιδή των αγίων Λειψάνων ο πατήρ της ή αδελφός της δεν ενθυμούμαι καλώς είτον πρόξενος ίσως της Ρωσσίας, και τότε επήρεν αυτός το τεμάχιον αυτό και το είχε εν τη Οικία του, πολλάκις η αγία παρουσιάζετο καθ’ ύπνον εις ένα μέλος της οικογενείας Βαρζέλη και τους έλεγεν επί λέξη διατί με έχιται εδώ, να με υπάγιται εις την Εκκλησίαν, τους έχει ειπή εάν δεν με υπάγιται εις την Εκκλησίαν ολόκληρος η οικογένεια Βαρζέλη θα καταστραφή, όπου πράγματι κατεστράφη, δεν υπάρχει οικογένεια Βαρζέλη. Η κυρία Θ. Θυμοπούλου τρομαγμένη μας είπεν, ότι της έγραψε ο αδελφός της Σπυρίδων Βαρζέλης να φέρη το μέρος αυτό του αγ. Λειψάνου εις τον Ναόν διότι κατ’ όναρ του παρουσιάσθη η αγία Θεοδώρα και του είπεν αμέσως να στείλης το άγιον Λείψανόν μου εις την Εκκλησίαν διότι πολλάκις σας ειδοποίησα και δεν συμορφώνισται, και δια αυτόν τον λόγον φέρω ταύτην την στιγμήν το μέρος του Αγ. Λειψάνου της αγ. Θεοδώρας δια να μην έχω την οργήντης».

Περί Δευτέρου θαύματος της Αγίας Θεοδώρας
«Το έτος 1915 κατά τον Ιούλιον μήνα ήλθον εις τον Ναόν της αγίας Θεοδώρας η υπηρέτρια του κ. Γεωργίου Κόννη τότε Δικηγόρου, έπειτα Εισαγγελέως Πατρών, και Αργοστολίου και εζήτησεν το κητίον των αγίων Λειψάνων της Αγίας Θεοδώρας, εγώ έδοσα το κητίον των αγ. Λειψάνων και μετά παρέλευσιν τριών ημερών επήγα εγώ εις την Οικίαν του Γεωργίου Κόννη να ψάλλω αγιασμόν, έψαλλα τον αγιασμόν ερώτησα από πότε είναι ασθενής μου είπεν προ οκτώ ημερών κ.λ.π.
Μου ομολόγησεν η ασθενής Μαριάνθη Γ. Κόννη το εξής ότι ενώ είτον ασθενείς οι θεράποντες ιατροί κατόπην Συμβουλίου απεφάσισαν και είπον ότι ήρχισε η δηλιτηρίασις τα χείλη ήρχισαν να μαυρίζουν, είχεν από την ημέραν όπου είτον ασθενής να κοιμηθεί, δεν εκοιμάτο, και εν τη απελπισία των εζήτησαν τα άγια Λείψανα της αγίας Θεοδώρας. Μόλις επήγαν εν τη οικία της Μαριάνθης τα άγια Λείψανα εκοιμήθη, όπως μου ομολόγησεν η ιδία, καθ’ ύπνον της είδεν ότι επήρε μίαν Λαμπάδα και επήγε εις την Εκκλησίαν της Αγ. Θεοδώρας, μόλις εισήλθεν εις την θύραν της Εκκλησίας αριστερά είναι ο Τάφος της αγίας Θεοδώρας, άναψε την Λαμπάδα και την ετοποθέτησε εις το Μανουάλιον, την στιγμήν αυτήν παρουσιάσθη μία γυναίκα γραία με μαύρα ρουχα και την εκτήπισε εις τους όμους της Μαριάνθης και της είπεν, μην φοβάσε Μαριάνθη, εγώ θα σε κάμο καλά υγιά, θα σε θεραπεύσω, η αγία κατόπιν από αυτάς τας λέξεις, λέγει προς εμέ η Μαριάνθη, έγινε άφαντος. Την αυτήν στιγμήν η Μαριάνθη εξήπνισε ταραγμένη και ομολόγησε εις την μητέρα της κ. Ελένην Πέτρου Σουλίου καθώς και εις τον σύζυγον της το της συνέβη μετά της Αγίας Θεοδώρας την αυτήν στιγμήν έστειλαν μίαν Λαμπάδα εις την αγίανΘεοδώραν δια να την ευχαριστήσουν διά το θαύμα όπου έκαμε. Από εκείνην την στιγμήν ήλθον οι ιατροί και εβεβαίωσαν ότι η ασθενής είναι καλυτέρα η κατάστασίς της, και έτσι διά θαύματος της αγίας Θεοδώρας εθεραπεύθη».
Εγώ έμεινα Εφημέριος της αγίας Θεοδώρας μέχρι 13 Σεπτεμβρίου 1919 και έκτοτε μένω Εφημέριος Αγ. Δημητρίου Άρτης.

Εν Άρτη τη 20 Ιουνίου 1939
Σταύρος Παπαχρήστου Οικονόμος
Αρχιερατικός Επίτροπος Μητροπόλεως Άρτης.