Οι ιερές πέτρες της Santa Casa του Loreto, ο δρόμος των Αγγέλων και η δική μας Θάμαρ η Κομνηνή

(Άγνωστα γεγονότα από την ιστορία του Δεσποτάτου της Ηπείρου)

Του πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου

Η προσωπική γνωριμία και η επικοινωνία με τον καθηγητή – ακαδημαϊκό της Ακαδημίας Επιστημών Γραμμάτων και Τεχνών “Angelica Constantiniana” της Ρώμης, Χάρη Κουδούνα αρχικά και με τον Ιταλό ιστορικό ερευνητή Fernando Frezzotti στη συνέχεια, καθώς και η μέχρι τώρα συνεργασία μας σε προβληματισμούς ανέκδοτης εργασίας μου σχετικά με τα «Θεομητορικά κειμήλια», άνοιξε νέους δρόμους στις έρευνές μας, που αφορούν το Δεσποτάτο της Ηπείρου.

Ο ακαδημαϊκός Χάρης Κουδούνας και ο ιστορικός ερευνητής Fernando Frazzotti ασχολήθηκαν ερευνητικά με το θέμα της μεταφοράς της Αγίας οικίας της Παναγίας (συγκεκριμένα πέτρες από το σπίτι της Παναγίας στην Ναζαρέτ) στην πόλη LORETO της Ιταλίας.
Σύμφωνα με τη Ρωμαιοκαθολική παράδοση οι πέτρες πάνω στις οποίες οικοδομήθηκε ο Ναός του Λορέτο, προέρχονται από την οικία της Παναγίας και μεταφέρθηκαν με θαυμαστό τρόπο (με Αγγέλους του ουρανού σύμφωνα με την παράδοση) στην Πόρτα Παναγιά της Πύλης, όπου και παρέμειναν για περίπου 3 χρόνια και έπειτα, διαμέσου της παλαιάς οδού Πύλης – Άρτας μεταφέρθηκαν στο Λορέτο της Ιταλίας, όπου και χτίστηκε η «Αγία Οικία». (Santa casa).

Οι παραπάνω ιστορικοί ερευνητές απέδειξαν ότι οι άγγελοι της Ρωμαιοκαθολικής παράδοσης δεν ήταν άγγελοι του ουρανού, αλλά οι Άγγελοι Κομνηνοδουκάδες του κράτους (Δεσποτάτου) της Ηπείρου. Οι πέτρες φιλοξενήθηκαν στο μοναστήρι της Πόρτα Παναγιάς Πύλης Τρικάλων και στη συνέχεια μέσω της Άρτας μεταφέρθηκαν στην Ιταλία.
Ο ιστορικός ερευνητής Fernando Frezzoti αποδεικνύει με βάση τη μελέτη ιστορικών δεδομένων (και όχι μόνο ), ότι στην Άρτα οι πέτρες φυλάχτηκαν στην Παρηγορήτισσα για τρία περίπου χρόνια.
Τα βασικά ιστορικά στοιχεία και συμπεράσματα των παραπάνω ερευνητικών εργασιών υποβλήθηκαν από τον γράφοντα με πρωτοκολλημένα έγγραφα και ενημερωτικά υπομνήματα στις υπηρεσίες: Δημαρχείο Άρτας (αριθμ, πρωτ. 20600/19-9-2019) – Περιφερειακή ενότητα Άρτας (Αριθμ.Δ.Α.1114- 23-9-2019) – Περιφέρεια Ηπείρου (155190/1078 την 09-10-2019) προκειμένου να αξιολογηθούν αρμοδίως και να δρομολογηθεί η αξιοποίησή τους σε ένα πρόγραμμα θρησκευτικού τουρισμού πολιτιστικού και ιστορικού ενδιαφέροντος. Ιδιαίτερα τονίστηκε από τον γράφοντα, ότι πρέπει να υπάρξουν οι ασφαλιστικές δικλείδες, που σε τυχόν υλοποίηση του προγράμματος: η πολιτιστική διαδρομή «ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ – ΑΓΓΕΛΟΚΟΜΝΗΝΟΔΟΥΚΑΔΩΝ, να μην γίνει δρόμος του Οικουμενισμού.

Η Θάμαρ Κομνηνή Dukaina Despotina της Ηπείρου κυρία Bonditza» και Lepanto.
Σύμφωνα με τα υπάρχοντα ιστορικά στοιχεία η Οσία Θεοδώρα, η πολιούχος της Άρτας από τον γάμο της με τον Μιχαήλ Β Άγγελο Κομνηνό είχε αποκτήσει τα εξής τέκνα. Τον Νικηφόρο Α΄, τον Ιωάννη, τον Δημήτριο, την Ελένη, την Άννα και μια ανώνυμη κόρη. Επίσης ανέθρεψε και τα δύο νόθα τέκνα Ιωάννη Α και Θεόδωρο, που είχε αποκτήσει ο Μιχαήλ Β με την Γαγγρινή. Στην ιστορία ο Ιωάννης Α ονομάζεται και νόθος (έγινε αργότερα Σεβαστοκράτορας της Θεσσαλίας) για να διακρίνεται από τον άλλο Ιωάννη. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα ιστορικά στοιχεία ο Νικηφόρος Δούκας Κομνηνός(γιός της Αγίας Θεοδώρας) προσπαθεί να συνάψει στρατιωτικές συμμαχίες, μετά τον θάνατο του πατέρα του Μιχαήλ Β.

Η σκέψη του να παντρέψει την κόρη του Θάμαρ με διάδοχο της Κωνσταντινούπολης συναντά την άρνηση της εκκλησίας καθόσον μεταξύ των μελλοντικών συζύγων υπήρχε άμεση συγγένεια (εξαδέλφια). Τότε απευθύνεται στο Βασίλειο των Αντζού, που κυριαρχούσαν στην Νότια Ιταλία. Γίνεται ο γάμος της Θάμαρ με τον Φίλιππα του Τάραντα. Ταυτόχρονη υποχρέωση του Φίλιππα ήταν η διατήρηση της Ορθόδοξης πίστης της Θάμαρ.
Το «προικοσύμφωνο» της Θάμαρ και οι ιερές πέτρες.
Μέσα στο προικοσύμφωνο περιέχονταν και το κάστρο της Βόνιτσας. Το 1294 το κάστρο περνά στην εξουσία του Τάραντα. Παραχωρείται στον Φίλιππο, άρχοντα του Τάραντα, ως προίκα από τον Νικηφόρο Α, Δεσπότη της Ηπείρου. Η σύζυγός του, η Θάμαρ, αποκτά τον τίτλο, Θάμαρ Κομνηνή Dukaina, κυρία Bonditza και της Ναυπάκτου, Despotina της Ηπείρου. Από τα στοιχεία της βιογραφίας της Θάμαρ, πιστοποιούμε ότι δεσπότες στο κάστρο της Βόνιτσας ήταν οι Λατίνοι του Τάραντα και της Νάπολης, αλλά η Θάμαρ είχε μόνο τον τίτλο.
Ο Ακαδημαϊκός και ιστορικός Χάρης Κουδούνας εντοπίζει στην Ιταλία το προικοσύμφωνο της Θάμαρ, όπου εκεί αποκαλύπτεται και ένα άλλο μεγάλο μυστικό. Στο προικοσύμφωνο ορίζεται, ότι μέσα στα προικώα αντικείμενα περιλαμβάνεται η οικία της ΠΑΝΑΓΙΑΣ, από την Ναζαρέτ….

Τις πέτρες της οικίας της Παναγίας τις πήραν οι Άγγελοι Κομνηνοί πριν πέσουν οι Άγιοι Τόποι στους Μωαμεθανούς. Μέσω της Κύπρου και μετά μέσω Αθηνών τις μετέφεραν στην Παναγία Πόρτας (Πύλης) Τρικάλων.
Εκεί παρέμειναν μέχρι την προικοδότηση της Θάμαρ.
Στα έγγραφα που παρουσίασε σε ειδική εκδήλωση στα Ιωάννινα (Πνευματικό Κέντρο Δήμου Ιωαννιτών) στις 23 Σεπτεμβρίου 2018 ο Χάρης Κουδούνας καταγράφονταν και τα ονόματα των Αντζού, που ήλθαν στην Άρτα και παρέλαβαν τις Ιερές πέτρες της οικίας της Θεοτόκου. Οι ιερές πέτρες ξανακτίστηκαν στο Λορέτο της Ιταλίας, όπως ήταν η οικία της Θεοτόκου στην Ναζαρέτ και τα επόμενα χρόνια η οικία της Θεοτόκου περικλείστηκε από μεγαλοπρεπή ναό.

Ο ιστορικός ερευνητής Fernando Frezzotti υποστηρίζει τα εξής σημαντικά.
Α. Στην αρχή οι πέτρες μεταφέρθηκαν στην Κύπρο. Εκεί παρέμειναν από το 1273 έως το 1283. Βασικότατο ρόλο στην μεταφορά των Αγίων πετρών έπαιξε ο γιος του Ιωάννη (γιου της Αγίας Θεοδώρας) Βαρθολομαίος. Αυτός το 1272 είχε διοριστεί στρατιωτικός ιππότης από τον Κάρολο της Ανζού. Γνώριζε τους ιππότες που φύλαγαν τις πέτρες στην Κύπρο και με αυτούς συνεργάστηκε για τη μεταφορά των πετρών πρώτα στο μοναστήρι της Πόρτα Παναγιάς. Και αργότερα συνόδευσε την ξαδέλφη του Θάμαρ στην Ιταλία για τον γάμο της με τον Φίλιππο της Ανζού, μεταφέροντας και την προίκα της (τις ιερές πέτρες).
Η σύνδεση του Βαρθολομαίου με τους Ανζού ξεκίνησε από τον πατέρα του Ιωάννη. Αυτός είχε συνδεθεί με την Ιταλία από την εποχή του Μανφρέδου της Σουαβίας (συζύγου της Ελένης, της κόρης της Οσίας Θεοδώρας). Με την μεταφορά των ιερών πετρών στην Ιταλία ο Βαρθολομαίος μετακόμισε μόνιμα στην Ιταλία.

Β. Μετά το θάνατο του Σεβαστοκράτορα Ιωάννη Α’, στην περίοδο 1289-1294, τα ιερά κειμήλια ενδεχομένως πέρασαν στους γιους του μαζί με τα αγαθά και τις κτηματικές ιδιοκτησίες του μοναστηριού της “Πόρτας Παναγιάς”, συμπεριλαμβανόμενης της ηγεμονίας της Θεσσαλίας και της Μεγάλης Βλαχίας. Οι γιοι του κληρονόμησαν τον ίδιο τίτλο του Σεβαστοκράτορα, μα σε σύντομο διάστημα, πολλά αγαθά και κτηματικές ιδιοκτησίες, κυρίως της περιοχής του Ασπροπόταμου, πέρασαν στον θείο τους, Νικηφόρο Α’ Άγγελο Κομνηνό, ο οποίος με μυστικότητα μετέφερε τις ιερές πέτρες από την Πύλη στην Άρτα.
Γ. Kατά τη διάρκεια της μεταφοράς των πετρών από την Πύλη στην Άρτα έγινε στάση στην Κόκκινη Εκκλησιά στο Βουλγαρέλι, που βρίσκεται δίπλα στον δρόμο που ακολούθησε η πομπή και βρίσκεται στο μέσο της απόστασης Πύλης – Άρτας. Στην Άρτα οι ιερές πέτρες μεταφέρθηκαν για ασφάλεια πρώτα στο Κάστρο και στην συνέχεια στην Παρηγορήτισσα, όπου φυλάσσονταν από ειδικό σώμα, τους ιππότες της Κωνσταντινικής Τάξης.
Στην Άρτα έφτασαν οι ιερές πέτρες στις 9 Μαϊου 1291 μ.Χ και παρέμειναν μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1294. Στη συνέχεια ξεκίνησε η διαδικασία μεταφοράς τους στην Ιταλία και έφτασαν στην Ανκόνα τον Δεκέμβριο του 1294. Η μεταφορά έγινε με εντολή του Πάπα Κελεστίνου V, με ευθύνη και σχεδιασμό των JACQUES DE MOLAY, Βαρθολομαίου Άγγελου Κομνηνού και GUE DE LA ROCHE.
Συνοπτική περιγραφή της πολιτιστικής θεματικής διαδρομής «Ο δρόμος των Αγγέλων».

Χάρτης που απεικονίζει τη διαδρομή: ο «Δρόμος των Αγγέλων» και παρουσιάσθηκε στο συνέδριο του Λορέτο, τον Μάρτιο του 2016
——————————————————
Ο «Δρόμος των Αγγέλων», αποτελείται από εκκλησίες και μοναστήρια που έκτισε η οικογένεια των Αγγέλων Κομνηνών ή συνδέθηκαν με κάποιο τρόπο με την ιστορία της οικογένειας.
Η διαδρομή ξεκινά από το Λιμάνι της Άκρας στην Παλαιστίνη, περνά από την Κύπρο, την Αθήνα (Δουκάτο των Αθηνών), την Πύλη, την Άρτα, το Πορτονόβο και καταλήγει στο Λορέτο. Πρόκειται για ένα ταξίδι στον χώρο και στον χρόνο, μιας και διέρχεται από σπουδαίες πόλεις και μνημεία και καλύπτει όλες τις ιστορικές περιόδους από τον 13ο αιώνα μέχρι τους νεώτερους χρόνους. Επίσης η διαδρομή είναι ένα «ταξίδι μνήμης» στα ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν στη διαδρομή του χρόνου, στα ιστορικά πρόσωπα που την διέσχισαν και στους μύθους και τις παραδόσεις που σχετίζονται με αυτά.

Η έρευνα για την καταγραφή τοποθεσιών, εκκλησιών και μοναστηριών που έχουν ιδρυθεί ή συνδέονται με κάποιο τρόπο με την οικογένεια των Αγγέλων Κομνηνών, έχει ήδη γίνει από τον ιστορικό Κουδούνα Χ. και από τον Fernando Frezzotti.
(Αναλυτικότερα ιστορικά στοιχεία για το θέμα θα δημοσιευτούν μελλοντικά)
Η σημασία της συμμετοχής της Άρτας στην υπερτοπική διαδρομή του δρόμου των Αγγέλων
Οι Πολιτιστικές Διαδρομές, είναι ένα από τα βασικότερα εργαλεία για την προβολή και την ερμηνεία της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Ο «δρόμος των Αγγέλων» αποτελεί μια θεματική πολιτιστική διαδρομή, η οποία συνδέει τα διάφορα μνημεία με προτεινόμενες διαδρομές που ενοποιούν κατά κάποιο τρόπο τα μνημεία αυτά σε ένα δίκτυο, προωθώντας γενικά τη συνεργασία, επικοινωνία και συντονισμό των εμπλεκόμενων φορέων με την ανταλλαγή πληροφοριών και εμπειριών, τη διευκόλυνση συμπαραγωγών, την εκπόνηση ερευνών κοινού, την ενημέρωση για πηγές χρηματοδότησης. Η συμμετοχή της Άρτας σε μια πιστοποιημένη πολιτιστική διαδρομή, είναι πολύ σημαντική.

Η πόλη μέσα από την δικτύωση και τη συνεργασία με τις πόλεις που συμμετέχουν (Πύλη-Loreto) στη διαδρομή, αλλά και τη διεθνή προβολή της, ως σημαντικός σταθμός της πολιτιστικής διαδρομής θα έχει την ευκαιρία:
-του επαναπροσδιορισμού της αξίας του τόπου από τους ντόπιους, μέσω της αυξημένης επισκεψιμότητας με κίνητρο τους φυσικούς και πολιτισμικούς πόρους (πόροι που συχνά υποτιμούνται από τους ντόπιους),
-της πολιτισμικής ανταλλαγής με ανθρώπους από άλλα μέρη, ανθρώπους που κατά κανόνα διαθέτουν ευαισθησίες και ενδιαφέρον για τη φύση και τον πολιτισμό του μέρους που επισκέπτονται,

-του επαναπροσδιορισμού της αξίας του τόπου από το κράτος και την κατανόηση της ανάγκης για την προστασία των μνημείων φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς,
Τα οικονομικά πλεονεκτήματα της ανάπτυξης θεματικών διαδρομών, που έχουν και άμεσο αντίκτυπο στη δημιουργία οικονομικών οφελών στην τοπική οικονομία παρουσιάζονται συνοπτικά παρακάτω:
– Αυξάνουν την ροή του τουρισμού, με άμεσο αποτέλεσμα την αύξηση των εσόδων και τη δημιουργία εισοδήματος, αλλά και τη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης
-Δίνουν κίνητρο για επιχειρηματικότητα στις τοπικές κοινωνίες.
-Υποστηρίζουν επενδύσεις ανάπτυξης κτιριακών υποδομών και
ανθρώπινου δυναμικού.

– Δημιουργούν εγκαταστάσεις οι οποίες συνοδεύονται από προσφορά υπηρεσιών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν και από τους κατοίκους των τοπικών κοινωνιών…κ.α.
Όμως, θα πρέπει να τονίσουμε και πάλι, ότι υπάρχει ο μεγάλος κίνδυνος να μετατραπεί ο δρόμος των Αγγέλων σε δρόμο του θρησκευτικού συγκρητισμού και Οικουμενισμού. Θα πρέπει να υπάρξουν επομένως ασφαλιστικές δικλείδες εκ μέρους των εμπλεκόμενων φορέων, ώστε η διαδρομή να είναι καθαρά ιστορική-πολιτιστική χωρίς θρησκευτική προπαγάνδα ή συμμετοχή σε εκκλησιαστικές τελετές, γιατί υπάρχει ο κίνδυνος της συμπροσευχής.
Ας μην ξεχνάμε, ότι υπάρχουν τεράστιες διαφορές στην πίστη Παπικών, Ουνιτών και Ορθοδόξων.